صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

سکونتگاه روستایی تاب آور، اقدامات و الزامات

-

 سکونتگاه روستایی تاب آور، اقدامات و الزامات

سوانح طبیعی بزرگترین چالش بشر برای رسیدن به توسعه پایدار است. امروزه جهان در وضعیت دشواری قرار گرفته است. مخاطرات طبیعی شامل زلزله، سیل، طوفان، خشکسالی، لغزش، آتشفشان و ...  به عنوان پدیدههای طبیعی مخرب زندگی بخش زیادی از مردم جهان را تهدید میکند. دانشمندان میگویند عامل اصلی افزایش این مخاطرات، فعالیتهای انسانی است که سبب شده تا کره ی زمین در وضعیت "فشار بیش از حد و سقوط" قرار بگیرد. در دهه 80 نخست وزیر وقت ناروی از طرف سازمان ملل مآمور به انجام تحقیقاتی در این زمینه شد. نتایج این تحقیقات در سال 1987 در صحن علنی سازمان ملل متحد این اقدام تحت عنوان" آینده مشترک ما(Our Common Future )" ارائه شد. و بعد از آن نیز کنفرانس "دستور کار 21 " به عنوان یکی از تفکرات غالب مورد اجماع جهانی قرار گرفت. کشورهای جهان در این زمینه شیوه مدیریتی متفاوتی را برای توسعه پایدار و مقابله با انواع مخاطرات درنظر میگیرند تا بتوانند برنامههای توسعوی کاهش دهنده مخاطرات را اجرا کنند. تاب آوری یکی از مهمترین موضوعات در رسیدن به توسعه پایدار است. در واقع هدف تمامی شیوههای مدیریتی کاهش اثرات است که تاب آوری از این نظر در رآس آن قرار میگیرد. کشور ما افغانستان نیز با قرارگرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی و اقلیمی انواع این مخاطرات را تجربه میکند که مهمترین آنها سیل و خشکسالی است. بیش از 4 دهه از تحقیقات ارزشمند جمعی سازمان ملل در مورد تاب آوری میگذرد و حتی در برخی از کشورها توانسته است جایگاه عملی و نظری مطلوبی به دست آورد اما این مفهوم هنوز در افغانستان انکشاف نیافته است. نظریه تاب آوری در تلاش است تا با توانمندسازی اجتماعات و کاهش مخاطرات کیفیت سکونتگاههای اعم از شهری و روستایی را ارتقا بخشد. امروزه تاب آوری راهی برای مقابله با مشکلات و قدرتمند شدن جامعه است.
نگاهی به افغانستان
در سال 2005 مجله فارین پالیسی گزارشی را به چاپ رسانید که در آن از 60 دولت درمانده نام برده است. افغانستان جزو این کشورهاست. دولت درمانده اصطلاحا به دولتی اطلاق میشود که از اقتدار کافی برای مقابله با خشونت و تروریسم برخوردار نیست. این کشورها معمولا از لحاظ سیاسی هم گسیخته در نتیجه مشکلات کشور را حل نمی تواند از لحاظ اقتصادی و تخنیکی ناتوان اند بنابراین در مقابله با مشکلات زیست محیطی و اقلیمی کاملا درمانده اند. کوچکترین مسئله در این کشورها میتواند به بحرانهایی بزرگ از جمله مهاجرت بیانجامد.
شهرنشینی در این کشورهای عمدتا جهان سومی با سرعت در حال رشد است. مهاجرت بی رویه از روستاها اولین موج این بحران به حساب می آید. مجله فارین پالیسی هم چنین اشاره میکند سه شاخصه اصلی ارزیابی عبارت است از: توسعه نابرابر، فقدان مشروعیت حکومت و فشار جمعیتی. توسعه نابرابر یعنی بخش اندکی از مردم(عمدتا ساکن شهرها) پیوسته در حال ثروتمندتر شدن هستند و اکثریت مردم(ساکن روستاها و حاشیه شهرها) پیوسته ارزش زمینهای خود را از دست میدهند. فقدان امکانات زیستی چهره روستاهای صدها سال پیش را در ذهن بینندگان متصور می سازد. این شرایط اسفناک اگر با عدم برنامه ریزی کافی همراه باشد آنگاه با کوچکترین ناامنی و یا خشکسالی موج جدیدی از مهاجرت به راه میافتد. خشکسالی در سالیان اخیر خسارات فراوانی به جامعه 80 فیصدی روستایی ما وارد کرده است.
آقای شفق والی اسبق ولایت دایکندی می گوید: طبق آمار رسمي بيش از ٤٠ فيصد مردم دايكندي زير خط فقر زندگي ميكنند. قابل ذكر است تعريف خط فقر در اينجا با ممالك توسعه يافته يا درحال توسعه تفاوت فاحشي دارد. خط فقر در اينجا به اين معني است كه يك خانواده در بيست و چهار ساعت فقط براي يك وعده غذاي كافي و مناسب ميتواند تهيه كنند. اين يعني فاجعه!
در گوشه دیگر کشور در پنجشیر سرازیر شدن سیلابها تا اکنون بیش از ده تن کشته و 300 خانه مسکونی بگونه کامل تخریب شده است. مقامات محلی پنجشیر میگویند؛ باشندگان محل در وضعیت ناگوارِ قرار دارند.
در دنیای امروزی برنامه ریزی خردمندانه در سکونتگاهها مهمترین و تآثیر گذارترین عامل در جلوگیری از عقب افتادگی و عدم توسعه یافتگی است. کشور افغانستان در برابر فقر، خشکسالی، مهاجرت و سیلاب چه برنامه ای دارد؟ وقتی به گفته یونیسف کودکان ولایت دایکندی گرسنگی میکشند، دولت چه چارچوبی از ساز و کارهای مبتنی بر توسعه پایدار برای بهبود معیشت مردم در نظر گرفته است؟
تاب آوری چیست؟
تاب آوری در اصل یک اصطلاح در رشته روانشناسی است. تاب آور به افرادی میگویند که پس از رویارویی با موقعیتهاي دشوار زندگی، دو باره به سطح معمولی عملکرد باز میگردند حال آنکه برخی دیگر افراد پس از رویارویی با ناکامیها مصیبتها و دشواريها نسبت به گذشته ارتقا پیدا میکند. اصطلاح تاب آوری از واژه ی Resilire به معنای جهش و به خود بازگشتن برداشته شده است. تلاش برای تببین مفهوم تاب آوری وقتی ایجاد شد که جوامع در نبود سیستمهای کاهش خطر در مقابل سوانح طبیعی آسیب پذیر، تسلیم و شکست خورده بودند. از سال 2001 با تعریف کارپنتر و همکاران، این مفهوم ساختار جامع و روشنتری یافت: تاب آوری مقدار آشفتگی ای که یک سیستم(جامعه و محیط زیست) بتواند جذب کند و همچنان در همان حوزه و وضعیت قبلی بتواند باقی بماند. و میزان توانایی سیستم در خودسازمان دهی و ایجاد و افزایش ظرفیت یادگیری و سازگاری است.
در سالهای اخیر دانشمندان دریافتند که جوامع تاب آور نه تنها در حفظ پایداری موفق اند بلکه در بهبود و تقویت جامعه بسیار پویا تر از دیگر جوامع عمل میکنند.
لزوم ایجاد تاب آوری در افغانستان
اگرچه سابقه ایجاد سکونتگاه تاب آور به چند هزار سال قبل میرسد اما بطور رسمی ترویج مفهوم تاب آوری در مدیریت و برنامه ریزی پس از چارچوب کاری هیوکو(2015-2005) صورت گرفته است. کنفرانس جهانی کاهش خطر پذیری بحران که در ژانویه 2005 در شهر کوبه ولایت هیوگوی ژاپن برگزار شد. در این اجلاس به ایجاد برگشت پذیری و تاب آوری لازم ملل و جوامع در برابر بحرانها تاکید شد همچنین راههای ایجاد برگشت پذیری و تاب آوری ملل و جوامع در مواجهه با بحرانها را مورد تاکید قرار گرفت. مهمترین قسمت این کنفرانس برای کشورما بعد از اعلام نتایج ارزیابیهای تحلیلگران بود جایی که کشور افغانستان با 72 بلای طبیعی در ده سال(2015-2005) جزو 10 کشور با بیشترین بلایای طبیعی محسوب شد.
همچنین گفته میشود افغانستان اولین(یادومین) کشور اسیب پذیر از تغییرات اقلیمی است. بنابراین لازم میشود دولت و مردم افغانستان در ایجاد ظرفیت تاب آوری سکونتگاههای اجتماعی سهم بگیرند.
ارائه راهبرد برای اقدام(سیل و خشکسالی)
خشکسالی در افغانستان بسیار جدی است. زیرا فقط 20 فیصد مردم ساکن شهرها و صاحب مشاغل خدماتی و صنعتی اند. 80 فیصد مردم در حوزه کشاورزی و مالداری مشغول به فعالیت هستند. لذا روی دیگر از دست رفتن محصولات کشاورزی ایجاد قحطی و گرسنگی است. مهاجرت و بیکاری، رشد قیمت مواد خوراکی، افزایش جرائم اجتماعی و ... از اثرات دیگر خشکسالی در یک اقتصاد مبتنی بر کشاورزی است.
در یک جامعه تاب آور دولت با اعطای وام و اعتبارات، با ترویج بیمه کشاورزی و با خرید محصولات کشاورزی میتواند کمک یار مردم باشد. اداره محلی با ترویج بذر مناسب و مقاوم، بالا بردن دانش و آگاهی در مقابل خشکسالی، تقویت مشارکت محلی کشاورزان و ... میتواند اثر گذار باشد. و کشاورزان با افزایش تنوع در محصولات، اصلاح شیوههای آبیاری، توجه به کانالهای آبیاری، توجه به زمان کشت و ... میتوانند مقاومت خود را افزایش دهند.
برای بهبود تاب آوری سکونتگاههای روستایی در معرض سیلاب دولت باید بودجه و منابع مالی در اختیار روستائیان قرار دهد تا مساکن خود را بهسازی کنند. همچنین اداره محلی باید با مدیریت وحفاظت از زیربناها، ارتقاء مکاتب(به عنوان پناهگاه) و شفاخانهها، ایجاد سیستمهای هشدار و واکنش سریع و آموزش جامعه محلی اقدام کند. مردم هم باید تلاش کنند از قوانین ساخت ساز و کاربری زمین وزارت شهرسازی تبیعت کنند تا در ساحه پرخطر سکونت ننمایند.

دیدگاه شما