صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

سه شنبه ۲۹ حوت ۱۴۰۲

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

احساس کلمات در زبانِ آهنگ

-

 احساس کلمات در زبانِ آهنگ

تعریف موسیقی
در فرهنگهای لغت و دایرهالمعارفها تعاریف متعددی از موسیقی وجود دارد اما مهمترین آن این تعریف است که هم جامع است و هم ساده و همه فهم: « موسیقی، هنر آوازخوانی و نواختن سازها را میگویند، که ترکیب هر دوی آن در شنونده، تولید غم یا شادی کند و محرک احساسات و عواطف او باشد.»
در مورد به وجود آمدن موسیقی نیز سخنان بسیاری وجود دارد. برخی از دانشمندان براین باورند که اصولاً آدمهای نخستین با موسیقی آشنایی نداشتهاند و موسیقی برایشان ناآشنا بوده است. با گذشت زمان عواملی مانند چهچۀ پرندگان، شرشر آبشاران، و... دست به دست هم داده است و به حیث انگیزشگران بنیادگر، زمینۀ پیدایش نوعی موسیقی بدوی را در میان انسانهای نخستین پدید آورده است. با گذشت زمان این موسیقی ساده دچار تغییرات شده است و در جهت تکامل خویش پیش رفته است. سپس با گذر از زمان و تاریخ وارد عصر ما شده است و به حالتی که اکنون است، رسیده است. این یک چیز مسلم است که موسیقی همان طور که در طول زمان گذشته دچار تغییرات فراوان شده است در آینده نیز از این تغییرات مصون نخواهد بود.
تعریف شعر
انواع پیوند موسیقی و شعر
پیوند موسیقی و شعر در آوازخوانی
نقش شعر در موسیقی آوازی
شعر و موسیقی
دربارۀ موسیقی و اشعاری که در موسیقی آوازی استفاده شده است سخنان زیادی گفته شده است. اینکه شعر چه نقشی در موسیقی آوازی داشته و دارد.
همه تحولات موسیقی افغانی که منجر به حضور و غیاب دهها گروه موسیقی طی صد سال گذشته در این کشور شده است، گویا همراه با یک تحول شگرف در این کشور آغاز شده است. (بیبیسی) تأسیس رادیو افغانستان که آغازگر دورۀ جدید در موسیقی افغانستان بوده است.
همه چیز با تأسیس رادیوی ملی افغانستان در سال ۱۹۲۱ آغاز میگردد. یعنی دو سال پس از اعلام استقلال افغانستان توسط شاه جوان امانالله خان. در دورۀ شاه امانالله (۱۹۱۹-۱۹۲۹) موسیقی در افغانستان انکشاف قابل توجهی یافت و در کنار نظام آموزشی خرابات ( تنها سیستم آموزش موسیقی)، نهادهای آموزشی علمی و اکادمیک نیز ایجاد شد. (بیبیسی)
در واقع این آغاز کار موسیقی و قرارگرفتن آن در اختیار مردم بود. با تأسیس رادیو افغانستان گشایش تازهای در روند همگانیشدن موسیقی ایجاد شد. گرچه در دورههای مختلف دچار تحولات زیادی شد. اما با مرور زمان و رسیدن به عصر کنونی آنچه قابل توجه است دسترسی همگان به موسیقی است.
امروز موسیقی در زندگی همۀ ما نقش مهم و غیر قابل انکاری دارد. از شبکههای تلویزیونی و رادیویی گرفته تا گوشیهای همراه و شبکههای اجتماعی همگی روزانه هزاران نوع موسیقی را پخش میکنند و یا در دسترس ما قرار میدهند. تعداد زیادی از ما عادت کردهایم که در طول روز و فعالیتهای روزانه موسیقی گوش کنیم. اگر ما جز افرادی باشیم که علاقۀ زیادی به موسیقی ندارد باز هم با آن در وسایل نقلیۀ شهری یا کافهها و هتلها و جاهای مختلف مواجه خواهیم شد و خواهناخواه به آن گوش خواهیم سپرد. با توجه به تأثیر موسیقی بر زندگی امروز تحقیقات زیادی در مورد تأثیرات مفید و یا مضربودن موسیقی بر افراد انجام شده است. بحث بر سر این نیست که موسیقی چه پیامدهای مثبت یا منفی را میتواند برای هریک از ما داشته باشد، چیزی که در این نوشته به آن خواهیم پرداخت تأثیر انتخاب کلمات و شعر بر موسیقی است. امروزه میبینیم که افراد زیادی ادعای خوانندگی دارند. رو آوردن به موسیقی آوازی به تنهایی چیز بدی نیست چه بسا بسیار هم خوب به نظر میرسد اما چیزی که میتواند این هنر را تنزیل ببخشد؛ نوع انتخاب شعر و نحوۀ اجرای آن است.
بسیاری از ما در طول روز ناگزیر از شنیدن موسیقی آوازی هستیم. در بسیاری از موارد ما چیزهایی را میشنویم که نهتنها حرفهای و زیبا نیست بلکه بسیار گوشخراش و فاقد زیبایی و حتی گاه غیراخلاقی است.
نزد قدما شعر اهمیت فراوانی داشته، چنان که بدان حلّه ـ تنیده زدل، بافته ز جان ـ گفتهاند. تاروپود این حلّه از عناصری تشکیل یافته که موسیقی از مهمترین آنهاست و با عناصر دیگر شعر، پیوندی تنگاتنگ دارد. (فیاضمنش؛۱۳۸۴: ۱۸۶ـ۱۶۳)
در اینجا البته منظور موسیقی درونی خود شعر است در حالی که مورد بحث ما در این نوشته منظور آهنگ و آواز است. از آنجایی که در موسیقی آوازی بیشتر از اشعار دارای وزن استفاده میشود از این لحاظ دارای اهمیت است. اهمیت یک شعر تنها به موسیقی و وزن آن خلاصه نمیشود بلکه استفاده از کلمات گزینششده و معنادار نیز مهم است.
در موسیقی آوازی، صدای دلنشین و موسیقی اهمیت فراوانی دارد اما  انتخاب شعر برای آهنگ  توسط یک هنرمند آوازخوان هم بسیار مهم است.
تجربه هم نشانداده است که موسیقیای که با شعر خوب همراه شده است ماندگاری بیشتری دارد. استادانی چون سرآهنگ، ناشناس، ساربان، و دیگران علت ماندگاری آثارشان و اینکه تا کنون علاقمندان زیادی دارد تنها به صدا و آهنگ خلاصه نمیشود بلکه انتخاب اشعار هم در ماندگاری این آثار نقش برجستهای داشته است.
یکی از هنرمندان آوازخوانی که محبوبیت ویژهای در بین اقشار مختلف جامعۀ ما دارد؛ احمدظاهر است. هنرمندی که آثار زیادی را خلق کرده است و علاقمندان زیادی را در هر دوره داشته است و هنوز هم که هنوز است در بین مردم محبوب و هنرمند دلها نامیده میشود. اشعاری که این هنرمند برای آهنگهایش انتخاب کرده است از شاعران مطرح فارسیزبان است. گرچه احمد ظاهر هم اشعار ضعیفی در بین آهنگهایش دارد اما عمدتاً از اشعار با معنی برای آهنگهایش استفاده کرده است.
ای ساربان آهسته رو کآرام جانم میرود
وآن دل که با خود داشتم با دلستانم میرود...
محمل بدار ای ساربان تندی مکن با کاروان
کز عشق آن سرو روان گویی روانم میرود...
در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن
من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم میرود (سعدی)
یا آهنگ دیگری که ابیاتی از یک غزل حافظ است.
دست از طلب ندارم تا کام من برآید
یا تن رسد به جانان یا جان ز تن برآید
از حسرت دهانش آمد به تنگ جانم
خوکام تنگدستان کی زان دهن برآید
بگشای تربتم را بعد از وفات بنگر
کز آتش درونم دود از کفن برآید. (حافظ)

مرا چون قطره ی اشکی ز چشم انداختی رفتی
تو هم ای نازنین قدر مرا نشناختی رفتی
مرا عشق تو فارغ کرده بود از دیگران اما
تو سنگین دل ز من با دیگران پرداختی رفتی
ز چشمم رفت بی او روشنایی وز پیاش ای اشک
تو هم زین خانه ی تاریک بیرون تاختی رفتی (محمد قهرمان)
اینها نمونهای از اشعاری است که احمدظاهر در آهنگهایش از آنها استفاده کرده است. او از اشعار شاعرانی دیگر چون سیمین بهبهانی، خیام، بیدل، عشقری، و دیگر شاعران فارسیزبان نیز خوانده است که مجالش نیست تا در اینجا همۀ آنها ذکر شود.
همچنین دیگر آوازخوانهای معروف افغانستان نیز اشعاری از شاعران معروف فارسیزبان خواندهاند. در این میان کسانی هم هستند که از شاعران مطرح نخواندهاند اما شعری که خواندهاند شعری با مفهوم و زیبا بوده است. یک نمونه از این اشعار که توسط احمد ولی خواننده معروف کشور خوانده شده است به عنوان نمونه ذکر شده است. گرچه نتوانستم نام شاعر را بیابم اما آنچه است این است که شعر برای این خوانندهها اهمیت خاص دارد.
ماه من امشب چرا پنهان شدی
جان من امشب بلای جان شدی
داد در دستت کسی آیینه را
دیده بر خود دوختی حیران شدی
جان من امشب بلای جان شدی ماه من
ما من امشب بلای جان شدی
دیده بنهانی که خوابم میبرد که خوابم میبرد
فتنۀ خوابیدۀ دوران شدی
جان من امشب بلای جان شدی ماه من
ماه من امشب چرا پنهان شدی
جان من امشب بلای جان شدی ماه من
یا این شعر از بارق شفیعی که توسط استاد ناشناس خوانده شده است و یکی از آهنگهای معروف استاد ناشناس است.
ای بی وفا برو که شبستان خاطرم
دیگر نه جای جلوۀ ذوق وصال توست
زآندم که پی به راز نهان تو بردهام
کابوس خواب راحتم هر شب خیال توست
ای کاش با تو هیچ مقابل نمیشدم
میخواستم ز پرتو پندار تابناک
نور چراغ خلوت اندیشهام شوی
میخواستم چو مرغ سبکبال آرزو
تا آخرین دیار خدا همرهم روی
اکنون به خویش گریم و بر آرزوی خویش
ای کاش با تو هیچ مقابل نمیشدم
در آسمان روشن اشعار دلکشم
دیگر نتابد اختر چشمان مست تو
گردیده چهره ات به غبار گنه نهان
خاموش گشته شمع محبت بدست تو
دیگر تو آن ستارۀ رخشنده نیستی
ای کاش با تو هیچ مقابل نمیشدم
بگذاشتم ترا به هوس های شوم تو
پنداشتم چنان که نه ئی آشنای من
شبها برو به خلوت دیوان پارسا
بر هر لبی که خواست لبت بوسهها شکن
دیگر تو آن فرشتۀ پارینه نیستی
ای کاش با تو هیچ مقابل نمیشدم
زین بعد بر مزار تمنا کنم فغان
آینده را به ماتم بگذشته بسپرم
دامان دل به اشک غمت شستشو دهم
وز سینه داغ مهر تو را پاک بسترم
دیگر نه اعتماد به هر بی وفا کنم
ای کاش با تو هیچ مقابل نمیشدم. (بارق شفیعی)
این نمونهها نشان میدهد که برای خوانندگان مشهور و محبوب کشور شعر هم اهمیت خاصی داشته است و آنچه که این آهنگها را در دلها زنده نگهمیدارد و آن را محبوب دلها میکند تنها تُن آهنگ و صدای خوانندهاش نیست بلکه شعر و کلمات هم نقش بهسزایی دارد. اما نمونههای زیادی را میتوان نام برد که در آن کمترین اهمیت به شعر و کلمات داده شده است. در این اواخر تعداد این آوازخوانها هرروز رو به افزایش است. آوازخوانهایی که عملاً هیچ گپی برای گفتن ندارند و فقط ساختن کلیپهای لوکس و هزینههای اضافی جز ترویج مصرفگرایی کار دیگری ندارند. این کلیپها که معمولاً در خارج از افغانستان و در کشورهای همسایه تصویربرداری میشود تنها وجهی است که آوازخوان به آن مفتخر است. در بسیاری از موارد حتی این کلیپها هم هیچ زیباییشناسی ندارند و فقط چند مکان لوکس و دخترانی را در حال رقص به تصویر میکشند.
نمونههای زیادی را میتوان مثال زد که نشان میدهد که آهنگ برای کلیپ ساخته میشود و نه کلیپ برای آهنگ!

دیدگاه شما