تصویری که از بانوان افغان اغلبا به نمایش گذاشته شده؛ زنان شرم گین، ترسیده ، زنی که قربانی جامعه به شدت سنتی و محافظه کار بوده و بانوی که نمی تواند بدون یک مرد از خانه بیرون شود. اما، در این میان زنانی نیز هستند که این رسم را شکسته و زمینه را برای سایر زنان فراهم ساخته تا بتوانند خویشتن را توانمند ساخته و وضعیت موجود را تغییر دهند.
لیلا حیدری بانوی 36 ساله صاحب رستورانت در کابل است. این رستورانت که متشکل از یک ساختمان متوسط است، اتاق های آن به شکل سنتی افغانی تزیین شده، در آن از چوکی های قدیمی و انواع قالین های دست بافت استفاده شده است، دیوار هایش زخیم و پنجره های بزرگی مشرف به حیات رستورانت دارد. این مکان دارای فضای کافی بود و به یک رستورانت دنج بدل شده است.
خانم حیدری شرح می دهد که او تلاش کرده، فضای اجتماعی را برای سایر افغان ها که بخواهند با فرهنگ و میراث گرانبهای خود تعامل نمایند را فراهم سازد. وی می گوید:" این ایده به خود خود، دارای چالش های بخصوص بوده است، زیرا جامعه به شدت محافظه کار همیشه با چنین کارهایی موافق نیستند. وی می افزاید، از اینکه این رستورانت توسط یک بانو راه اندازی و مدیریت می شود، شماری زیادی را ناراحت ساخته است".
کافه خانم حیدری، در میان شمار زیادی از رستورانت های جدیدتر در کابل و در سراسر افغانستان قرار دارد، که حتی بعضی از این رستورانت ها توسط بانوان مدیریت می شوند، در جامعه که در آن مردان نقش عمده را دارند. در میان دو بلاک که خانه من در کابل قرار دارد می توانم هفت رستورانت وجود دارد، چیزی که در سال 2014 وجود نداشت زمانی که من برای نخستین بار به کابل آمدم.
البته همه بانوان در افغانستان زنان تجارت پیشه نمی باشند، شماری از بانوان تاثیر گذار در سکتورهای خدماتی نیز فعالیت دارند، حالت که تا یک دهه قبل برای شان محال و نا ممکن به نظر می رسید، هرچند هنوزهم چالش های متعددی در این قشر از جامعه وجود دارد.
موجده نصیری 20 ساله از یک سال قبل به این سو کارش را در رستورانت 50-50 آغاز کرده است او می گوید:" احساس می کنم هر روز با آمدنم سنت شکنی می کنم. این موضوع، احساس افتخار نسبت به خودم می دهد." او می افزاید همیشه مجذوب کارهایش در رستورانت می باشد. به گفته وی :" در آغاز والدینم با کار کردن من در رستورانت موافق نبودند، اما حالا وقت مرا می بینند که چگونه از نگاه شخصی و مالی استقلالم را به دست آورده ام ابراز خرسندی می کنند."
در جامعه به شدت محافظه کار چون افغانستان، زنان منابع در آمد خیلی محدودی دارند. شماری زیادی از شغل های موجود مثل کارهای دستی، پست های تخنیکی، بانکداری و کارهای مالی برای بانوان مناسب به نظر نمی رسند، زیرا به گونه سنتی اولویت خانم ها توسط فامیل های شان بخصوص شوهرش تعین می گردد. همچنان، چند دهه جنگ خانمان سوز، اثرات ناگواری برجا گذاشته، چنانچه اقتصاد افغانستان را به شکل گسترده ای به کمک های بیرونی وابسته کرده ، برعلاوه، سبب رقابت شدید در بازارهای کار نیز شده است. چنانچه میزان بیکاری در سال 2015 میلادی به 40 درصد می رسید. بنابراین موضوع رقابت در مارکت های کاری را که توسط مردان احاطه شده برای بانوان سخت تر کرده است.
در این میان، رستورانت های مثل 50-50، تلاش دارند فرصت مساوی را برای کارمندانش فراهم کرده و بانوان را در بخش های مختلف استخدام کرده است. ظاهر 37 ساله مدیر این رستورانت می گوید:" ما تلاش داریم فضای مناسب را برای همه مشتریان خود ایجاد کنیم، بویژه برای بانوان و فامیل ها، که بتوانند بدون هیچ ترس از آذار و اذیت در اینجا بیایند، در نتیجه چنین فضایی برای کار بانوان نیز مفید خواهد بود." ظاهر علاوه می کند:" ما این را دریافته ایم که زنان به شکل حرفه ای تر، نسبت مردان در شرایط که فشار نیز موجود است کار می کنند و این می تواند برای شغل مثل رستورانت داری مناسب باشد."
خانم نصیری در شمار سه تن از بانوانی است که سال گذشته به عنوان خدمه در رستورانت استخدام شده اند. این حرکت مورد استقبال شمار زیادی از مشتریان نیز قرار گرفت. او می گوید:" من تجربه خیلی خوبی از کار کردن در این جا به دست آوردم، همکارانم در اینجا مثل فامیلم هستند در قسمت حفاظت از من تلاش می کنند." وی خاطره ای را شرح می دهد که چگونه روزی یکی از مشتریان در مورد کارش با او گوشزد کرد که این کار برای زنان مناسب نیست.
بانو نصیری می گوید:"عادت ها به مرور زمان اندک اندک تغییر کرد، من دریافتم شمار زیادی از مشتریان نه تنها از اینکه برای شان خدمت می کنم خوشحال اند بل مشوق کارم نیز شده اند. باری یکی از مشتریان مرد سالمند، از اینکه بانویی را می دید که کار می کند خیلی خوشحال بود، او یک هزار افغانی برایم داد تا مرا تشویق کرده باشد." خانم نصیری می افزاید:" لذت ملاقات انسان های مختلف همه روزه، تشویق بزرگتری است، نسبت به پول که به خاطر کارم به دست می آورم."
نیکبخت 25 ساله نیز در یک کافی شاپ محلی که بیشتر مورد استفاده خارجی ها در کابل قرار می گیرد کار می کند، او با خانم نصیری موافق است. وی می گوید:" نزدیک به چهار سال است که به عنوان خدمه در این رستورانت کار می کنم و بهترین بخش کاری ام تعامل با مردمان از گوشه و کنار جهان بوده است." این در حالیست که در زمان طالبان اواخر دهه 1990 میلادی، زنان افغان نمی توانستند خانه را بدون یک محرم و یا مردی که او را همراهی می کرد ترک کنند.
لذا والدین، حق داشتند در مورد دختران شان که در بیرون از خانه کار می کنند نگران باشند. اذار و اذیت بر سر کار و اماکن عمومی یک امر معمول در کابل و شهر های دیگر افغانستان است. بنا براین بانوان افغان برای ایجاد زمینه کاری باید با چالش ها و نابرابری های بیشماری مبارزه کنند. در نتیجه، زنان بیشتر به شغل های ارجحیت می دهند که نیاز به تحرک و رفت و آمد کمتری داشته باشند؛ زیرا همه روزه سرکار رفتن نیز در مواردی سبب آزار و اذیت بانوان در روی جاده ها می شود. علاوه براین، افزایش نا امنی، سبب دلسردی فامیل ها از فرستادن دختران شان به وظیفه نیز شده است.
سال گذشته کافه ای که در آن نیکبخت کار می کرد مورد حمله قرار گرفت، این حمله، جان دو تن را گرفت یکی از آنها محافظ کافه بود. نیکبخت می گوید:"پس از این حمله برای مدت طولانی افسرده شده بودم، خانواده ام می خواستند که بیش از این من کار نکنم و من هم نمی خواستم از خانه بیرون شوم، اما حالا دریافتم که قطع رابطه ام با جهان راه حل خوبی نیست، به همین دلیل تصمیم گرفتم دوباره سر کار بیایم."
ظاهر مدیر یکی از رستورانت ها می گوید:" دو تن از کارمندان خانم ما از اینجا رفتند، زیرا آنها قادر نبودند فشاری را که از ناحیه کاری بالای شان وارد می گردید تحمل کنند، اما این بدین معنی نیست که زنان نمی توانند در این جا کار کنند." به گفته وی این درست است که مشکلاتی وجود دارد و فضا نا مناسب است، البته این مربوط ما به عنوان کارفرما نیز می شود که فضای کاری مناسبی را برای بانوان ایجاد کنیم و از آنها که ظرفیت بلقوه کاری هستند استفاده کنیم."
مشتریان زن بیشتر مشتاق رفتن به رستورانت های هستند که در آن بانوان کار می کنند. خانم حیدری می گوید:" موجودیت زنان در رستورانت به ایجاد یک فضای مطمئن کمک می کند و نشان دهنده مشتریان مختلف و گوناگون می باشد."
خانم حیدری کافه خود را راه اندازی کرد تا راهی باشد برای کار دیگر: کمپ مادر یکی از ابتکارات خانم حیدری است که در آن به درمان معتادین بی خانمان می پردازد او این کمپ را هفت سال قبل در کابل راه اندازی کرد. بانو حیدری و رضا کارانش زمانی که بودجه کمپ مادر رو به کاهش کرد به فکر ایجاد این رستورانت افتادند. حتی امروزه، شمار از کارکنان این رستورانت را کسانی است که در کمپ مادر اعتیاد را ترک کرده اند، کمپ که هنوز هم به کمک هایش ادامه می دهد و سالانه صدها به تداوی معتادین می پردازد.
خانم حیدری اگرچه یک رستورانت دار موفق است، اما این مسیر آنچنان که فکر می کنید صاف نبوده است. در یک چنین کشوری، او با تهدیدها و ترس های زیادی مواجه است. حتی در مواردی شماری از مشتریان رستورانتش قانون وضع شده در این رستورانت را مراعات نکرده اند.
اما خانم حیدری در مقابل همه این تهدید ها ایستاده است. یکی از مشتریان تاج خاطره ای را قصه می کند که روزی در این رستورانت شاهد بود:" یک تن از گاردهای یکی از وکلای پارلمان که مست بود وارد رستورانت شد، و به مشاجره پرداخت او خانم حیدری را تهدید کرد که این مکان را بسته خواهد کرد، از خانم حیدری حفاظت شد و او را از کافه خارج کردند، آن مرد شیشه موترش را شکست."
با همه این چالش ها، خانم حیدری به مبارزه اش ادامه داده، زیرا او می خواهد مایه الهام برای سایر زنان افغانستان باشد. خانم حیدری می گوید:" با اینکه مشکلات زیاد است اما من هرگز دست از کار برنداشه ام، زیرا من این کار را برای حمایت از کمپ مادر ضرورت دارم، همچنان می خواهم به جامعه نشان دهم که یک خانم نیز می تواند رستورانت موفقی را مدیریت کند."
با این همه، تغییرات اجتماعی به گونه تدریجی خواهد بود، جامعه مثل افغانستان به زمان بیشتری نیاز دارد تا کار کردن زنان در بیرون از منزل را بخصوص در بخش های خدماتی بپذیرد. زنان افغانستان شرایط سخت را در گذشته بخصوص در زمان رژیم سیاه طالبان پشت سر گذاشته اند، در آن زمان بدون یک مرد نمی توانستند از خانه بیرون شوند. زنان در افغانستان می دانند که آنها بیشتر از یک قربانی اند، آنها نجات یافتگانی‌اند که همه روزه با شانس به زندگی خود ادامه می دهند.
منبع: Yes! Magazine