بودجه 377 میلیارد افغانی سال آینده با تصویب نمایندگان پارلمان به مرحله اجرا رسیده است، اما در این بودجه نکاتی وجود دارد که تقریبا هر ساله مورد توجه قرار نمی‌گیرد و آن عدم توازن در بودجه‌ریزی در ولایات مختلف افغانستان است.
هر ساله تعدادی از ولایات از بودجه بهره بیشتری می‌گیرند و بسیاری از ولایات محروم از بودجه مناسب می‌باشند. بودجه تصویب شده نیز دارای همین ویژگی می‌باشد.
با توجه به اطلاعات بودجه در صفحات 81 و 82 ارسالی به ولسی جرگه مصارف بودجه براساس ولایات آمده است که البته در بودجه تصویب شده این جدول فقط تا سال 1396 آمده است و برای سال 1397 حذف شده است اما در پیش نویس اولیه وجود داشت.
از کل بودجه 219 میلیارد افغانی که 57 فیصد بودجه می‌باشد در قالب ولایات و 140 میلیارد افغانی که 43 فیصد بودجه می‌باشد به عنوان سرمایه‌گذاری‌های ملی یاد شده است.
بر این اساس، بیشترین بودجه به ولایت کابل با 24 میلیارد و 979 میلیون افغانی می‌باشد، پس از آن ننگرهار با 18 میلیارد و 417 میلیون افغانی دومین ولایتی است که بیشترین بودجه را دریافت می‌کند، سومین ولایت، بلخ می‌باشد که دارای بودجه 16 میلیارد و 407 میلیون افغانی است. پس از آن ولایات دارای بیش از 10 میلیارد افغانی به ترتیب ولایات، قندهار با 16 میلیارد و 386 میلیون افغانی، هرات با 14 میلیارد و 525 میلیون افغانی، پکتیا با 11 میلیارد و 989 میلیون افغانی و هلمند با 11 میلیارد و 281 میلیون افغانی در رتبه‌های چهارم تا هفتم بیشترین دریافتی از بودجه سالانه هستند.
اما ولایاتی با کمترین دریافتی از بودجه سالانه، پنجشیر با 1 میلیارد و 715 میلیون افغانی کمترین میزان بودجه را دریافت می‌کند. پس از آن نورستان با 1 میلیارد و 911 میلیون افغانی، ارزگان با 2 میلیارد و 12 میلیون افغانی، بادغیس با 2 میلیارد و 148 میلیون افغانی، زابل با 2 میلیارد و 197 میلیون افغانی، دایکندی با 2 میلیارد و 262 میلیون افغانی و سمنگان با 2 میلیارد و 351 میلیون افغانی ولایاتی هستند که کمترین سهم را در بودجه سال 1397 دارند.
اما این آمار به صورت مطلق می‌باشد و بایست براساس جمعیت هر ولایت سنجش شود که میزان دریافتی براساس سرانه به دست آید. در صفحه 87 و 88 بودجه به تحلیل مصارف ولایتی پرداخته شده است.
مصرف سرانه بودجه براساس ولایات در یک نمودار (شکل 8) آمده است و اطلاعات براساس محاسباتی انجام شده که میزان جمعیت ولایات در اینجا نیامده است، نکته قابل ذکر ترسیم نمودار به صورتی است که امکان مقایسه درست را از خواننده سلب می‌کند. به نظر می‌رسد که نویسندگان یا تنظیم‌کنندگان متن بودجه به خوبی متوجه حساسیت بالای مردم و نمایندگان آنها در پارلمان هستند که این گونه ترسیم نموده‌اند.
براساس اطلاعات ارائه شده در بودجه بیشترین سرانه بودجه متعلق به ولایت پکتیا با 20973 افغانی معادل 313 دالر آمریکایی می‌باشد. پس از آن ولایات نیمروز، قندهار، هلمند، نورستان، بلخ و ننگرهار قرار دارند.
در انتهای نمودار نیز پنج ولایت با پایین‌ترین سرانه بودجه قرار دارند که عبارت‌اند از: غزنی، غور، فاریاب، بادغیس و سرپل. پایین ترین میزان مصارف سرانه در ولایت غزنی بوده که حکومت برای هر فرد در مبلغ 3336 افغانی معادل 50 دالر آمریکایی در نظر گرفته است.
نکته قابل توجه این است که سرانه بودجه فقط برای بالاترین و کمترین ولایت ذکر شده است و اطلاعات دقیقی از سایر ولایات ارائه نشده است.
نگارنده با توجه به این نمودار ارائه شده در متن بودجه و همچنین بودجه کلی ولایات ذکر شده در بودجه و گزارش برآورد نفوس کشور اداره احصائیه مرکزی افغانستان نمودار مناسبی را تهیه نموده تا برای خوانندگان امکان مقایسه مناسب تر فراهم آید و همچنین باید توجه داشت که تمامی اطلاعات مربوط به جمعیت که در گزارش فوق آمده، براساس برآورد جمیت می‌باشد و اطلاعات دقیق وجود ندارد.
براساس اعلام بودجه کل بودجه مربوط به ولایات 219 میلیارد افغانی برآورد شده است. که اگر این مقدار را تقسیم بر کل جمعیت ولایات (طبق برآورد نفوس کشور توسط اداره احصائیه مرکزی افغانستان) نماییم، متوسط سرانه بودجه در حدود 7350 افغانی می‌باشد. (خط قرمز در نمودار)
به این ترتیب حداقل نیمی از ولایات کشور در زیر خط متوسط سرانه بودجه قرار دارند و فاصله سرانه بودجه در بالاترین و پایین ترین مصرف حدود 6 برابر می‌باشد.
همچنین حدود 140 میلیارد افغانی در قالب پروژه های ملی تعریف شده است که توسط ولایات مصرف نمی‌شود. نکته قابل ذکر این است که بسیاری از منافع پروژه‌های ملی نیز به ولایات بزرگ می‌رسد و ما کمتر شاهد هستیم که ولایات کوچک و محروم از پروژه‌های ملی بهره زیادی ببرند.
از موارد قابل توجه دیگر قرار گرفتن ولایت کابل در رتبه 29 مصرف سرانه بودجه است. که همان طور در بالا ذکر شد قطعا این ولایت از بودجه پروژه‌های ملی بیشترین منافع را می‌برد و و با در نظر داشتن این نکته قطعا جایگاه اول را در بین تمامی ولایات در مصارف سرانه بودجه داراست.
دولت باید توجه داشته باشد که عدم رسیدگی و رعایت توازن در بودجه‌ریزی به ولایات محروم تبعاتی به دنبال خود دارد.
همان گونه که در 17 سال گذشته شاهد هستیم عدم توجه به مناطق محروم باعث شده بسیاری از مردم ملکی شهرها و روستاها به دلیل تمرکز امکانات مادی در ولایات بزرگ، اقدام به مهاجرت نموده و شهر و دیار خود را ترک کرده‌اند.
عدم ظرفیت مناسب در شهرهای بزرگ، مشکلات ثانویه‌ ناشی از این مهاجرت را به وجود می‌آورد که اعم از کمبود مسکن، آلودگی هوا، ترافیک و ... می‌باشد که این عوامل دوباره دولت را مجبور به صرف هزینه‌های بیشتر برای حل این مشکلات به وجود آمده کرده است و در یک دور باطل این چرخه همچنان ادامه دارد.
باید توجه داشت که گام نهادن در مسیر رشد و توسعه اقتصادی امروزه بسیار آسان‌تر از گذشته است، چرا که مسیرهای رفته توسط کشورهای دیگر در پیش روی ما قرار دارد و می‌توان از آنها درس و عبرت و الگویی برای آینده گرفت. یکی از درس‌های مهم رشد و توسعه اقتصادی را می‌توان از کشور همسایه‌مان چین دریافت کنیم. این کشور بزرگترین جمعیت زیر خطر فقر جهان را تا چند دهه قبل در اختیار داشت اما با اتخاذ سیاست‌های درست اقتصادی حدود 250 میلیون نفر از جمعیت کشورش را از زیر خط فقر نجات داد و آن اتخاذ سیاست توسعه روستایی بود.
وضعیت فعلی افغانستان نیز که اکثریت جمعیت آن روستایی هستند می‌تواند با تصمیم درست و اجرای توسعه روستایی در سطح کلان و در بودجه‌ریزی مورد توجه قرار گیرد که البته دولت با ارائه برنامه میثاق شهروندی سعی کرده تا حدی این مورد را اجرایی کند.  برنامه میثاق شهروندی خدمات اساسی از قبیل: تعلیم و تربیه، صحت، زیربناهای اساسی روستایی (شامل آب آشامیدنی، جاده‌ها، آبیاری، انرژی‌های تجدیدپذیر)، حفظ الصحه و زباله‌برداری و خدمات انکشافی زراعتی را در روستاها و شهرهای افغانستان بهبود ببخشد.
اما نکته قابل ذکر، بودجه این برنامه است که یک برنامه 10 ساله با هزینه 3/52 میلیارد افغانی معادل 750 میلیون دالر می‌باشد که از طریق جامعه جهانی، حکومت افغانستان و بانک جهانی تمویل و در سه مرحله تطبیق می‌گردد.
با توجه به این موارد، بودجه سالانه در حدود 5 میلیارد افغانی خواهد بود که باز هم توازن کافی را بین ولایات افغانستان برقرار نخواهد نمود و برای ایجاد توازن اقدامات جدی‌تر و اختصاص بودجه‌های بیشتری نیاز است.