صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

سه شنبه ۲۹ حوت ۱۴۰۲

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

بندر گوادر و تحولات اقتصادی منطقه ای و فرامنطقه ای

-

بندر گوادر و تحولات اقتصادی منطقه ای و فرامنطقه ای

مدتی است که بحث احیاء مجدد بندر گوادر پاکستان به عنوان بزرگترین بندر ترانزیتی منطقه موضوع چالشها و تحلیل های اقتصاد منطقه ای است. در این نوشتار به اهمیت این بندر و مسایل سیاسی و اقتصادی پیرامون آن و ارتباط آن با اقتصاد افغانستان پرداخته می شود. نخست به معرفی موقعیت استراتژیکی این بندر اشاره می شود.

موقعیت جغرافیایی بندر گوادر:
بندر گوادر در جنوب بلوچستان پاکستان و در ساحل دریای عمان (عرب) قرار گرفته و طرح تاسیس این بندر عمیق نخستین بار در سال ۱۹۵۴ میلادی (۱۳۳۲ شمسی) مطرح شد. فاصله گوادر از بندر کراچی به عنوان بزرگترین شهر تجاری پاکستان ۵۳۳ کیلومتر و فاصله آن از رقیبش بندر چابهار در ایران حدود ۷۲ کیلومتر فاصله دارد.  همچنین فاصله دریایی بندر گوادر از سواحل عمان حدود ۳۸۰ کیلومتر برآورد شده است.
موقعیت جغرافیایی این بندر باعث شده است تا در آینده با سرعت زیادی پیشرفت و توسعه یابد.

موقعیت اقتصادی بندر گوادر:
طرح توسعه بندر گوادر با سرمایهگذاری مستقیم چینیها و براساس برنامه سرمایه گذاری عظیم این کشور در پاکستان تحت عنوان کریدور اقتصادی چین پاکستان که به ‹سی پک›  معروف است، به اجرا درآمد. این بندر صنعتی که قرار است قطب تجارت آزاد در منطقه شود، دارای تجهیزات جدیدی ترخیص و بارگیری کالا در بندر گوادر نصب شده و سیستم ثبت سفارش الکترونیکی نیز به این مجموعه اضافه شده است.
دولت پاکستان در سال ۲۰۰۷ امتیاز عملیات بندری گوادر را به مدت ۲۵ سال به یک شرکت سنگاپوری واگذار نمود و برای ۴۰ سال آینده آن را یک بندر آزاد بدون مالیات معرفی کرد. سرمایهگذاران چینی نیز به منظور اجرا و توسعه طرح های اقتصادی در تأسیسات بندری گوادر سرمایهگذاری بلند مدت کردهاند.
طرح کریدور اقتصادی چین - پاکستان، طرح مشترک و بسیار بزرگی است که قراردادهای مربوط به اجرای آن در مجموع به ارزش حدود 45 میلیارد دلار، اردیبهشت ۹۴ میان دو کشور به امضا رسید.
این کریدور اقتصادی برای چین، نقش یک شریان حیاتی اقتصادی خواهد داشت و به همین دلیل پکن مصمم به اجرای این طرح بزرگ است.  به طرح کلان راهروی اقتصادی دو کشور اعلام کرد که بندر «گوادر» به عنوان یکی از بخشهای اصلی این طرح، به قطب بزرگ اقتصادی منطقه تبدیل خواهد شد.
طرح کریدور اقتصادی چین - پاکستان، طرح مشترک و بسیار بزرگی است که قراردادهای مربوط به اجرای آن در مجموع به ارزش بیش از ۴۵ میلیارد دلار، ماه ثور سال جاری میان مقامات عالی پکن و اسلامآباد به امضا رسیده است.
با بهره برداری بندر «گوادر» در سواحل جنوبی پاکستان و رسیدن نخستین محموله تجاری افغانستان، تجارت ترانزیت میان افغانستان و چین از طریق این بندر آغاز شده است. این کالاها از طریق بندر «گوادر» تا چمن و از آنجا به افغانستان انتقال خواهد یافت که فاصله آن ۱۰۰۰ کیلومتر است که این کوتاه ترین راه در منطقه برای انتقال کالاهای افغانستان از هر بندر آبی به کابل و قندهار است.
بندر «گوادر» پس از تکمیل شدن، به یکی از بنادر مهم برای آسیای مرکزی و افغانستان و نیز کشورهایی نظیر ازبکستان و تاجیکستان تبدیل خواهد شد. اهمیت این بندر این است که در نزدیکی چین قرار داشت و چینیها با عبور از عرض پاکستان میتوانستند خیلی زود خود را به این بندر اقتصادی حیاتی برسانند.
این معادلات باعث شد چین مسیری زمینی را در عرض پاکستان احداث کند تا خود را به گوادر برساند و از آنجا به سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس و خاورمیانه دسترسی سریعتری داشته باشد. در سال ۲۰۱۳ چین در چارچوب تلاش برای تبدیل شدن به قدرت برتر اقتصادی در جهان، پروژه بزرگ خود را تحت عنوان کمربند واحد و مسیر واحد کلید زد. با این وجود این پروژه میتواند کمربند زمینی و مسیری دریایی را ایجاد کند که چین را به شاهراه اقتصادی دنیا تبدیل کند. البته پروژه چین منحصر به بندر گوادر نشد و از ۶ مسیر اصلی تشکیل شده بود. این پروژه علاوه بر غرب آسیا شامل شمال اروپا و جنوب روسیه و شرق آسیا نیز میشد و تا سواحل دریای مدیترانه نیز پیش میرفت. طول این مسیر ۱۸ هزار کیلومتر بود و از ۹ کشور منطقه عبور میکرد.

موقعیت سیاسی بندر گوادر:
شرایط و موقعیت استراتژیکی خاص این منطقه باعث شده تا علاوه بر نگاههای اقتصادی، مباحث سیاسی نیز در جریان باشد. رقابت سیاسی بین چین و هند، هند و پاکستان، ارتباط بین ایران و هند، ایران و پاکستان، پاکستان و حوزه عرب نشین خلیج فارس، روسیه و آمریکا و... در ایجاد این منطقه موثر است. منطقه ای که در آینده علاوه بر قطب ترانزیتی کالا در خاورمیانه است، قطب مسایل و کشمکش های سیاسی نیز خواهد شد.
لذا در آینده این بندر بین المللی و آزاد که به روی هرگونه تجارت دوجانبه، ترانزیت و منطقهای گشوده شده است، محلی برای تامین خواسته های سیاسی علاوه بر اقتصادی خواهد شد.
برای ایران بندر چابهار مهم است و وجود بندر گوادر رقیبی بزرگ است که باعث کاهش توجه ها و سرمایه گذاری ها نسبت به ایران خواهد شد.  لذا توسعه بندر گوادر دسترسی راهبردی ایران به کشورهای منطقه به افغانستان را کاهش می دهد.
پاکستان همیشه با دسترسی هند به خاک این کشور جهت تجارت با افغانستان مخالفت کرده است که این امر دهلی نو را مجبور به جست و جو برای مسیر های جایگزین کرد. بنابراین بندر چابهار بهترین گزینه برای هند جهت دور زدن پاکستان در تجارت با افغانستان است. همچنین هند به دنبال دسترسی به کریدور بین المللی حمل و نقل شمال و جنوب(INSTC )  جهت گسترش سهم خود در بازار های کشور های آسیای مرکزی است. اما استقبال پاکستان از چین در مقابل هند و تاسیس و گسترش بندر گوادر باعث ایجاد چالش و بحران بین هند و چین خواهد شد.
چین قصد دارد از طریق بندر گوادر به دریای عرب دست یابد و پروژه جاده ابریشم آبی خود را گسترش دهد. بندر گوادر به گونه ای طراحی شده است که می تواند حجم زیادی از کانتینر ها را از طریق کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC ) منتقل کند. بر این اساس است که هندیها پروژه گوادر را  در تناقض با امنیت ملی خود برآورد میکنند. علاوه بر اینکه آنها چین را دشمن سنتی خود میدانند و هر نوع دستاورد این کشور در ابعاد اقتصادی و تجاری را برای خود یک شکست قلمداد میکنند، باید گفت که این پروژه از منطقه مورد تنازع کشمیر عبور می کند و به این معنی است که کشمیر پس از این در ثبات وضعیت موجود، مورد حمایت چین قرار خواهد داشت.
هر چند ایران همیشه اعلام کرده است که بندر چابهار یک رقیب بندر گوادر نیست بلکه این دو بندر تکمیل کننده یکدیگر هستند. اما هند و چین سرمایه گذاری های گسترده ای برای توسعه این بنادر انجام داده اند تا امتیاز بیشتری برای رقابت در زمینه اقتصادی به دست آورند.

بندر گوادر و نگرانی های فرامنطقه ای آن
آمریکا نیز به عنوان بزرگترین رقیب تجاری چین در جهان که اولویت اصلی خود را مبارزه با فعالیت های اقتصادی این کشور و تسلط بر بازار تجارت و اقتصاد جهان قرار داده، با این پروژه مخالف بود. آمریکاییها معتقد بودند این پروژه میتواند قواعد تجارت خاورمیانه را تا حد زیادی تغییر دهد.
در این میان قطر نیز خود را وارد این بازی کرد و ۱۵ درصد از سرمایهگذاریهای این مسیر را تامین کرد تا خود را وارد این رقابت منطقهای کند. روسیه نیز از پروژه چین در بندر گوادر حمایت کرد. مسکو این طرح را نقطه مثبت دیگری در افزایش روزافزون نفوذ خود در منطقه غرب آسیا و خاورمیانه میداند. به این ترتیب بندر متروکه پاکستانی به یکی از نقاط عطف رقابتهای بینالمللی برای نفوذ در منطقه و تثبیت حاکمیت در آن تبدیل شد.
با این وجود عمیق ترین نگرانیها در این پروژه متعلق به امارات است که راهاندازی کامل بندر گوادر را به معنی پایان کارکرد بندر دبی به عنوان یک مرکز تجارت جهانی برای خود میداند. کارشناسان معتقدند که روند  تحولات به همین صورت باشد تا یک دهه آینده دبی به  بندری کم رونق تبدیل خواهد شد و گوادر با تکیهای که بر اقتصاد و صنعت بزرگ چین دارد، خود را به عنوان جایگزین این بندر تثبیت خواهد کرد.

دیدگاه شما