رئیس جمهور اشرف غنی در مراسم آغاز سال تحصیلی جدید گفت نظام آموزشی کنونی دانشگاه‌های افغانستان پاسخگوی نیازهای این کشور نیست و تأخیر در اصلاحات در آن «فاجعه ملی» به بار می‌آورد. او خطاب به استادان و کدر علمی دانشگاه کابل گفت که قرن بدل شد ولی چپترهای شما نه.
واقعیت این است که افغانستان دچار مشکلات فراوانی است اما شاید اگر بررسی دقیق تری انجام دهیم، منشا بسیاری از مشکلات دیگر را می توان با اصلاحات در نظام آموزشی، حل کرد.
بر این اساس ابتدا وضعیت فعلی رتبه علمی افغانستان را بایست بررسی نماییم. براساس سایت SJR (International Science Ranking )  تعداد مقالات تولید شده افغانستان در سال 2016 که در مجلات معتبر بین المللی چاپ شده است تنها 162 مقاله بوده است که رتبه افغانستان 140 در بین کشورها می باشد. اگر به 10 رتبه برتر نگاهی بیاندازیم متوجه می شویم که کشورهایی که تعداد مقالات بالایی تولید می کنند، در رتبه های بالای اقتصادی نیز قرار دارند. به عنوان مثال آمریکا و چین همان طور که در تولید مقالات علمی در سال 2016 دارای رتبه های اول و دوم در جهان هستند، اقتصاد این کشورها نیز رتبه های اول و دوم را در جهان دارا می باشند. تولید ناخالص داخلی افغانستان با 18 میلیارد دلار در رتبه 114 کشورها قرار گرفته است.
در واقع بین ذخیره دانایی و دانش و تولید ناخالص داخلی و اقتصاد قوی رابطه مستقیمی وجود دارد. هر چه میزان تولید علم و دانش بالاتر باشد، اقتصاد یک کشور نیز از پویایی بالاتری برخوردار است.
از طرف دیگر هنگامی که به ترکیب مقالات چاپ شده در نشریات معتبر برای کشور افغانستان نگاه می کنیم از بین 160 مقاله، بیشترین مقالات در بخش ریاضیات (50)، دارو (49) ، مهندسی (23) ، کشاورزی (22)، علوم اجتماعی (11) و .... و در بخش اقتصاد تنها یک مقاله به ثبت رسیده است.
این تعداد مقالات برای حدود 185 هزار دانشجو و 5500 استاد که در 56 دانشگاه دولتی و 140 هزار دانشجو و 3700 استاد که در 128 دانشگاه خصوصی مشغول به تحصیل و تدریس هستند، آمار جالبی نیست.
البته در سطح ملی قطعا تعداد مقالات بیشتر از این اعداد می باشد ولی آنچه که در سطح بین المللی سنجیده می شود تعداد مقالاتی است که در نشریات معتبر بین المللی چاپ می شود. البته می توان گفت که ارتباط دانشجویان و اساتید دانشگاه های افغانستان با مراکز علمی و نشریات بین المللی بسیار کم بوده و در سطح مناسبی نیست که برای این منظور بایستی وزارت تحصیلات عالی و همچنین دانشگاه های دولتی و خصوصی ارتباط گیری بیشتری با دانشگاه های معتبر و نشریات علمی داشته باشند.
در طی 15 سال گذشته به لحاظ کمی، تعداد دانشجویان و اساتید دانشگاه ها، رشد بسیار خوبی داشته است اما حالا به نظر می رسد که وقت ارتقای کیفی دانشگاه ها فرا رسیده است که هم اساتید بایستی دارای علم روز و دقیق از مسائل جامعه باشند و هم دانشجویان بایستی سطح دانش خود را ارتقای کیفی مناسبی دهند. این امر هم در سطح مدیریت دانشگاه ها و هم در سطح وزارت تحصیلات عالی بایست صورت گیرد و ارتقای کیفی از جمله اولویت های اصلی دانشگاه ها و وزارت تحصیلات عالی قرار گیرد.
همچنین برای کشور ما که بیکاری و فقر و تنگدستی مردمان، در وضعیت بسیار بدی قرار دارد، بایستی اولویت نخست کشور، حل مسائل اقتصادی و مشکلات بیکاری و فقر باشد، بدین جهت تولید مقالات علمی و برگزاری سمینارهای علمی در حوزه اقتصاد بسیار بالاتر از وضعیت فعلی قرار گیرد. دولت نیز اولویت های پژوهش های علمی مخصوصا در زمینه اقتصادی را هر ساله اعلام کند تا محققان این بخش، بر روی این گونه مسائل تحقیقات لازم را انجام دهند و هم دولت بتواند از این تحقیقات در راستای ارتقای برنامه های خود استفاده لازم را انجام دهند.
مسئله دیگر این است که نفرات برتر کنکور در طی سالیان گذشته و همچنین امسال معمولا در رشته طب در دانشگاه مشغول به تحصیل می شود. یعنی برترین نخبگان ما برای تداوی مریضان و بیماران به کار گرفته می شوند. اگرچه رشته طب هم در جای خود بسیار مهم است و بایست افرادی که علاقمند به این رشته هستند وارد این رشته شوند.
اما اگر فرض کنیم که در جامعه ما 5 درصد افراد بیمار باشند، برترین نخبگان جامعه ما سوق پیدا می کنند که مشکلات 5 درصد افراد جامعه را حل کنند، در صورتی که ما 95 درصد افراد سالم جامعه داریم که نیازمند حل مشکلات اقتصادی و دیگر مشکلات اجتماعی هستند. زیرا هر روزه پیچیدگی های جامعه انسانی بیشتر و بیشتر می شود و این نیازمند این است که برترین نخبگان یک کشور در بخش علوم انسانی به کار گرفته شوند تا با ارائه راهکارهای علمی و تحلیل دقیق جامعه بتوانند گره از مشکلات جامعه بگشایند.
حتی شاید یکی از دلایل مشکلات امنیتی ما نیز این باشد که نخبگان جامعه در بخش امنیت و سازماندهی اردوی ملی و پلیس کمتر به کار گرفته می شوند. البته این به این معنا نیست که بخش امنیت ما تهی از افراد خلاق و نخبه است بلکه شاید تعداد افراد کمتری باشند که از پس تمامی مشکلات برنمی آیند و در این بخش نیز افراد خلاق و نخبه که دارای علایق می باشند نیز به کار گرفته شوند.
یکی از مهم ترین وظایف دولت، مخصوصا وزارت معارف این است که با شناسایی نخبگان در دوره های قبل از ورود به دانشگاه، زمینه را برای توزیع مناسب در بخش های علمی دارای اولویت بالاتر فراهم کند.
وظیفه مهم دیگر ایجاد یک اندیشکده با رشته های گوناگون می باشد که از تحقیقات علمی با اولویت های مهم کشوری و ملی حمایت های لازم را به عمل آورد. حمایت های مادی و معنوی از این تحقیقات قطعا باعث تقویت کمی و کیفی پروژه های تحقیقاتی در کشور می شود. همچنین این امر در نهایت باعث تقویت حکومتداری و اقتصاد و رفع مشکلات اساسی جامعه می گردد.
نتیجه گیری که از این مقاله به دست می آید به این صورت است:
1- بین اقتصاد کشور و تولید مقالات علمی رابطه مستقیم وجود دارد.
2- هدایت تحصیلی و توزیع مناسب افراد نخبه و خلاق در رشته های مختلف علمی و دارای اولویت کشور
3- معرفی اولویت های پژوهشی و علمی به دانشجویان
4- ارتباط گیری دانشگاه های دولتی و خصوصی با مراکز علمی و دانشگاه ها و نشریات بین المللی
5- ایجاد اندیشکده و حمایت های مادی و معنوی از تحقیقات معتبر علمی و بکارگیری آن در سطح برنامه های دولت.