صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

ضرورت و امکان تغییر نظام انتخاباتی در زمان اکنون

-

 ضرورت و امکان تغییر نظام انتخاباتی در زمان اکنون

روش رأی دهی در افغانستان، براساس روش رأی واحد غیر قابل انتقال است. تاکنون انتخابات افغانستان، برهمین سیستم در افغانستان برگزار شده است. آخرین انتخابات، انتخابات ریاست جمهوری 1393 بود که سرانجام باعث ایجاد یک حکومت توافقی گردید. پس از این انتخابات جنجال برانگیز بود که طبق توافق حکومت وحدت ملی، کمیسیون ویژه اصلاح انتخاباتی شکل گرفت. این کمیسیون ویژه، تمام ساختار و فرایند انتخابات را در افغانستان مورد بررسی قرار داد و نتیجه بررسیهای خود را با حکومت و مردم افغانستان در میان گذاشت. یکی از مباحث عمدۀ این کمیسیون ویژه، مطالعه روی نظام انتخاباتی افغانستان و ارائه طرح های مناسب برای آن بود. کمیسیون ویژه اصلاح انتخاباتی، نظام رأی واحد غیر قابل انتقال را در وضعیت جاری افغانستان نامناسب تشخیص داد و رأی قابل انتقال یا همان رأی تناسبی را شیوه مناسب در افغانستان پیشنهاد کرد. مهمترین دلیل برای پیشنهاد سیستم تناسبی، تقویت و رشد نقش احزاب سیاسی در انتخابات و تحکیم دموکراسی در افغانستان بود. در آن زمان قرار براین بود که انتخابات پارلمانی به موقع خودش برگزار شود، لذا کمیسیون مستقل انتخابات، به دلیل نبود زمان کافی، بر ادامه سیستم انتخاباتی گذشته مصمم ماند. در انتخابات پارلمانی پیش رو نیز، کمیسیون مستقل انتخابات، بنا را بر همان سیستم سابقه گذاشته و برنامه هایش را به پیش برده است. اکنون که به برگزاری انتخابات پارلمانی بیشتر از دو ماه باقی نمانده است، شماری از احزاب سیاسی بزرگ افغانستان به شدت خواهان تغییر نظام انتخاباتی شده و بر تطبیق نظام چند بعدی در انتخابات پیش رو تأکید دارند و حکومت را به استفاده از هر گزینه ممکن مدنی هشدار داده اند. این نوشته بر آنست که این موضوع را مورد بررسی قرار دهد.
جایگاه نظام انتخاباتی در قوانین افغانستان
نظام انتخاباتی به دلیل اهمیت و اساسی بودن آن می بایست در قانون اساسی مشخص گردد.  در قانون اساسی افغانستان، نظام انتخاباتی این کشور به صراحت تعیین نشده است. در زمان تسوید و تصویب قانون اساسی جدید افغانستان، بنا بر ملاحظاتی، تعیین نظام انتخاباتی افغانستان به قانون انتخابات واگذار گردید. با این هم چارچوب اصلی انتخابات در قانون اساسی مطرح شده است. در ادامه ماده 83 قانون اساسی آمده است که «در قانون انتخابات باید تدابیری اتخاذ گردد که نظام انتخاباتی، نمایندگی عمومی و عادلانه را برای تمام مردم کشور تأمین نماید و به تناسب نفوس از هر ولایت طور اوسط حداقل دو وکیل زن در ولسی جرگه عضویت یابند.»
مطابق فقرۀ سوم مادۀ ششم قانون انتخابات افغانستان «هر رأی دهنده در انتخابات دارای حق یک رأی بوده که می تواند آن را بلا واسطه برای کاندید مورد نظر استعمال نماید.» این فقره اشاره به نظام رأی واحد غیر قابل انتقال دارد.
به همین رویکرد است که نظام رأی دهی در افغانستان تاکنون بر مبنایی رأی واحد غیر قابل انتقال بوده است که در نحوۀ شمارش آراء و تشخیص کاندید پیروز با روش اکثریتی محاسبه میگردد. با این روش، انتخابات ریاست جمهوری و شاروالی ها به صورت اکثریت مطلق و انتخابات شورای ملی و دیگر شورا ها براساس اکثریت ساده یا نسبی می باشد. در مادۀ بیستم قانون انتخابات در مورد انتخابات ریاست جمهوری تصریح شده است که «رئیس جمهور با کسب بیش از پنجاه فیصد آرای رأی دهندگان از طریق رأی گیری آزاد، عمومی، سری و مستقیم انتخاب می گردد.» در ادامه همین ماده تصریح شده است که «هرگاه در دور اول هیچ یک از کاندیدان نتواند اکثریت بیش از پنجاه فیصد آراء را به دست آورد، انتخابات برای دور دوم در ظرف دو هفته از تاریخ اعلام نتایج نهایی انتخابات، برگزار می گردد ودر این دور تنها دو نفر از کاندیدانی که بیش ترین آراء را در دور اول به دست آورده اند، مکلف اند شرکت کنند.» برای انتخابات شهرداری ها نیز رأی اکثریت مطلق در نظر گرفته شده است. در ماده  سی و هشتم قانون انتخابات آمده است که  شاروال ها با اکثریت بیش از پنجاه در صدآراء برگزیده می شود.
اما در ماده بیست و چهارم قانون انتخابات در مورد انتخابات شورای ملی تصریح شده است که :«در هر ولایت کرسی ها  به کاندیدانی تفویض میگردد که بیش ترین آرای قانونی را کسب نموده اند.»
همچنین در ماده 31 قانون انتخابات درمورد شورای ولایتی و در ماده 34 در مورد شورای ولسوالی و در ماده 35 در مورد شورای قریه،  رأی اکثریت ساده برای پیروزی کاندیدان  این شوراها لحاظ شده است.
با آنچه که مطرح گردید، به خوبی روشن شد که نظام رأی دهی در قوانین انتخاباتی افغانستان، همان نظام رأی واحد غیر قابل انتقال است. اکنون می بایست، ماهیت نظام رأی واحد غیر قابل انتقال را مورد بررسی قرار دهیم تا به تعیقیب آن بتوانیم نظام رأی دهی پیشنهادی احزاب سیاسی را  به خوبی تبیین کنیم.
ماهیت رأی واحد غیر قابل انتقال
مطابق ماده 33 قانون اساسی افغانستان، اتباع کشور حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را دارند که نحوۀ استفاده از این حق در قانون تعیین می گردد.  مطابق قانون انتخابات نیز، شهروندانی که واجد شرایط رأی دادن می باشند، بدون هیچگونه تبعیض حق دارند که در انتخابات شرکت کنند و به کاندید مورد نظر خویش رأی بدهند. از دیگر جانب طبق حکم قانون، همۀ اتباع واجد شرایط افغانستان حق دارند خود را کاندید نموده و از رأی دهندگان کسب رأی نمایند. اکنون سخن اصلی اینست که این شهروندان واجد شرایط، چگونه و با چه روشی می توانند به کاندید مورد نظرخود رأی بدهند؟
برای دستیابی به پاسخ کاملا روشن و محسوس این سؤال و نیز فهم دقیق از شیوه رأی واحد غیر قابل انتقال که در افغانستان رایج است، نهایت لازم است تا انواع مختلف رأی دادن را به صورت تطبیقی و فشرده یادآور شویم تا تفاوت رأی واحد غیر قابل انتقال با دیگر روش های رأی دهی نیز به صورت واضح قابل فهم گردد:
الف: رأی واحد غیر قابل انتقال
این شیوه از رأی دهی به این معناست که رأی دهنده تنها می تواند یک رأی بدهد و تنها به یک فرد مورد نظر خود به صورت مستقیم و بلاواسطه رأی بدهد. به این ترتیب رأی او به هیچ کسی دیگر قابل انتقال نیست.
در افغانستان هم اکنون هم در انتخابات ریاست جمهوری و هم در دیگر انتخابات از همین شیوه استفاده می گردد که در ادامه به معایب و امتیازات آن بیشتر پرداخته خواهد شد.
ب: رأی متعدد غیر قابل انتقال
در این شیوه همه چیز مانند صورت قبلی است. با این تفاوت که در این شیوه، فرد رأی دهنده حق دارد که به تعداد کرسیهای حوزه انتخابیۀ خود رأی بدهد. مثلا در حوزه انتخابیه ولایت دایکندی که چهار نماینده در پارلمان دارد، اگر به تعداد 11 نفر کاندید وجود داشته باشند، فرد رأی دهنده با این روش رأی دهی باید به چهار نفر و به هر نفر یک رأی بدهد. هم اکنون در کشور جمهوری اسلامی ایران همین روش رأی دهی وجود دارد.
ج: رأی واحد قابل انتقال
در این شیوه رأی دهی فرد فقط حق یک رأی دارد ولی با این تفاوت که رأی اش را به صورت مستقیم به کسی نمیدهد بلکه به حزب مورد نظرش رأی می دهد. در این روش یا حزب، لیست مشخصی از کاندیدانش را ارائه میکند و فرد به کاندید مورد نظرش در داخل همین لیست رأی می دهد و یا اصلا لیست افراد وجود ندارد و فرد به حزب رأی می دهد و حزب بعدا با تصمیمی که هیأت رهبری می گیرد براساس میزان رأی دریافت شده، افراد مشخص را به پارلمان می فرستد. فعلا در بسیاری از کشور ها همین شیوه رایج است.
با  مقایسۀ که مطرح شد، نظام رأی واحد غیر قابل انتقال تقریبا برای بسیاری از خوانندگان به راحتی قابل فهم گردید. مشخص گردید که رأی واحد غیر قابل انتقال ساده ترین شکل رأی دهی و بی جنجال ترین شیوه انتخابات می باشد. در این شیوه رأی دهی، در کشور های که سطح آموزش عمومی پایین می باشد، شهروندان در موقع رأی دهی سردرگم نمیگردد و به راحتی می تواند رأی بدهد و نهاد برگزار کننده انتخابات نیز در فرایند انتخابات راحت و آسوده تر می باشد. یکی از دلایلی که کمیسیون انتخابات افغانستان براین شیوه در افغانستان تاکنون تأکید دارد و از آن عدول نمی کند، همین مسئله است. اما شماری از احزاب کلان سیاسی افغانستان در این اواخر عزم خود را جزم کرده اند تا به هر قیمتی که شده است، این شیوه رأی دهی را متوقف کنند. افکار عمومی با این خواست احزاب موافق است و حکومت نیز در اصل با آن مخالفتی ندارد. با این هم حکومت و کمیسیون مستقل انتخابات عملا از شیوه رأی واحد غیر قابل انتقال حمایت کرده و مصمم اند که اکنون عملا فرصت عدول از این شیوه در افغانستان فراهم نیست. در بخش سوم این نوشته، شیوه رأی دهی را که از جانب احزاب سیاسی مطرح شده و نیز نقد آنان را از شیوه رایج سیستم رأی دهی فعلی بررسی می کنیم.
ادامه دارد....

دیدگاه شما