صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

سه شنبه ۲۹ حوت ۱۴۰۲

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

کارنامۀ اقتصادی حکومت وحدت ملی - قسمت سوم

-

کارنامۀ اقتصادی حکومت وحدت ملی - قسمت سوم

اشاره: چنانچه در قسمت اول و دوم این نوشته گفته شد، با وجود مصرف بخشی عمدۀ از منابع و بودجه کشور در بخش تأمین امنیت و اداره جنگ با گروههای تروریستی و تمرکز و هزینه شدن درصدی بالای از وقت و انرژی مسئولان حکومتی روی مدیریت جنگ و کاهش ناامنی، بخش زیربناها و زیر ساختها نیز مورد توجه ویژه رهبران حکومت قرار داشته است. در قسمت سوم این نوشته ادامه پروژههای شامل در بخش انرژی را که در دوره حکومت وحدت ملی بر تطبیق آنها سرعت و تأکید لازم صورت گرفته است، مورد بحث قرار خواهد گرفت.
پروژه انتقال برق کاسا- 1000 (قیرغزستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان)
چنانچه در قسمت دوم منافع و چالشهای پروژه لین انتقال گاز تاپی برجسته گردید، در این قسمت به سایر پروژههای مرتبط با بخش انرژی و ترانزیت آن از مسیر افغانستان و ایجاد «بازار انرژی منطقهای» پرداخته خواهد شد.
یکی از پروژههای مهم انتقال و ترانزیت انرژی از آسیای میانه به جنوب آسیا، پروژه انتقال برق کاسا – 1000 میباشد. هرچند بناست که پس از بهرهبرداری از لین برق کاسا 1000 در سالهای آغازین ترانزیت برق، برق مازاد تولیدی تابستانۀ کشورهای قرغیزستان و تاجیکستان از مسیر افغانستان به بازار انرژی پاکستان انتقال داده شود، اما در درازمدت این پروژه میتواند به عنوان مسیر ترانزیت انرژی در تمام فصول سال مورد استفاده قرار گیرد. بر بنیاد آمارهای اولیه بناست از طریق این لین در طی 15 سال نخستین 1000 میگاوات برق برای پاکستان و 300 میگاوات برق افغانستان انتقال داده شود و برای 15 سال دوم نیز قابل تمدید میباشد. علاوه این لین برق میتواند به صورت یک خط دایمی و طولانی مدت انتقال انرژی میان آسیای میانه و جنوب آسیا نیز مورد بهره برداری قرار گیرد. 
پروژه کاسا – 1000 در سال 2005 توسط کنفرانس همگرایی/ همکاریهای اقتصادی منطقهای افغانستان (ریکا) پیشنهاد شد. پس از طرح این پروژه در این کنفرانس و در اجندا قرار گرفتن آن، پس از دو و نیم سال مذاکره و گفتگو پیرامون مسایل مالی، حقوقی و ایجاد انسجام میان کشورهای صادر کننده و وارد کننده، موافقت نامههای مربوط به این پروژه در 6 نوامبر 2007 در شهر استانبول ترکیه میان چهار کشور افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و قیرغزستان به امضا رسید. در سال 2011م مطالعات اقتصادی و تخنیکی پروژۀ کاسا - 1000 با حمایت و هزینه بانک جهانی توسط شرکت کانادایی بنام (SNC-Lavalin) تکمیل گردیده و به دولت وقت افغانستان ارائه شد. طول این پروژه در حدود 1250 کیلومتر برآورد شده است که در حدود 652 کیلومتر آن در خاک افغانستان واقع شده است. نقطه آغاز این لین انتقال برق از قرغیزستان به طرف تاجیکستان (سنگ توده) و سپس از ولایت قندوز وارد افغانستان شده و بعد از گذشت از پلخمری و خاواک پنجشیر وارد شهر کابل و سپس به طرف جلال آباد و مرز تورخم و نوشهره در پاکستان امتداد مییابد.  
طبق توافق اولیه سرمایهگذاری و مالکیت در پروژه کاسا -۱۰۰۰ چنین پیشبینی شده است:
مجموع سرمایهگذاری مورد نیاز برای پروژه یک میلیارد و 170 میلیون دالر است، که سهم کشورهای ذینفع  چنین است:
افغانستان ۴۰۴ میلیون دالر،
پاکستان ۲۳۲ میلیون دالر،
تاجیکستان۳۰۱ میلیون دالر،
قرغیزستان ۲۳۳ میلیون دالر.
از مجموع مبلغ ۴۰۴ میلیون دالرسهم افغانستان، ۳۱۶.۵ میلیون دالر از طریق کمکهای بلاعوض بانک جهانی و ۴۰ ملیون دالر آن از برنامه حمایت جامعه (Community Support Program) از طریق صندوق بازسازی افغانستان تمویل خواهد گردید.
همچنین مبلغ ۴۷.۵ میلیون دالر برای مالیات و استملاک زمین از طرف حکومت افغانستان پرداخت خواهد شد.
بودجه و مبلغ فوق برآورد اولیه هزینه ساخت این لین بود اما طبق آخرین آمار و برآورد هزینه آن در حدود 30 میلیون دالر دیگر نیز افزوده شده است که مجموع هزینه آن یک میلیارد و 200 میلیون دالر میباشد.
پس از روی کارآمدن حکومت وحدت ملی و توجه لازم به پروژههای زیربنایی، در ماه آپریل 2015 موافقتنامه اصلی ساخت و موافقتنامه خرید برق میان کشورهای فروشنده و خریدار برق به امضا رسید. سپس بحث تدارکات و داوطلبی / مناقصه برگزار گردید. پس از سپری شدن زمان داوطلبی، آفرگشایی صورت گرفته و معلوم شد که قیمت پیشنهادی توسط شرکتهای داوطلب بیشتر از بودجه اصلی پروژه است که منجر به تغییر ساختار پروژه گردید و در یک جلسه دیگر کمیته تدارکات در 25 آگست 2016 در پاریس فرانسه، بناشد که مناقصه این پروژه تا 9 سپتامبر 2016 در تاجیکستان و تا 30 سپتامبر 2016 در افغانستان به اعلام مجدد گذاشته شود.
هم چنین مقامات چهار کشور دخیل در این پروژه و همکاران بینالمللی آنها در ماه میسال 2016 م در مراسم آغاز  به کار لین 500 کیلوولت از سنگ توده در تاجیکستان تا مرز تورخم افغانستان و نوشهره پاکستان به طول 765 کیلومتر اشتراک نمودند. 
همکاران رسمی این پروژه علاوه بر افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و قرغیزستان، بانک جهانی، بانک انکشاف آسیایی، بانک سرمایه گذاری اروپایی و اداره انکشاف بین المللی ایالات متحده آمریکا نیز میباشد. پس از آفرگشایی نوبت دوم و تطبیق شرایط مندرج در شرطنامهها و سایر پرسیجر قانونی پروژهها، در 20 قوس 1396 قرارداد ساخت این خط برق با دو شرکت خصوصی هندی KEC و KPTL با هزینه 235 میلیون دالر از کمکهای بدون باز پرداخت بانک توسعۀ آسیایی امضا شد. طبق قرارداد مذکور بناست که این طرح طی سه سال اجرا و به مرحله استفاده برسد. 
تحلیل اقتصادی پروژه
تکمیل این پروژه هم چنان که برای کشورهای آسیای میانه و پاکستان از نظر اقتصادی و تأمین انرژی ارزشمند است برای افغانستان نیز مهم است، زیرا تکمیل این پروژه باعث خواهد شد که افغانستان به عنوان مسیر ترانزیت انرژی میان آسیای میانه و جنوب آسیا نقش خود را در منطقه بیش از پیش تثبیت نماید. علاوه بر ایجاد اهمیت مسیر ترانزیتی افغانستان، این کشور میتواند انرژی مورد نیاز خود را معمولا در طی دو فصل یعنی تابستان و زمستان از طریق 300 میگاوات برق در نظر گرفته شده ـ که در آینده قابل افزایش نیز میباشد ـ، تأمین نماید. با توجه به اتخاذ سیاست اقتصاد مشارکتی عامه و خصوصی (PPP) با هدف حمایت از سرمایهگذاری بخش خصوصی در تولید انرژی داخلی و استفاده از منابع آبی، آفتابی و فسیلی و خرید تضمینی آن توسط حکومت (چنانکه قانون و مقرره این بخش توسط حکومت وحدت ملی تهیه و تصویب شده است و اینک شماری از علاقمندان سکتور خصوصی حاضر به سرمایه گذاری در بخش تولید انرژی شدهاند)، میتواند به عنوان یک ظرفیت استثنایی در صادرات برق اضافی تولید شده به کشورهای واقع در جنوب آسیا در آینده مورد استفاده قرار بگیرد.    
پروژه انتقال برق 500 کیلوولت (TA)
یکی از پروژههای مهم در بخش انرژی و تأمین برق افغانستان، برق وارداتی 500 کیلوولت از ترکمنستان به افغانستان است. هرچند به خاطر طبیعت پروژههای زیر بنایی به ویژه پروژههای بزرگ، انتظار به ثمر نشستن این پروژهها در کوتاه مدت، کمی عجولانه به نظر میرسد، با این وجود پروژههای کلان ملی و منطقهای در طی چهار سال اخیر سرعت قابل ملاحظهای یافته است.
هرچند در ابتدای این طرح بنابود که لین برق توتاپ (TUTAP) میان پنج کشور ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان احداث شود اما پس از مطرح شدن لین برق کاسا- 1000 طرح لین برق توتاپ منتفی شد و بناشد که برق صادراتی ترکمنستان از دو مسیر یکی از مرز آقینه، شبرغان و پلخمری به کابل و جنوب هندوکش مثل بامیان، ننگرهار، کنر، پکتیا، غزنی و قندهار جهت مصرف و تأمین برق داخلی افغانستان بنام (TA) کشیده شود و دیگری از مرز تورغندی، هرات، قندهار و سپس به پاکستان (TAP) ترانزیت گردد. بخشهای عمدۀ لین انتقال برق اولی ساخته شده و بناست تا پایان سال جاری میلادی (2019م) به بهرهبرداری برسد.
پروژه دوم انتقال برق 500 کیلوولت (TAP) در 13 دسامبر 2015 میان حکومتهای ترکمنستان، افغانستان و پاکستان مطرح گردید و تفاهمنامۀ نیز در این زمینه میان رئیس جمهوری افغانستان داکتر محمداشرف غنی، قربانقلی بردی محمدوف رئیس جمهور  ترکمنستان و نوازشریف نخست وزیر وقت پاکستان  امضا گردید. این سه کشور متعهد شدند تا برای ایجاد یک خط جدید انتقال برق 500 کیلوولت کار مشترک انجام دهند. بنابراین گروههای تخنیکی سه جانبه در ماه میسال 2016 تعیین گردیدند تا مذاکرات از بعد تخنیکی و اقتصادی آغاز گردد. نقشۀ راه پروژه تاپ در اکتوبر سال 2016 در جلسۀ وزراء سه کشور در برنامه CAREC بانک انکشاف آسیایی تصویب گردید. بانک انکشاف آسیایی با مساعدتهای تخنیکی منطقهای و ظرفیتی که دارد به حیث دارالانشای پروژه فوق، موافقت نمود.
در حال حاضر کار مطالعاتی و تخنیکی روی این پروژه جریان دارد. در صورت ساخت و به بهرهداری رسیدن این پروژه، باعث میشود که خطوط انتقال برق در افغانستان توسعه یافته و مکمل پروژه برق منطقهای ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان، قرغیزستان و پاکستان و بازار مهم منطقهای انرژی آسیای جنوبی (کاسا - 1000) شکل بگیرد.
طبق توافقات انجام شده، بناست که تمویل این پروژه توسط بانک انکشاف آسیایی با سرمایهگذاری تقریبی 1.2 میلیارد دالر صورت گیرد.
همکاران رسمی این پروژه (TAP) عبارتاند از کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و بانک انکشاف آسیایی. 
تحلیل اقتصادی پروژه
همان طوری که اشاره شد، با تکمیل این پروژه میتوان خطوط انتقال سراسری شبکه برق کشور را به هم وصل نمود و یک بازار یکپارچه انرژی میان کشورهای پیرامون افغانستان مثل ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرغیزستان، پاکستان و حتی ایران به وجود آورد. بنابراین اگر حکومت و دولت افغانستان با رویکرد همگرایی اقتصادی منطقهای حرکت کند و از سوی دیگر از طریق تشویق بخش خصوصی زمینۀ تولید انرژی از منابع داخلی را فراهم نمایند، در طی 5 تا 15 سال آینده علاوه بر تأمین انرژی مورد نیاز داخلی، زمینه برای صادرات انرژی تولید داخلی نیز فراهم خواهد شد. 
از سوی دیگر شبکه انتقال برق افغانستان میبایست به صورت نیتورک هوشمند تمام ولایات کشور را از راههای مختلف و به صورت رفت و برگشت یا اسمارت لین تحت پوشش قرار دهد که ساخت لین انتقال برق وارداتی و صادراتی میتواند زمینه تولید انرژی موثر را در کشور فراهم سازد. براساس آخرین گزارشها و طرحها وزارت انرژی و آب، تولید و فروش 2000 میگاوات برق را از طریق مشارکت سکتور خصوصی (PPP) به داوطلبی گذاشته است و این مهم میتواند زمینۀ تولید برق از منابع تجدید پذیر از طریق بندهای آب گردان، منابع آفتابی و در برخی از مناطق از طریق منابع بادی تولید نموده و با نرخ مصوب به حکومت افغانستان با هدف مصرف داخلی یا صادرات به فروش برساند. در صورت تحقق کامل این طرح، علاوه بر خود کفایی در تولید انرژی برق مورد نیاز، زمینه رشد تولید انرژی از منابع قابل تجدید با هدف صادرات بیش از پیش فراهم خواهد شد.    
پروژه انتقال گاز افغانستان به تاجیکستان
یکی از پروژههای مهم در بخش تبادل و انتقال انرژی، احداث لین انتقال گاز افغانستان به تاجیکستان است. تاکنون گفتگوی مقدماتی و اولیه روی امضای توافقنامه صدور گاز افغانستان به تاجیکستان انجام شده است. اگر این پروژه به فرجام برسد افغانستان ظرفیت صدور سالانه 1.2میلیارد متر مکعب گاز از منطقۀ دریای آمو به تاجیکستان را خواهد داشت. البته این پروژه پیشنهادی است تاکنون جزئیات و هزینه ساخت و تمویل کنندۀ آن مشخص نشده است. بنابراین ایجاب مینماید که مطالعات تخنیکی و اقتصادی این پروژه انجام شود و یک کمیتۀ مرکزی با حضور مقامات مسئول دو کشور در سطح وزیران برای پیشبرد کار و فراهم سازی زمینۀ نهایی امضا و تطبیق این پروژه تشکیل شود تا زمینه تطبیق این طرح فراهم گردد.  

دیدگاه شما