در قسمت قبل گفتیم که شیوع کرونا ویروس در سطح بین الملل باعث رشد منفی و رکود اقتصادی موقت شده است که این وضعیت بخصوص در کشورهای شرقی و جهان سوم مانند افغانستان با شدت و رشد منفی اقتصادی بیشتری شده است. وضعیت اقتصاد افغانستان که تازه دوران تغییرات اقتصاد سیاسی و عبور از بحران انتخابات را طی نموده است، گرفتار کرونای اقتصادی شده است. بودجه افغانستان بیش از آنکه صرف توسعه و تامین زیر ساخت های اقتصادی کشور شود، صرف مبارزه با ویروس آزمایشگاهی خواهد شد.
مردم و جامعه افغانستان که همیشه در شرایط بحرانی زندگی می‌کنند، در این بحران نیز با موفقیت بیرون خواهند آمد. اما مهم این است که کمترین آسیب و هزینه اجتماعی داشته باشد. مدیریت بحران افغانستان هرچند بدست دولت است، اما خود مردم عامل اصلی و هدف نهایی تحقق آن است. به عبارتی خود مردم باید به فکر خود باشند تا اینکه از دولت و مسئولین بخواهند.
آنچه امروزه باعث شده تا کرونا ویروس دردناکتر باشد، سرعت انتشار زیاد آن است که منجر به رکود بازارها و بیرون نرفتن مردم و خوابیدن کسب و کارهای فعالان اقتصادی شده است. همیشه شرایط بحران باعث به وجود آمدن راهکارهای نوینی می‌شود. اقتصاد مانند آب راه خود را در بن بست ها هم پیدا می‌کند و همیشه باید جریان داشته باشد. جریانات مالی است که باعث چرخیدن اقتصاد جامعه خواهد شد.
امروزه که فضای اقتصاد حضوری جامعه به دلیل انتشار ویروس کرونا مختل شده است. باید به دنبال راهکارهایی بود که تا جریان مالی همچنان ادامه پیدا نماید. در این نوشتار به برخی از موارد اشاره می‌شود.

راه‌های حفظ و افزایش میزان فروش در زمان ویروس کرونا
برای این که بتوانید اثرات ناشی از ویروس کرونا را در کسب و کارتان کاهش دهید باید خودتان هم برای سلامتی مشتریان ارزش قائل شوید. برای مثال بعضی از کسب و کارها در این شرایط به همراه هر سفارش یک یا چند ماسک را برای مشتریان‌شان می‌فرستادند. این کار به مشتری و مخاطب نشان می‌دهد که سلامتی وی برای شما و کسب و کارتان اهمیت دارد. در این‌گونه موارد شخص می‌تواند با بیش‌ترین اعتماد به شما، خریدهایش را به‌صورت غیرحضوری انجام دهد. در طول شیوع ویروس کرونا می‌توانید در شبکه‌های اجتماعی‌تان به بررسی علائم و نکات بهداشتی در خصوص این ویروس بپردازید. این کار نیز از جمله کارهایی است که به شما کمک می‌کند تا بتوانید اعتماد مشتریان را جلب کنید. تمامی‌این کارها باعث می‌شوند شما بتوانید مشتریان و کاربران بیش‌تری را در کنار خود نگه‌دارید. مشتری زمانی به شما وفادار می‌شود که احساس کند شما در کنار او هستید تا نیازهای او را برطرف کنید.
تغییر شیوه های فروش و بازاریابی

کسب و کارهای سنتی با ایجاد تماس مستقیم چهره به چهره بین مشتری و فروشنده، معامله را انجام می‌دهد که این خود یک روش است اما روشی که همیشه جواب نمی‌دهد. توجه به شیوه های جدید تبلیغ و بازاریابی و فروش این روزها می‌تواند تمرینی برای اقتصاد کشورهای شرقی بخصوص افغانستان باشد. تمرینی که هرچند بخاطر بیماری کرونا تحمیل می‌شود اما تجربه ای خوب برای این کشورها خواهد بود.

اقتصاد افغانستان که تجربه کمتری در این زمینه دارد و هنوز بسترهای لازم را ندارد اما با این وجود می‌تواند تجربه ای مفید و شروعی خوب برای اقتصاد در حال توسعه و گذار افغانستان عزیزمان باشد.
وجود اینترنت و سرعت بالا و پهنای وسیع باندهای دریافت و ارسال داده‌ها اولین شرط این تحول و تجربه است. باید دانست که مردم و جامعه ما بخصوص کسانی که فعالیت های اقتصادی انجام می‌دهند باید با فضای مجازی و دانش اقتصاد مجازی و مهارتهای لازم آن آشنایی داشته باشند تا بتوانند به بهترین نحو به مدیریت بحرانها مانند بحران بیماری کرونا بپردازند.

سوپر مارکتهای اینترنتی، رستورانهای اینترنتی، تاکسی اینترنتی، دکانها و شاپهای اینترنتی و ... همه و همه به راحتی می‌توانند در این شرایط تنها با فرا گیری کسب و کار مجازی فعالیت داشته باشند و سودهای اقتصادی خود را گسترش دهند.
 فاصله زیاد بین اقتصاد سنتی و اقتصاد مدرن و دیجیتالی در افغانستان سالهای طول می‌کشد تا پر شود اما باید این حرکت از جایی شروع شود و به سمت و سوی اقتصاد دیجیتالی با سرعت بیشتری پیش برود. بحران کرونا باعث شده تا اقتصاد کشورهای جهان سوم و شرقی بخصوص افغانستان بالاجبار به سمت و سوی دانش اقتصاد مجازی و کسب و کارهای فعال اینترنتی با سودهای هنگفت حرکت نماید.
اقتصاد مجازی هرچند فواید بسیاری دارد و به عنوان سافت و نرم افزار اقتصاد یک جامعه در پس پرده ایفای نقش می‌نماید و رفتارهای اقتصادی مردم را جهت می‌دهد و باعث رونق کسب و کارها و چرخش های مالی می‌شود. اما باید به ضرر ها و مضرات آن نیز توجه زیادی داشت. کشورهایی که سالهای در این زمینه تلاش کرده اند و بستر سازی لازم را انجام داده اند و توانسته اند به سودهای خوبی دست یابند و اقتصاد مجازی را در راستای اقتصاد حقیقی جامعه هم سو سازند، باید از آنها درس گرفت و هوشیارانه به سمت و سوی آن شتافت.
دزدی‌ها، کلاهبرداری‌ها و تقلب‌ها و شکایات فراوان از آسیب‌های اقتصاد مجازی هست که نیازمند نظارت پلیس های اینترنتی مخصوصی در این زمینه می‌باشد. افغانستان به علت عدم وجود چنین امکاناتی در پی گیری شکایات اینترنتی و مجازی شهروندان و فعالان اقتصادی، باید مردم بسیار هوشیارانه به این گونه فعالیت‌ها بپردازند و در نظر داشته باشند که شیادانی بسیار زیرک در فضای مجازی آماده خالی کردن حساب کاربران و اخازی و دزدی از آنها می‌باشند.