در 11 اکتوبر 2001، آناتول لیِوِن (خبرنگار بریتانیایی، اکنون استاد در دانشگاه جورج تاون و تحلیل¬گر سیاسی) با عبدالحق در شهر پشاور مصاحبه¬یی انجام داد. عبدالحق، که رهبر بخشی از جنبش مقاومت علیه طالبان بود، داشت زیر پوشش حملات هوایی امریکا آماده¬ی بازگشت به افغانستان می¬شد. او با این حال از اینکه امریکا تصمیم گرفته بود از راه جنگ {به حمله¬ی 11 سپتامبر} پاسخ بدهد، خوشنود نبود. عبدالحق به لِیِون گفت،"کنش نظامی به خودی خود در شرایط کنونی کارها را دشوارتر خواهد کرد – به ویژه اگر این جنگ به درازا بکشد و غیر نظامیان فراوانی را به مرگ ببرد." جنگ 20 سال به درازا کشید و 71344 غیر نظامی جان¬شان را در این مدت از دست دادند.
عبدالحق همچنین در گفتگو با لیون افزود، "بهترین گزینه برای امریکا تلاش برای یک راه¬کار سیاسی با مشارکت همه¬ی گروه¬های افغان است. وگرنه، با پشتیبانی کشورهای گوناگون، اختلاف¬های ژرفی میان گروه¬های گوناگون در افغانستان پدیدار خواهد شد که اثرات ناگواری بر همه¬ی منطقه خواهد گذاشت." این پیش¬بینی عبدالحق بود، اما وی می¬دانست که کسی به گپ¬هایش گوش فرا نمی¬دهد. او همچنین به لیون گفت، "احتمالا امریکا برنامه¬اش را پی¬ریزی کرده است و شنیدن پیشنهادهای من دیگر دیر شده باشد."
پس از 20 سال ویرانی باورنکردنی در پی این جنگ، و پس از شعله¬ور شدن آتش دشمنی میان "همه¬ی گروه¬های افغان"، ایالات متحد امریکا به سیاستی که عبدالحق سال¬ها پیش تجویز کرده بود، بازگشته است: گفتگوی سیاسی.
عبدالحق به افغانستان بازگشت و طالبان در 26 اکتوبر 2001 او را کشتند. اینک روزگار پند و اندرز او به سر آمده است. در سپتامبر 2001، بسیاری از بازیگران در افغانستان مشمول طالبان آماده¬ی گفتگو بودند. آنها این کار را تا اندازه¬یی بدان رو انجام دادند که می¬ترسیدند هواپیماهای جنگی امریکایی دروازه¬های دوزخ را به روی افغانستان خواهند گشود. اکنون پس از 20 سال، شکاف و فاصله میان طالبان و دیگران گسترده¬تر شده است. و میل به گفتگو رخت از میان بربسته است.
جنگ داخلی
در 14 اپریل 2021، سخنگوی پارلمان افغانستان –میر رحمان رحمانی- از فرو رفتن این کشور در یک "جنگ داخلی" دیگر هشدار داد. حلقه¬های سیاسی در کابل نگرانی¬های¬شان را پیرامون یک جنگ داخلی با بیرون¬رفت نیروهای امریکایی در 11 سپتامبر سال روان بیان کرده-اند. از این رو، در 15 اپریل، شریف امیری، خبرنگار طلوع¬نیوز، در یک نشست خبری که در سفارت امریکا در کابل برگزار گردید، از آنتونی بلینکن، وزیر داخله¬ی امریکا، پیرامون احتمال یک جنگ داخلی پرسید. بلینکن در پاسخ گفت، "فکر نمی¬کنم فرو رفتن در یک جنگ داخلی یا جنگ درازمدت دیگر به سود هیچ¬کس، دست کم برای افغانستان، باشد."
در واقع افغانستان نیم سده است دست کم از هنگام پیدایش مجاهدین – مشمول عبدالحق -  یعنی هنگام آمادگی برای جنگ با حزب دموکراتیک خلق افغانستان (1978-1992)، در دامن جنگ داخلی فرو رفته است.  این جنگ با پشتیبانی امریکا از محافظه¬کارترین و تندروترین عناصر شدت یافت، عناصر و گروه¬هایی که به بخشی از القاعده، طالبان و دیگر دسته¬های اسلام¬گرایان تبدیل شدند. در این دوره ایالات متحد امریکا هرگز راهی به سوی صلح ارائه نکرد؛ در عوض، همیشه در هر فرصت اشتیاق نشان داده است که تمایل به استفاده از نیروهای خود برای کنترول برآیند در کابل دارد.
خروج؟
حتی با وجود این خروج، که در اواخر اپریل 2021 اعلام شد و از 1 مِی آغاز گردید، آن¬چنان که گویا روشن و واضح نیست. رئیس جمهور جو بایدن در 14 اپریل 2021 اعلام کرد "هنگام بازگشت سربازان امریکایی به خانه فرا رسیده است." در همین روز، وزارت دفاع امریکا بیان داشت که 2500 سرباز تا 11 سپتامبر از افغانستان بیرون خواهند رفت. همزمان، در 14 مارچ، مقاله¬یی در نیویارک تایمز یاداور شد که امریکا در افغانستان 3500 نیرو دارد، در حالی که همگانی شده است که 2500 سرباز در این کشور حضور دارند." این کم¬شماری از سوی پنتاگون، پنهان¬کاری است. افزون بر این، گزارش دفتر دست¬یار وزیر دفاع امریکا برای پایداری یادآور شد که امریکا 16000 پیمان-کار در افغانستان دارد. این پیمان¬کاران خدمات گوناگونی به دست می¬دهند که به احتمال فراوان شامل پشتیبانی نظامی می¬گردد. هیچ یک از این پیمان¬کاران یا 1000 تن سرباز پنهان شده، نه قرار است کشور را ترک کنند و نه حملات هوایی (به شمول حملات هواپیماهای بدون سرنشین) پایان خواهد یافت، و نه پایانی برای ماموریت¬های نیروهای ویژه وجود خواهد داشت.
در 21 اپریل، بلینکن گفت که امریکا نزدیک به 300 میلیون دالر به دولت اشرف غنی خواهد داد. غنی که مانند همتای پیشین خود، حامد کرزی، اغلب ظاهرا تنها حکم شهردار کابل را دارد تا رئیس جمهور افغانستان، توسط رقبا کنار زده می¬شود. در کابل گفتگو بر سر دولت-های پسا-بیرون¬رفت به شمول پیشنهاد رهبر حزب اسلامی، گل¬بدین حکمت¬یار برای تشکیل دولتی که رهبرش خود وی باشد و طالبان در آن شامل نباشد، وجود دارد. هم¬زمان، امریکا پذیرفته است که طالبان باید در دولت افغانستان نقشی داشته باشند؛ حالا آشکارا گفته می¬شود که اداره¬ی بایدن باور دارد طالبان "حکومتی کمتر سخت¬گیرانه" در مقایسه با سال¬های 1996 تا 2001 خواهند داشت.
ظاهرا امریکا تمایل دارد طالبان با آویزه¬ی گوش کردن دو موضوع اجازه¬ی بازگشت دارند: نخست اینکه حضور امریکا همچنان در افغانستان ادامه یابد؛ و دوم اینکه رقبای اصلی امریکا یعنی چین و روسیه هیچ نقشی در کابل نداشته باشند. در سال 2011، وزیر خارجه¬ی امریکا، هیلاری کلینتن، در شهر چِنای هند طرح پیشنهادی "ابتکار جاده¬ی جدید ابریشم" را ارائه داد که در آسیای مرکزی از طریق افغانستان و بندرهای هند به یکدیگر متصل گردند. هدف از این ابتکار قطع روابط روسیه با آسیای مرکزی و پیش¬گیری از ایجاد "کمربند و ابتکار چین" بود، ابتکار و کمربندی که اکنون تا ترکیه ادامه دارد.
گزینه¬ی ثبات در برگ¬های افغانستان قرار ندارد. در ماه جنوری، ولادیمیر نوروف، وزیر پیشین ازبکستان و سردبیر کنونی سازمان همکاری¬های شانگهای در یک وبینار که انستیتوت پژوهش¬های سیاست¬گذاری اسلام¬آباد برگزار کرده بود، شرکت کرد. نوروف در این وبینار گفت که داعش جنگ¬جویانش را از سوریه به شمال افغانستان نقل مکان داده است. این حرکت جنگ¬جویان افراط¬گرا نه تنها برای افغانستان که برای آسیای مرکزی و چین یک خطر است. در سال 2020، واشنگتن پست فاش کرد که ارتش امریکا برای داشتن دست¬آوردی در برابر جنگ¬جویان داعش از طالبان پشتیبانی کرده است. حتی اگر یک پیمان¬نامه¬ی صلح با طالبان به امضاء برسد، داعش کشور را بی¬ثبات خواهد کرد.
احتمالات فراموش شده
نگرانی¬های زنان فراموش شده¬اند؛ همین نگرانی¬ها به حمله¬ی امریکا در ماه اکتوبر 2001 بر افغانستان مشروعیت بخشید. راسیل باسو، یک مقام سازمان ملل، از سال 1986 تا 1988 به عنوان مشاور ارشد رشد زنان برای دولت افغانستان ایفای وظیفه می¬کرد. قانون اساسی افغانستان (1987) برای زنان حقوق برابر قائل بود، که به گروه¬های زنان امکان می¬داد در برابر هنجارهای مردانه و نیز برابری در کار و خانه بایستند. باسو می¬گفت، از آنجا که شمار فراوانی از مردان در جنگ جان¬شان را از دست دادند، زنان به چندین شغل روی آوردند. دست¬آوردهای چشم¬گیری در حقوق زنان مشمول افزایش نرخ سواد به میان آمد. همه¬ی اینها در طی دو دهه جنگ امریکا در این کشور، از میان رفته است.
حتی پیش از بیرون¬رفت شوروی از افغانستان در سال 1989، مردانی که اکنون در پی قدرت هستند، مانند گل¬بدین حکمت¬یار، می¬گفتند که این دست¬آوردها را نادیده خواهند گرفت. باسو از شب¬نامه¬ها یادآوری کرد، آگهی¬هایی که برای زنان پخش می¬شد و آنها را به پیروی از هنجارهای مردسالارانه گوش¬زد می¬کرد (وی هشدارنامه¬یی درباره¬ی این فاجعه به نیویارک تایمز و واشنگتن پست و نیز میسیز مگزین فرستاد، ولی همه¬شان آن هشدار را نادیده گرفتند).
واپسین رئیس جمهور کمونیست افغانستان- محمد نجیب الله (1987-1992)- یک "طرح آشتی ملی" را ترتیب داد، که بر بنیاد آن حقوق زنان را در اولویت اجندای خود قرار داده بود. اسلام¬گرایان زیر حمایت امریکا این طرح را رد کردند – همان اسلام¬گرایانی که بیشترشان امروز در جایگاه¬های قدرت قرار دارند. هیچ درسی از این تاریخ گرفته نشده است. امریکا از افغانستان "بیرون خواهد رفت"، ولی دارایی¬های خود را برای کیش و مات کردن چین و روسیه به جا خواهد گذاشت. این ملاحظات جیوپولیتیکی نگرانی¬های مردم افغانستان را تحت شعاع خویش قرار خواهد داد.