مقدمه
کشورها، حفاظت از محیط زیست را به عنوان یک مکلّفیت اساسی در برنامه های خود پیش بینی نموده و در راستای ارتقای حفاظت از محیط زیست بودجه های هنگفی را به مصرف می رسانند. توجه به این امر مهم در کشور ما از نظر به دور مانده و کمترین بودجه را نسبت به آن اخصاص داده اند. شهروندان نیز نسبت به حفاظت از محیط زیست در انجام وظایف خودکوتاهی می کنند. حال آن که حفاظت از محیط زیست یگ وظیفه ملی و شهروندی همه شهروندان است. توجه به این امرمهم می تواند ضامن بقا ودوام حیات انسانی شود. تلاش بیشتر برای این است که بتوانند عوامل بشری آسیب زا را به حد اقل برسانند.
اهمیت محیط زیست
در گذشته نسبت به حفاظت از محیط زیست توجه جدی صورت نمی گرفت اما امروزه به لحاظ اهمیت و خطراتی  که محیط زیست را تهدید می کند هم دو لتها و هم سازمانهای بین المللی با برگذاری کنفرانسها و تصویب کنوانسیونهای مربوط به حفاظت ازمحیط زیست توجه جدی نموده اند. به عنوان مثال برای اولین بار بعد از قرن 17  میلادی توجه دولتها و سازمان های بین المللی را بسوی حمایت موثر از محیط زیست متمرکز ساخت. اعلامیه استکهلم در سال 1972 میلادی از سوی کنفرانس محیط  زیست بشر ساز مان ملل متحد پذیرفته شد. برای عملی ساختن و تاکید برآن،  اعلامیه ریو، در سال 1992 م درکنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل متحد، راه تکامل خود را به سرعت طی نمود. در قانون اساسی کشور در چندین مورد روی حفاظت از محیط زیست تاکید شده است. در ماده پانزدهم این قانون آمده است که: دولت مکلف است در مورد حفظ و بهبود جنگلات  و محیط زیست تدابیر لازم اتخاذ نماید.
درقانون جزا(کودجزا)  باب یازدهم طی پنچ فصل و 44 ماده نسبت به حفاظت از محیط زیست توجه و دقت کافی شده است. برای متجاوزین به حریم محیط زیست در این قانون،  مجازات در نطر گرفته شده است.
باتوجه به قانون جزا که به درستی نسبت به آن توجه نموده محیط زیست به تمامی محیط های  اطلاق  می گردد  که  زنده‌گی یک عده افراد در آن در جریان باشد. عوامل فزیکی، خانواد‌ه‌گی، بشری و موجودات زنده از مهم‌ترین عوامل تشکیل‌دهنده محیط زیست به شمار می‌رود. علم مربوط به محیط زیست، ترکیبی از دانش‌هایی است که شامل مجموعه‌ی از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست می‌گردد که بیشتر به انسان‌ها  و سایر موجودات زنده مربوط می‌شود. اما آلوده‌گی محیط زیست که موضوع اصلی این مقاله می‌باشد، عبارت است از: تاثیرات مضره ناشی از عملکردهای انسان بالای محیط و پراکنده شدن مواد زهری در فضای شهر و محیط زیست می ‎باشد. آلوده‌گی محیط زیست به شکل مستقیم و غیر مستقیم، بر توسعه، پیش‌رفت، تحصیل، رشد فکری، صحت‌مندی و سلامتی، وضعیت جسمی و روانی افراد یک جامعه تاثیرگذار است. در متون دینی نیز نسبت به حفاظت از محیط زیست تاکید فراوان شده است. در قرآن کریم آمده است که از محیط زیست باید به شکل درست بهره‌برداری شود و همه در قبال حفاظت از آن مسولیت دارند. از پیامبر گرامی اسلام در کتاب نهج‌الفصاحه در قسمت دوازدهم روایت شده است: حرمت زمین را نگهدارید و تخریبش نکنید که زمین به منزله مادر شما است.
عوامل آسیب زا و آلوده کننده
در آلوده‌ساختن شهر ها؛ عوامل زیادی نقش دارد که در این قسمت به مهم‌ترین آن اشاره می‌شود.
زباله ها
در آغاز فصل بهار در بیشتر گوشه و کنار سرک‌های عمومی، از زباله‌ها، دیوارهای بلند ساخته شده که با گرم‌شدن هوا و جاری‌شدن آب‌های باران، به شدت حیات مردم را با خطر مواجه خواهند کرد.
باشندگان شهر ها از انبار شدن زباله‌ها و بی‌توجهی مسوولان در انتقال به موقع آن، به شدت شکایت داشته و مسوولان شهرداری ها را به بی‌توجهی و سهل‌انگاری متهم می‌کنند. اما مسوولان شهرداری ها  علت اصلی آلودگی محیطی و انبارشدن زباله‌ها را در بی‌توجهی مردم و خانواده‌ها، جابه‌جایی و افزایش نفوس در شهرهای بزرگ ، کمبود امکانات، کارمند و قطع‌شدن شب‌کاری در بخش تنظیف این ادارات به خاطر ناامنی عنوان می‌کنند. مرور زمان و تنوع مواد مصرفی در زندگی بشر سبب گردیده است که تولید زباله ها توسط بشر نیز متنوع و در خیلی از موارد معدوم شدن آنها دشوار و مدت زمان زیادی را در بر می گیرد. در کشور های توسعه یافته و یا درحال توسعه عمل جدا سازی زباله ها جزء اولویت ها قرار گرفته است.  در کشور ما متصدیان حفاظت از محیط زیست نه تنها عمل تفکیک وجداسازی زباله هارا تشویق و تبلیغ نمی کنند، بلکه جمع آوری زباله ها، که از مکلّفیت اصلی آنها می باشد، در مواقع معین انجام نمی گیرد.
شهر های بزرگ به لحاظ اینکه جمعیت زیادی را در خود جای داده اند، مستلزم مدیریت و توسعه امکانات مدرن و به روز شهری اند. عدم فراهم سازی متوازن امکانات متناسب با رشد جمعیت شهری، بی توجهی  در ساخت وساز های ساختمانی، پیامد های غیر قابل جبرانی را برای ساکنین شهرها به بار می آورد. بخش مهم از  زباله ها در شهرهای بزرگ تولید می گردد. در شهر ها لازم است که  زباله ها  در مکان های مناسبی قرار گیرند تا سبب انتشار میکروب  و بوی تعفن برای شهروندان نشوند. یکی از بزرگترین تولید کننده زباله ها در شهر، شفاخانه ها است. طوری که مشاهده می شود  دفع آنها نیز بصورت اساسی و اصولی انجام نمی گیرد. پیامد آن برای بیماران و کار کنان شفاخانه ها می تواند به قیمت صحت و حیات آنها تمام شود. مراجع ذیربط موظف اند که بخاطیر دفاع ازمنافع عمومی مراکز و موسسات  عمومی و خصوصی که در تولید زباله ها نقش دارند ، آنها را نسبت به دفع صحیح و اصولی زباله ها ملزم ساخته و در حفاطت از محیط زیست با  اقدامات قاطع خود از منافع عامه را حراست وحفاظت  نمایند.
فاضلاب ها
اکثر قریب به اتفاق شهرها، فاقد سیستم فاضلاب معیاری است. اگر در بعضی از موارد ونواحی شهر ها،  فاضلاب های شهری ساخته شده اند از موارد اندک و تابع اراده زمین فروشان و اشخاص بوده ، که ازلحاظ پلان های شهری، استندرد نمی باشند. در اکثر موارد فاضلاب ها ازجویچه های باز عبور کرده و منبع تولید انواع از میکروب ها و بیماریها می باشند. منشأ این گونه عوامل هم جهل شهر وندان نسبت به مضرات آنها و هم غفلت و کوتاهی مسولین مر بوطه است. برای رهایی از چنین آلودگی نشر برنامه های عمومی توسط رسانه های ارتباط جمعی   و فراهم سازی امکانات اولیه توسط مسؤلین مربوطه است. قانون هم دولت را برای هزینه کردن بودجه جهت حفاظت از محیط زیست موظف کرده است : در قانون محیط زیست ماده 26 آمده است :( وزارت ها و ادارات دولتی ذیربط، مکلف اند به منظور حفاظت از محیط زیست مبالغی را دربو دجه های عادی و انکشافی خویش پیشبینی و مطابق احکام قانون اداره امور مالی و مصارف عامه طی مراحل نمایند .)  که این دو عامل می تواند  هم پذیرش عام فرهنگی وهم ایجاد توانایی برای پیشگیری آسیب های خطر ساز را میسر سازد.
عدم توجه به دفع صحیح فاضلابها، سبب آلودگی بستر آب های زیر زمینی صحی نیز می گردد. چاه های آب و بستر رود خانه ها توسط آلودگی فاضلابها متأثر و جانوران و محیط زیست انسانی از این آلودگی دچار آسیب های جدی می شوند. در اکثر موارد چاه های آب آشامیدنی، در کنار چاه های فاضلاب با کمترین استفاده از موانع نفوذ آب فاضلاب، با آب آشامیدنی، حفر می گردد. اکثر مریضی های اسهال و مسمومیت های گوارشی از این گونه آبهای آلوده و غیر صحی ناشی میگردد.
شرکت های صنعتی و وسایل حمل ونقل عمومی
مراکز صنعتی و تولیدی از عوامل اصلی تولیدآلودگی است. درکشورهای صنعتی مراکز صنعتی  نقش اصلی و اساسی درآلودگی هوا و محیط زیست را  دارند امّا درکشورهای درحال توسعه، نقش این مراکز در آلودگی  محیط زیست کمتر از کشور های صنعتی نمی باشند. دولت مکلف است برای حفاظت از منافع عامه  ایجاد کارخانه های صنعتی را در اماکنی اجازه فعالیت بدهند که؛ اولاُ؛ خارج از شهر،  به دور از محل زندگی مردم و زراعت قرار داشته باشند  ودوما؛ صاحبان کارخانه باید ملزم گردند تا ماشین های تولیدی خود را به فیلتر هوا مجهز نموده  و آلودگی ناشی از گازهای گلخانه ای را به حد اقل  رسانند. قانون محیط زیست،  اداره محیط زیست را در هنگام صدور جواز نامه ها برای فعالیت های صنعتی و تولیدی، ملزم به رعایت  معیار های حفاظت از محیط زیست نموده است. در ماده 28 فقره 3 چنین ملزم می دارد: ( اداره ملی حفاظت محیط زیست می تواند جواز نامه کنترول آلودگی را تعدیل یا فسخ  نمود یا شرایط اضافی را بالای آن وضع نماید.) با عنایت به این ماده قانونی اداره محیط زیست  می تواند در پیشگیری از آلودگی محیط زیست،  نقش اساسی ایفا نماید. موتر ووسایل حمل ونقل شهری، شخصی و عمومی، در آلودگیهای محیط زیست نقش زیادی دارند. اداره محیط زیست با همکاری اداره ترافیک و پلیس وزارت داخله، با وضع قوانین وکنترول جواز سیر این وسایل، می توانند  معاینات فنی و تخنیکی را در مدت معینه برای وسایل حمل و نفل وضع ومعین نمایند.
عدم آگاهی شهروندان
محدودیت دست‌رسی خانواده‌ها به آموزش‌های محیط زیستی و کم‌رنگ بودن برنامه‌های آگاهی‌بخش برای مردم، جهالت و غفلت شهروندان نسبت به حفاظت از محیط زیست سبب آسیب های جدی به محیط زیست شده است. متأسفانه فعالیت رسانه های صوتی و تصویری و نشریات همگانی نیز نسبت به آگهی بخشی مضرات آلودگی محیط زیست و ارائه راهکارها؛ به شهروندان،  چندان مطلوب نبوده است.
راه‌کارها
صرفه جویی در استفاده از امکانات ومنابع طبیعی، ایجاد فضاهای سبز و پارکهای تفریحی، ترویج فرهنگ حفاظت از محیط زیست در بین شهروندان، کاهش مصرف آب در خانواده‌ها، توجه جدی مقامات ذی ربط در اختصاص دهی امکانات مناسب برای حفاظت از محیط زییست، غرس نهال در نقاط مختلف شهرها، توجه به کنترول اجازه نامه های مراکز صنعتی و دود زا، مدیریت فاضلاب،  معاینات اجباری موترها و جلو گیری از ورود وسایل آلوده کننده به داخل شهرها ، از جمله اقداماتی است که مردم و دولت می تواند نسبت به حفاظت از محیط زیست انجام دهند.