در تحولات سیاسی و اجتماعی که در نیم قرن اخیر در افغانستان اتفاق افتاده است، جنبه های مختلف زندگی مردمان این سرزمین را به مقیاس های متفاوت صدمه زده است. هزینه های سنگین را مردم افغانستان متحمل گردیده است که شاید خیلی قابل جبران نباشد. در این میان قشر زنان که نیم پیکر نفوس افغانستان را شامل می شود از همه آسیب پذیرتر است. زنان افغانستان بدون اینکه در خلق بحران های افغانستان نقش مستقیم داشته باشند؛ اما قربانی های صف اول دگرگونی ها و ناآرامی های این مُلک می باشند. نگاه زن ستیزانه که نزد گروه های افراطی به شکل رسوبات ذهنی از جامعه باقیست، در تعمیل سیاست های دشمنی با زنان در بُرهه های از تاریخ سیاسی افغانستان دیده شده است. از سال 1996 تا سال 2001م که حاکمیت گروه طالبان در اکثر مناطق افغانستان برقرار بود، مصداق خیلی بارز این مدعا را شامل می گردد.
زنان در جریان حکومت گروه طالبان با محدودیت های بسیار مواجه شده بود. ممنوعیت زنان و دختران از مکتب، جلوگیری شدید زنان از کار در بیرون از خانه، محصور نمودن زنان و دختران در امور منزل و خانه داری نکته های است که در آن زمان جریان داشت. مکاتب دخترانه در سراسر کشور بسته شده بود و مطابق اندیشه و سیاست گروه طالبان دختران و زنان حق نداشتند مکتب بروند و درس بیاموزند. سواد از منظر طالبان برای زنان نادرست و خلاف باور آنان بود. نویسنده این مطلب دقیقا بیاد دارد که گروه طالبان بعد از اینکه به محل زندگی شان تسلط یافتند، در نخستین اقدام مکاتب دختران را بسته و دختران را از رفتن به مکتب شدیداً منع نمود. معاون ولسوال طالبان کسی بنام هاشمی بود، ایشان در یک همایش بزرگ مردمی که برای خوش آمد گویی و یا معرفی ولسوال گروه طالبان به مردم برگزار شده بود با جدیت سخنرانی می کرد و گفت: زنان و دختران مطابق سنت پیامبر ص حق ندارند با سواد شوند. سواد که برای دختران و زنان لازم است دانستن واجبات دینی مانند نماز، روزه و ... است. غیر از این هر آنچه که دختران و یا زنان یاد بگیرند در مخالفت با تعالیم دینی قرار دارد. این دقیقاً صحبت و متن سخنرانی معاون ولسوال حکومت طالبان است که در آن جلسه در حضور مردم ایراد نمود.
نگاه گروه طالبان به زنان و حقوق زن در جامعه را می توان از این یک مثال تحلیل نمود و پالیسی های عملی آنان که در سطح کشور در آن وقت تطبیق می کرد نشانه های هویدای است در جهت تثبیت رویکرد آنان. اما بعد از شکست حاکمیت گروه طالبان در افغانستان حالت نو و فضای خیلی متفاوت از قبل ایجاد گردید. قانون اساسی در کشور نظام سیاسی جمهوریت را به عنوان بستر اساسی مدیریت همه جانبه در کشور پذیرفت و بر اساس آن نهاد ها و موسسات شکل گرفت که به زنان و مردان در جامعه انسانی نگاه شود. این تحول بزرگ بود در زیربناهای اجتماعی و سیاسی در افغانستان. نظام جمهوریت در فصل نوین افغانستان زنان و مردان را مطابق ارزش های انسانی محترم می شمارد و هردو جنس را در جامعه هم دارای تفاوت های فزیولوژیک و بیولوژیک می داند و هم در بعد انسانی آن دارای حقوق عادلانه و مساوی می داند. نظام جمهوریت که زیر ساخت اصلی آن را اندیشه ناب اسلامی شکل می دهد و به تأسی آن ارزش ها و تعالیم اسلامی مورد توجه و احترام آن است، در جامعه افغانستان در راستای خدمت به مردم سعی نظام مند را پیشه¬ی کار خویش ساخت. جمهوری اسلامی افغانستان در میان کشور های اسلامی از خوبترین قانون اساسی که در همخوانی با فرهنگ اسلامی قرار دارد، ساختار سیاسی را خلق نمود که تا امروز به قوت خود خدمت رسانی می نماید و زنان و مردان افغانستان در نگاه شان با ارزش و محترم هستند.
نظام سیاسی جمهوریت مطابق نیاز ها و دغدغه های انسان آزاده¬ی افغانستان اعم از زنان و مردان در تقلای این شد/ هست که در جهت احقاق حقوق اساسی تمام انسان های این خاک کوشش های همه جانبه نماید. از بدوی پایه گزاری نظام سیاسی جمهوریت در افغانستان و در آغاز قرن بیست و یکم میلادی حق تعلیم و تربیه را برای زنان و مردان نه تنها به رسمیت می شناسد؛ بلکه در تسهیل سازی امکانات در این بخش دولت خود را موظف و مسؤول می داند. براین اساس است که تمامی مکاتب دخترانه در مناطق مختلف افغانستان چه شهرها و چه روستاها بازگشایی می شود. حتی مکاتب بدون ساختمان و بدون تشکیل های منظم اداری و تدریسی در زیر سایه های درخت و در کنار چشمه سار های قریه آغاز به کار نمودند. مردم نیز با ذوق و علاقه¬ی بی پشینه¬ و وصف ناپذیر از این امر استقبال کردند و در همکاری دوجانبه کودکان خویش را به مکاتب ها ثبت نام نموده و روان کردند. دختران افغانستان در بیست سال قبل که راهی مکتب شده بودند امروز اکثر شان از دانشگاه های کشور با مدارج های معتبر علمی فارغ شده اند و در جمع نیروی بشری متخصص در کنار مردان افغانستانی حضور دارند. بر اساس گزارشات بین المللی همین اکنون در افغانستان بالاتر از 3.3 ملیون دختر افغانستانی مشغول درس خواندن است. مکاتب دخترانه به همان پیمانه مورد حمایت نظام است که مکاتب پسرانه از آن برخوردار است.
نظام سیاسی جمهوریت به زنان حق کار اعطأ نمود و از این حق و آزادی زنان به شکل قانونی و اساسی حمایت کرد/ می کند. زنان در بخش های مختلف در جامعه مشغول به کار هستند. مشارکت سیاسی- اجتماعی برای زنان در کنار مردان به یک اصل تبدیل شده است. زنان در سطوح مختلف مدیریتی و سیاسی کار می کند و از حقوق اساسی شان بهره می برند. زنان در نظام جمهوریت، کاندیدأ می شوند و رأی می دهند. هیچ فرقی میان رأی زنان و مردان بربنیاد قانون اساسی وجود ندارد. زنان در دیدگاه جمهوریت از احترام و اکرام انسانی برخوردار می باشد و می تواند از حقوق خویش در چار چوب های تعریف شده و قانونی در کشور قاطعانه دفاع نماید.
در چنبره نظام جمهوریت زنان به وکالت آزادانه¬ی مردم بر اساس انتخابات و رأی عامه مردم رسیده است و این باور عملی گردیده است که زنان نیز همانند مردان می توانند در بخش های مختلف جامعه کار و فعالیت نماید.
تعدادی از زنان در نظام جمهوریت جز کابینه بوده/ است و این فرصت ها در پی اخذ تجربه ها در حال افزایش است. زنان در افغانستان در سایه نظام جمهوریت کاندیدای ریاست جمهوری شدند که بالاترین مرجع سیاسی و مدیریتی در کشور است. تشکل ها و انجمن های مدافع از حقوق زنان و بانوان در کشور عملاً بر شالوده قوانین نافذه کشور فعال و کارآیی مؤثر در جهت تأمین حقوق انسانی زنان در جامعه است.
نظام جمهوریت، جؤ سیاسی و اجتماعی را فراهم ساخته است که خوشبختانه امروز در افغانستان زنان متخصص در بخش های زیاد وجود دارد. داکتران و انجنیران متخصص زن، معلمان مسلکی زن، قابله های درس خوانده، هنرپیشه¬گان زن، فعالان اجتماعی و نخبه¬گان فرهنگی از قشر زنان، سیاست مداران با وقار از میان زنان، حضور زنان در نیروهای نظامی، دفاعی و امنیتی کشور، مدیران متوسط، ارشد و رهبران زن که می توانند در عرصه های مختلف در جامعه دوشادوش مردان این سرزمین کار و پیکار نمایند، در موجودیت نظام سیاسی جمهوریت شکل گرفته است.
از میان دختران که به مکتب راه پیدا می کنند و سواد که اساسی ترین حقوق انسانی آنان هستند بهره مند می شوند از دختران یاد شود که در عرصه تکنالوژی های مدرن امروز دنیا دست بالای دارند، نیز باید یاد کرد. دختران رباط ساز و تکنالوژیست های که در بستر نظام سیاسی جمهوریت از حق انسانی و ابتدأی خود مستفید شده اند و افتخارات بزرگ برای افغانستان به ارمغان آورده است. حضور زنان و دختران در بخش های ورزشی و حق داشتن تن سالم و سلامت، زمینه های افتخار آفرینی را در میادین ورزشی جهان برای افغانستان مهیا نموده است. اینها گزیده های است که زنان افغانستان در چتر جمهوریت به آن رسیده است.