همه پرسی استقلال کردستان عراق که روز دوشنبه سوم میزان مصادف با 25 سپتمبر برگزار گردید، در نوع خود یک رخداد سیاسی نادر است که در قرن بیست و یکم، برای تشکیل دولت جدید، آنهم در خاورمیانه به وقوع می پیوندد . این همه پرسی برغم مخالفت جدی دولت مرکزی عراق، دولت های هم جوار، اتحادیه اروپا، ملل متحد و عدم موافقت امریکا، با شور و شوق کم نظیر در اقلیم کردستان عراق برگزار شد. نتایج غیر رسمی تا لحظه تدوین این  متن حاکی از پیروزی قاطع موافقان است. پرسش چند جانبه که چند روزی است در فضای کشور ما مطرح شده عبارت است از این که  چه زمینه ها و عللی باعث این رخداد گردیده است و در صورت ظهور دولت جدید کردی چه پیامدهای برای منطقه دارد؟ طبیعی است ارائه پاسخ جامع و قطعی، در حد و اندازه این متن دشوار می نماید، با این وجود تلاش گردیده است که پاسخ حد اقلی با مخاطبان در میان گذاشته شود.

گستره و قلمرو کردستان
مفهوم کردستان به عنوان یک کشور، تنها پس از سقوط صدام حسین و به رسمیت شناختن حکومت اقلیم کردستان از سوی ترکیه و ایران، رسمیت یافت؛ اما  کار برد اصطلاح کردستان به رغم مخالفت دولت های منطقه، بر بخش های از قلمرو چهار کشور ترکیه، ایران، عراق و سوریه حد اقل قدمت صد ساله دارد. کردستان کمربند به هم پیوسته در خاک کشورهای یاد شده را تشکیل می دهد. مردمی با تبار، زبان، فرهنگ و عنعنات واحد و مشکلات و دردهای مشترک، در چهار سوی مرزهای دولت های مدرن بیش از یک قرن است که بار سنگین اقلیت را به دوش کشیده اند. کردها در ترکیه،  دومین گروه قومی بزرگ بعد از ترک ها را به شمار می روند و مسئله کردی از دهه 1970 همواره جزء مسایل کلیدی سیاست در ترکیه بوده است. در عراق نیز کردها دومین گروه اتنیکی بعد از اعراب شیعه را تشکیل می دهند و موفق ترین و خوشبخت ترین کردهای هستند که با استفاده از تحولات عراق به این مرحله رسیده اند. کردهای ایران سومین گروه قومی پس از فارس ها و آذری ها به حساب می یایند و جدایی طلبان آن، همواره با حکومت مرکزی درگیر نبرد بوده و سرکوب گردیده است. کوچک ترین گروه کردی در سوریه قرار دارند که جایگاه چهارم را در بین اقوام سوریه دارد.

همبستگی کردها
دیوارهای مرزی نتوانسته است مانع همبستگی کردها گردد. آنها همواره در قبال سرنوشت همدیگر حساسیت نشان داده و در موارد نیاز، همسویی و همبستگی خود را نشان داده اند. در دهه نود صد ها هزار کرد آواره عراقی در کردستان ایران همچون خانه خود پذیرایی شدند. زمانی که عبد الله اوجلان رهبر حزب کارگران کردستان ترکیه موسوم به پ ک ک در سال 1999 دستگیر و توسط دولت ترکیه محکوم به اعدام گردید، همه مناطق کرد نشین واکنش شدید نشان دادند. اقلیم کردستان عراق همواره پناه دهنده احزاب کردی ایران و ترکیه بوده است و به خاطر این همکاری گاهی با تنبیه همسایگان خود نیز مواجه شده است. زمانی که کوبانی در سوریه توسط داعش محاصره گردید شاهد همدردی و همبستگی همه کردها بودیم. استقبال فعلی کردها از این رفراندم نیز در همین چارچوب قابل فهم است؛ بنابر این همبستگی زیادی بین کردها وجود دارد و طبیعی است که ارمانگرایان کرد روئیای کردستان بزرگ را در سر دارند.

زمینه های استقلال طلبی
نویسنده معتقد است که قرار داد تاریخی سایکس- پیکو( وزیران خارجه بریتانیا و فرانسه)  در 1916 که بدون توجه به تعلقات قومی، فرهنگی و زبانی، تهداب شکل گیری دولت – ملت های مدرن را بر ویرانه های امپراتوری عثمانی گذاشت و با خط کش، مرزها را از روی قطعات بدن کردها عبور داد، بذرهای استقلال طلبی در کردستان را کاشت. در حالی که دولت های ملی قومی ترک، عرب و فارس در منطقه ظهور کردند، هویت ملی مستقل کردها نادیده گرفته شد. از این رو در طول قرن بیستم شاهد مبارزات جدایی طلبانه کردها در منطقه و بخصوص در سه کشور عراق، ترکیه  و ایران بوده ایم.
در کردستان عراق ملا مصطفی بارزانی پدر مسعود بارزانی از پیشگامان استقلال طلبی بوده است و دو حزب اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی رئیس جمهور سابق عراق و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی از فعال ترین جریانها در طول چند دهه گذشته بوده اند. کردهای عراق با استفاده از سه مرحله حساس تاریخی به این مرحله رسیده اند. در 1991 زمانی که صدام در پی حمله به کویت، با حملات گتسرده ائتلاف غربی به رهبری امریکا سرکوب گردید، اقلیم کردستان خود مختاری نسبی داخلی را به دست آوردند. در مرحله دوم با سقوط صدام حسین و تشکیل حکومت اقلیم کردستان در چارچوب نظام فدرالی عراق، زمینه های خودکفایی اقتصادی، نظامی و بر قراری تماس های بیرونی فرا هم گردید. سومین گام اساسی کردهای عراق با استفاده از ظهور داعش و ضعف دولت مرکزی عراق برداشته شد و پیشمرگه های کرد با حمایت غربی ها خوش درخشیدند و اعتماد به نفس بیشتری برای استقلال کسب کردند با توجه به قراردادی که در سال 2016 امریکا با آنها بست و از طرفی هم تواستند نفت کرکوک را نیز در کنترل خود بگیرند. شایان ذکر است که فقدان جلال طالبانی چهره شناخته شده زمینه را برای رهبری تقریبا بلا منازع مسعود بارزانی فراهم کرده بود.
موفقیت های کردستان عراق در دهه نود الهام بخش تشدید فعالیت های عبد الله اوجلان معروف به آپو( یعنی کاکا)  شد که از دهه 1970 مبارزات  برای استقلال طلبی را آغاز کرده بود. پ ک ک  یا همان حزب کارگران کردستان تحت امر او به اقدامات مسلحانه خشن در ترکیه روی آورد و نهایتا در سال 1999 اوجلان دستگیر گردید. در پی آن،  پ ک ک  دچار  انشعاب گردیده و نقشش کم رنگ گردید؛ اما حزب دموکراتیک خلق ها توانست در انتخابات اخیرترکیه جایگاه خوبی را در پارلمان آن کشور به دست اورد
ایدة تشکیل کردستان و حزب کومله در ایران به دوران قبل از حکومت پهلوی بر می گردد، و این تلاش ها در مقاطع حساس چون اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم، انقلاب اسلامی ایران و جنگ ایران و عراق تشدید شده است. هم اکنون شش حزب کردستانی ایران از جمله کومله در اقلیم کردستان عراق به سر می برند و گاهی نبردهای مسلحانه با سپاه پاسداران  ایران دارند.

پیامدهای استقلال کردستان عراق
پیامدهای این رخداد از این طرف به لحاظ زمانی در کوتاه مدت و بلند مدت قابل ارزیابی است و از طرف دیگر به لحاظ گستره ملی و منطقه ای باید مورد توجه قرار گیرد. در کوتاه مدت شاهد افزایش تنش در منطقه و عراق خواهیم بود. هرچند دولت مرکزی عراق در موقعیتی قرار ندارد که برای جلو گیری از استقلال کردستان وارد اقدامات نظامی گسترده علیه کردستان شود؛ اما منازعات در خیلی از مسایل از جمله مناطق مورد مناقشه مثل کرکوک گریبانگیر دو طرف خواهد شد. اگر تدبیری مسالمت امیزی اندیشیده نشود احتمال برخودر نظامی حشد شعبی و پیشمگره ها حد اقل بسیار بالا است. از طرف دیگر دولت های ترکیه و ایران با استفاده از بسیاری از اهرم ها از جمله مسدود سازی مرزها که هم اکنون در بخش هوایی حد اقل اغاز شده است، تنش بیشتری ایجاده کرده و فشارهای سنگین اقتصادی را بر حکومت کردستان که فعلا نیز در بحران به سر می برد تحمیل خواهد کرد. از جانب سوم مبارزه با داعش هنوز به مرحله پایانی خود نرسیده است و این معضل می تواند تمرکز عراق و متحدان غربی آن بر داعش را کاهش داده و زمینه را برای بازسازی داعش و تقویت دیگر گروه های تروریستی مثل القاعده فراهم کند.
در بلند مدت کردستان عراق روابطش با جهان، سازمانهای بین المللی و قدرت های بزرگ ذی نفع در منطقه و حتی دولت های همجوار ترمیم خواهد شد. منتهی رسیدن به چنین مرحله ای زمانبر است؛ زیرا قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای بجز اسرائیل در تعامل نزدیک با دولت مرکزی عراق به سر می رند. از این رو شرط نخست بر قراری روابط خارجی مناسب تعامل مثبت و مجاب سازی دولت مرکزی عراق است.
در خارج از عراق کردهای دیگر کشورها، قطعا تمایل بیشتری برای امتیاز خواهی از دولت های مرکزی پیدا خواهند کرد. طبیعی است که با توجه با آنچه در عراق انفاق افتاده است دولت های دارای جمعیت کردنشین انعطاف بیشتری نسبت به حقوق سیاسی، رفاه اقتصادی و هویت قومی آنها نشان دهند تا جاذیه های تعامل افزایش یابد. اما از آنجای که احزاب و جریانهای سیاسی کرد در ایران و ترکیه دیدگاه واحدی ندارند و جریانهای رادیکال با استفاده از این فرصت در صدد اعمال فشار بیشتر بر حکومت های مرکزی از طریق اقدامات مسلحانه بر خواهند آمد، شاهد تشدید سرکوب ها توسط دولت های ترکیه و ایران نیز خواهیم بود. مگر اینکه کردستان جدید به عنوان یک دولت برای تثبیت جایگاه سیاسی خود و بر قراری روابط با همسایگان خود از حمایت و پناه دادن به احزاب رادیکال کردی ایران و ترکیه سر باز بزند.
خارج از قلمرو کردستان بزرگ دیگر اقلیت های قومی ناراضی از دولت های مرکزی در منطقه نیز تحریک و تشویق خواهند شد که برای کسب امتیازات بیشتر و حتی استقلال برنامه ریزی کنند. شایان ذکر است که نقش پیدا و پنهان قدرت های بزرگ را نمی توان در مهندسی تحولات منطقه از جمله خوارمیانه با توجه به نقشه خاورمیانه بزرگ نادیده گرفت.