صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

سه شنبه ۲۹ حوت ۱۴۰۲

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

شهروند خبرنگاری و آسیب های اجتماعی آن

-

 شهروند خبرنگاری و آسیب های اجتماعی آن

شهروند خبرنگاری یا روزنامه نگاری شهروندی
مفهوم «شهروند خبرنگار» اصطلاحی است که پس از گسترش رسانه های آنلاین شکل گرفته است. اگرچند در واقعیت امر فعالیت روزنامه نگاری شهروندی از زمان گسترش وبلاگنویسی، به طور عملی شکل گرفته بود؛ اما همزمان با ورود تلفن های آندروید در بازار تکنولوژی، این مفهوم بیش از پیش شناخته شد. در اوایل، شهروند خبرنگاری، یکی از مصادیق توسعه ارتباطی در جامعه به شمار می آمد و نگاه بسیار مثبتی به آن به عنوان یک پدیده ی مدرن وجود داشت؛ اما با گسترش این مصادیق، مصایب و تهدیدهای آن در کنار فرصت ها و مزایایش برجسته تر شد. در روزنامه نگاری شهروندی خلاف رسانه های سنتی، محتوا توسط فرد یا اداره ی خاص نه؛ بلکه ممکن است توسط هر فرد جامعه تولید شود. روزنامه نگاری شهروندی با نامهای روزنامه نگاری عمومی، مشارکتی، دموکراتیک یا پارتیزانی نیز شناخته میشود.
شهروند خبرنگاری در افغانستان
شهروند خبرنگاری یکی از دستاوردهای مهم ابزار الکترونیک عصر مدرن است که با فراهم شدن فضای مناسب از طریق رسانه های اجتماعی این ره به روی شهروندان افغانستان نیز گشوده شد.  شهروند خبرنگاران تلاش می کنند اخبار و اطلاعات را از طریق رسانه های اجتماعی در دسترس همدیگر قرار دهند.  رسانه های اجتماعی از نگاه سرعت و امکان دسترسی به موثرترین ابزار اطلاع رسانی تبدیل شده است. از جمله رسانه های اجتماعی مرسوم در دنیا، مشهورترین و پرکاربردترین رسانه های اجتماعی موجود در افغانستان فیسبوک، تلگرام، توییتر و انستاگرام  می باشد. شهروندان از این فضا برای نشر و کسب معلومات استفاده می کنند. این رسانه ها مکانی برای بحث و گفتوگوی همگانی است.
مزایای روزنامه نگاری شهروندی
الف) ایجاد فرصت ها: سهولت در ارتباطات و فضا سازی برای شنیدن صداهای ناشنیده را می توان از جمله مزیت های خبرنگاری شهروندی و فرصتی دانست که از طریق رسانه های اجتماعی برای مردم در بدل اندکترین هزینه به وجود آمده است. در روزنامه نگاری سنتی و جریان اصلی یک تولید کننده وجود دارد و تعداد انبوه ی مخاطب؛ اما در روزنامه نگاری شهروندی مدرن، همه افراد با هم در تولید اطلاعات نقش دارند و با کمک یکدیگر در اصلاح و پیشرفت جامعه ی خود قدم بر می دارند.
ب) فشار بر حکومت و نهادها: در روزنامه نگاری شهروندی مردم بدون آموزش حرف های روزنامه نگاری، می توانند از ابزارهای تکنولوژی مدرن و اینترنت برای انتشار اطلاعات استفاده کنند و یا اخبار رسانه های بزرگ و جریان اصلی را کنترول کنند. برای مثال ممکن است با نظارت بر اخبار رسانه ها، خطاها و جهت گیری های مسوولان دولتی را در رسانه های اجتماعی همرسانی کنند و با اعلان آمادگی برای واکنش، تهدید تاثیرگذار بر نحوه ی تصمیم گیری دولت باشد.
ج) شکل دهی تجمع های مردمی و گردهمایی: تشکیل گردهمایی های بزرگ از طریق فیسبوک، شکلدهی اعتراض ضد حکومتی در آغاز سال ۲۰۱۸ در شهرهای ایران از طریق تلگرام و برگزاری تجمع های مردمی به مناسبت های مختلف و تدویر جلسه ها و هماهنگی مردم از طریق رسانه های اجتماعی توسط شهروندان که فقط سواد خواندن و نوشتن دارند، یکی از مهمترین مزیت های شهروند خبرنگاری است که صفحه های مجازی به عنوان رسانه های تاثیرگذار و شهروندان در آن به عنوان خبرنگار عمل می کنند.
اخلاق و اصول شهروند خبرنگاری
روزنامه نگاری شهروندی به این مفهوم اشاره دارد که عموم مردم در فرآیند گردآوری اخبار و اطلاعات، گزارش و تحلیل و همچنین انتشار آنها نقش فعالی ایفا می کنند. هدف چنین مشارکت؛ فراهم آوردن اطلاعات مستقل، قابل اعتماد، دقیق، گسترده و مناسب است که نظام دموکراسی به آن نیاز دارد. بنابراین روزنامه نگاری شهروندی نیز مانند روزنامه نگاری سنتی و حرف های از اصول خاصی پیروی می کند. این اصول همان اصول اخلاقی است که در هر رسانه ای باید رعایت شود. در دنیای جدید رسانه ای، رعایت اخلاق بسیار حیاتی و مهمتر از قبل است. وجود منابع گسترده و متنوع و شکل های مختلف روزنامه نگاری باعث بیشتر شدن امکان خطا می شود. بسیاری از اینگونه خطاها با رعایت اصول مقدماتی اخلاق حرف های قابل اجتناب است. شهروند خبرنگار بودن به معنای مصون بودن از رعایت مبانی اطلاع رسانی نیست. انعکاس اخبار درست، دروغ نگفتن و مسوولیت پذیری؛ اصول بنیادینی است که در این حوزه باید رعایت شود. شهروند خبرنگاران برای کسب اعتماد مخاطبان خویش ضمن درنظرداشتن اصول خبرنگاری و موانع قانونی؛ به رعایت هنجارهای اجتماعی و اصول اخلاقی شهروند خبرنگاری نیز ملزم است. صداقت و دقت در بازتابدهی رویدادها، داشتن ذهن متجسس، دقت در صحت و درستی اطلاعات، پرهیز از بزرگ نمایی و اغراق در انعکاس اخبار، رعایت قانون کاپیرایت، همچنین جلوگیری از اتهام زدن به افراد؛ احترام به حریم خصوصی افراد؛ حمایت از تبادل آزاد دیدگاه ها، حتا دیدگاه های مخالف و دوری جستن از جرایم رسانه ای از جمله نکته های عمومی است که باید در نظر داشت. هر شهروندی که بر مسند خبرنگاری می نشیند باید تلاش کند به معیارهای اخلاقی و حرف های روزنامه نگاری، حقوق بشر و آزادی بیان و ارزش های جهان شمول دموکراتیک پابند باشد.
آسیبهای شهروند خبرنگاری در افغانستان
الف) شایعه پراگنی: نشر شایعه های مثل پایان عمر زمین، سقوط اداره های محلی به دست مخالفان دولت و گروه های تروریستی، برکناری مقام های دولتی، اختلاف های سیاسی و... یکی از مصایب بزرگ شهروند خبرنگاری و رسانه های اجتماعی است که آسیب اجتماعی آن باعث گسست در ساختارهای اجتماعی-پیوند دهنده ی اعضای یک ملت می شود.
ب) تبلیغ برای دشمن: نشر تصاویر، پرچم و فعالیت های تروریستی مخالفان دولت؛ وقوع حادثه های مرگبار؛ خبر به عهده گرفتن مسوولیت حمله های تروریستی؛ سقوط ولسوالی ها و... تبلیغ مستقیم و بسیار مفیدی برای گسترش قدرت، ابهت و اقتدار گروه های تروریستی و دشمنان وطن است. متاسفانه شهروندان و خبرنگاران افغانستان، یکی از دیگری در این امر پیشی می گیرند و مبادرت می ورزند.
ج) بزرگنمایی رویدادها و آمار در خبرنگاری بحران: گسترش دهشت و وحشت و نشر خبرهای تهی از واقعیت و صدق، یکی از مصایب شهروند خبرنگاری است. در ارتباطات و روانشناسی اجتماعی مفهومی با عنوان «انبوه خلق» وجود دارد. این مفهوم به جمعیت قابل توجهی از افراد گفته میشود که در یک مکان جمع شده و هیجان جمعی بر قدرت تعقل فردی آنان غلبه می کند. از همین رو است که وقتی ما خبرنگار بحران می شویم، سعی می کنیم دلخراش ترین صحنه ها، سخت ترین زاویه ها و نزدیکترین نماها را از واقعه پخش کنیم؛ اما توجه نداریم که این تجربه هیجان انگیز به چه قیمتی رقم می خورد و بر مخاطبان چه تاثیر ناگواری دارد. همه کوشش دارند آمار قربانیان رویدادها را بیشتر از آنچه هست، گزارش دهند.
د) جهت دهی افکار عامه به سوی بیراهه: فضای مجازی در افغانستان به ابزار جهت دهی افکار عامه تبدیل شده است. در بسیاری مواقع جهت تغییر افکار عامه از موضوع های مهم روز، شایعه هایی نشر و مساله ساز می گردد که بسیار زود بدون هیچ برایندی خاموش می شود. شهروند خبرنگاران است که در اینجا جهت کنترول افکار عامه نقش اصلی را بازی می کند. ممکن این شایعات از سوی دشمن و یا استخبارات بیرونی جهت تفرقه میان اقوام و مذاهب باشد.
و) نقض مواد قانونی: شهروند خبرنگاران ممکن است در اثر غفلت از موانع قانونی و یا با بیاعتنایی نسبت به مسوولیت نوشتار و گفتار شان مواد قانون نامه های نافذ کشور را نقض کنند. اسرار ملی را فاش کنند، امنیت ملی را با تهدید مواجه کنند و ضربه ی مهلک بر وحدت ملی وارد کنند که هرکدام در افغانستان بارها به وقوع پیوسته است؛ اما هنوز پیگرد قانونی نداشته است. بر اساس ماده چهارم قانون مطبوعات افغانستان، هر شخص حق آزادی فکر و بيان را دارد. طلب، حصول و انتقال معلومات، اطلاعات و نظر در حدود احکام قانون بدون مداخله از طرف مسوولان دولتی شامل اين حق است. اين حق در برگيرنده ی فعاليت آزاد وسايل پخش، توزيع و دريافت معلومات نيز می باشد. با آنکه این آزادی وجود دارد، ولی در برابر آن جرایم رسانه ای نیز تعیین شده است. توليد، تکثير، چاپ و نشرگزارش ها و مطلب های زیر در رسانه های همگانی و موسسه های مندرج ماده بيست و هشتم اين قانون جواز ندارد تا وگرنه جرم رسانه ای شمرده می شود و پیگرد قانونی دارد: آثار که مغاير با اصول و احکام دين اسلام باشد؛ موجب توهين به ساير اديان و مذاهب باشد؛  هتک حرمت، تحقير و توهين به اشخاص حقيقی و يا حکمی گردد؛ افترا به اشخاص حقيقی يا حکمی بوده و سبب متضرر شدن شخصيت و اعتبار آنان گردد؛ مغاير قانون اساسی باشد و در قانون جزا، جرم محسوب شود؛ تبليغ و ترويج اديان ديگر غير از دين مقدس اسلام؛ افشای هويت و پخش تصاوير قربانيان خشونت و تجاوز؛ آثار و مطالبی که به امنيت روانی و سلامت اخلاقی افراد جامعه به خصوص اطفال و نوجوانان آسيب می رساند. امروز، اما بسیاری از این مرزها شکسته می شود؛ بدون آنکه پیگرد قانونی داشته باشد.
علل رفتار غیر اصولی شهروند خبرنگاران
الف) نداشتن سواد رسانه ای و بیخبری از پیامد گسترش خبرهای ناسالم و رویدادهای فجیع: سواد رسانه ای فقط مهارتی درباره ی رژیم مصرف رسانه ای یا تفکر انتقادی و تولید محتوای رسانه ای معیاری نیست؛ اخلاق، تدبیر، تعقل و درک شرایط بحرانی مواردی است که باید بیش از پیش به آنها فکر کنیم. آموزش دهی سواد رسانه ای و جلوگیری از نشر خبرهای ناسالم و تصویر فجیع از رویدادهای خوفناک یکی از راهکارهای مبارزه با رفتار غیر اصولی شهروند خبرنگاران است.
ب) بدفرهنگی و خودنمایی: درباره ی با فرهنگی یا بی فرهنگی مردم، باید قضیه را دقیق و موشکافانه بررسی کرد؛ اما در مورد خودنمایی می توان گفت که بسیاری از شهروندان به خاطر نشان دادن دست بالا در سرعت نشر حوادث و باخبری از رویدادهای تازه، همه رسانه می شوند تا پیام عملیات موفقانه ای تروریستان را به مرکز فرمانده ی آنان برسانند. و یا به خاطر اعلام حضور خویش در محل رویداد عکس های فجیع از قربانیان رویداد نشر می کنند که هرگز درخور نیست و خلاف اصول شهروند خبرنگاری است.
ج) ذهنیت انتقادی، حس تعصب و گرایش های سمتی، قومی، مذهبی: مهمترین و اصلی ترین راه برای پرهیز از هرگونه فساد برای یک خبرنگار استقلال است، هم خبرنگاران بنگاه های نشراتی و هم شهروند خبرنگاران؛ اگر فرد استقلال سیاسی، اخلاقی و حرف های داشته باشد، در برابر بسیاری از فشارها و وسوسه ها مصون خواهد بود. کسانی که در فضای عمومی می نویسند باید خود را از هر نوع وابستگی دور کنند و تنها به حقوق و مصالح عمومی توجه داشته باشند. به همین منظور باید از قضاوت بر اساس تضاد و وابستگی فکری به قوم و مذهب، گروه ها و احزاب سیاسی پرهیز کند. شهروندان باید ارزش های فرهنگی جامعه خود را بشناسند و آنها را به درستی منعکس کنند. به همین دلیل باید احتیاط شود تا وابسته به دام کلیشه های مرتبط با نژاد، جنس، سن، دین، قوم، جغرافیا، شکل ظاهری و یا جایگاه اجتماعی حکم نکنند.
راهکارهای اصولگرایی در فضای آنلاین
شهروندان را نمی توان از ورود به حیطه روزنامه نگاری شهروندی منع کرد؛ زیرا امروز رسانه های اجتماعی در اختیار مردم قرار گرفتهاست. چون مردم ما از سواد رسانه ای خوبی برخوردار نیستند و از چگونگی اطلاع رسانی و پوشش اخبار در موقع بحرانی اطلاع ندارند، اغلب شاهد بی اخلاقی هایی در رسانه های اجتماعی هستیم. بهترین راهکار که دولت و نهادهای آموزشی کشور در پیگیری آن مسوول اند؛ آموزش دهی سواد رسانه ای و تطبیق مواد قانون و پیگیری عاملان تخطی از مواد قانون است.
آموزش دهی سواد رسانه ای: امروز جامعه ما به آموزش سواد رسانه ای آنهم در سطح گسترده نیازمند است تا در مرکزهای آموزشی؛ مکتب، دانشگاه و در کورس های سوادآموزی مضمونی با عنوان رسانه تدریس و یا سیمینارهای سواد رسانه ای برگزار شود. همرسانی مواد قانون رسانه های همگانی و تطبیق مواد قانونی در پی تخطی از اصول خبرنگاری و قانون رسانه های همگانی نیز می تواند موثر واقع شود. افرادی که در رسانه های اجتماعی خبررسانی می کنند، نمیدانند که گاهی مسایل اخلاقی را فراموش می کنند و اصول حرفهای را زیر پا می گذارند. آموزش رانندگی مهم شمرده می شود و عدول از چراغ قرمز ترافیک جریمه دارد؛ ولی موضوع مهم و تاثیرگذاری مثل حضور کسانی که در رسانه های همگانی و اجتماعی بر وحدت ملی و حیثیت افراد میتازند مورد پیگرد قانونی قرار نمی گیرند تا پس از تثبیت هویت، مواد قانونی بر آنها تطبیق شود. از آنجا که وزارت مخابرات و تکنولوژی معلوماتی ج.ا.افغانستان نظارت کامل و توانایی کنترول تمامی صفحه های مجازی را ندارد و حتا در سانسور کانال های نشراتی گروه های تروریستی در افغانستان ناکام بوده است، ضرورت مبرم می نماید تا ضمن توجه در این عرصه؛ نهادهای مسوول بر آموزش دهی کاربری رسانه های اجتماعی و سواد و اخلاق رسانه ای نیز مبادرت ورزند.
تطبیق مواد قانون و پیگیری عاملان تخطی از مواد قانون: جدیت در پیگیری مواد قانون و تعقیب عاملان تخطی از اصول و قواعد قانونی و هنجار اجتماعی، یکی از راهکارهایی است که می توان از آسیب اجتماعی شهروند خبرنگاری جلوگیری کرد. در میان کاربران شبکه های اجتماعی ممکن است افرادی باشند که نه شهروند خبرنگار؛ بلکه دشمنان امنیت ملی، وحدت ملی و حاکمیت ملی یک دولت باشند و با عملکرد شبکه ای در جهت دهی افکار عامه به بیراهه و در مخالفت با مصالح ملی، اطلاعات کذب، خبرهای تفرقه افگن و معلومات نادرست ارایه کنند که بدون شک در افغانستان نیز چنین افرادی وجود دارند تا در میان شهروندان از طریق راه اندازی بحث های قومی، مذهبی، زبانی و جغرافیایی بر منافع و مصالح ملی در افغانستان لطمه وارد کنند.

دیدگاه شما