حکومت افغانستان و دفتر جرايم و مواد مخدر سازمان ملل متحد گزارش خود را در مورد توليد، کشت و قاچاق ترياک در افغانستان منتشر نموده است. در اين گزارش، خبر از افزايش 43 درصدي کشت ترياک در افغانستان را نسبت به سال گذشته نشان مي دهد. براساس اين گزارش، افغانستان در سال گذشته 3300 تن ترياک از 110 هزار هکتار زمين برداشت نموده بود و امسال اين رقم به 4800 تن از 201 هزار هکتار زمين برداشت نموده است. از سال 2002 به اين سو، همواره با افزايش کشت ترياک در افغانستان مواجه بوده ايم و پيوند آن با گروه ‎هاي مافيايي و گروه ‎هاي شورشي پيچيده ‎تر شده است. در اين نوشتار سعي مي کنم عوامل و دلايل افزايش کشت ترياک و هزينه ‎هاي آن را بر جامعه افغانستان برشمارم.
دو دليل اساسي در افزايش کشت ترياک در افغانستان وجود دارد. مهمترين و اساسي ترين دليل وجود فساد است. تحقيق در مورد پيوند مقامات سياسي با کشت و قاچاق مواد مخدر صورت نگرفته است اما، اگر چنين تحقيق صورت گيرد بدون شک، مقامات سياسي از تجارت ترياک سود مي برد. مقامات کابل در مبارزه با کشت ترياک همواره گزينشي عمل نموده است. يعني مزارع را ترياک کشت شده ‎اند ويران نموده است که صاحب آن ارتباط با حلقات سياسي نداشته اند و افرادي در درون حکومت نيز نداشته است. اما، مزارع که پيوندي با يکي از زورمندان، مقامات سياسي دارد دست نخورده باقي مانده است. اين مسئله بارها در رسانه ‎ها بازتاب يافته است. حتي در گزارش ‎هاي معتبر نهاد ‎هاي بين المللي نيز آمده است. اما، تا هنوز به اين مسئله توجه جدي صورت نگرفته است. اين فرصت را فساد به مقامات فراهم نموده است تا از تجارت ترياک سود ببرد. افزايش کشت کوکنار در واقع نشان از شکست مبارزه با اين پديده و شکست در مبارزه با فساد نيز است.
عامل ديگر در افزايش کشت کوکنار گسترش دامنه ناامني است. گروه طالبان در سال ‎هاي نخست کشت ترياک را حرام اعلام کرد اما، به زودي سود آن را دريافت و کشت آن را مجاز دانست. آن ‎ها به اين دليل آن را مجاز اعلام کرد که مي گفتند از ترياک خارجي ‎ها استفاده مي کند اما، برعکس کشت چرس را حرام اعلان کرد زيرا، مي گفتند که در داخل کشور مصرف مي شود. گروه طالبان همواره يکي از طرف ‎هاي بوده است که از کشت ترياک سود برده است. در گزارش ‎هاي سال 2008 و 2009 به کنگره ايالات متحده آمريکا آمده است که گروه طالبان 40 درصد مصارف و مخارج جنگ خود را از کشت و قاچاق ترياک به دست مي آورد. بنابراين، يکي از دلايل افزايش کشت ترياک گسترش ناامني است. در هر جا که گروه طالبان حضور داشته ‎اند ترياک کشت شده ‎‎اند. اما، اين بدين معني نيست که در ولايت ‎هاي که گروه طالبان حضور نداشته ‎‎اند ترياک کشت نشده ‎اند. در آن ولايات حضور قدرتمند گروه ‎هاي مافيايي و يا رابطه و سود مقامات حکومتي باعث شده است که مزارع ترياک تخريب و ويران نگردد و دست نخورده باقي بماند.
کشت ترياک به صورت مشخص چند هزينه را بر افغانستان تحميل مي کند. از آنجايي که گروه طالبان از کشت و قاچاق ترياک سود مي برد، مي توان گفت که ترياک در واقع بر شعله ور کردن آتش جنگ کمک بسيار مي کند. اگر گزارش ‎هاي صورت گرفته درست باشد که گروه طالبان در حدود 40 درصد نيازمندي خود را از مجراي کشت و قاچاق ترياک به دست مي آورد بايد گفت که ترياک يکي از مهمترين عوامل پايداري جنگ در افغانستان است. بنابراين، مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر بايد بخش از برنامه و سياست مبارزه ما در برابر گروه ‎هاي شورشي باشد و هم جزئي از سياست صلح ما با گروه ‎هاي شورشي. به ديگر سخن، براي سرکوب گروه طالبان و ضربه زدن به اين گروه نيازمند مبارزه جدي با کشت و قاچاق مواد مخدر مي باشيم و هم براي آوردن صلح در کشور ضرورت به قطع منابع مالي گروه طالبان و ديگر گروه ‎هاي شورشي از مجراي کشت و قاچاق مواد مخدر مي باشيم. در هر صورت، مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر يکي از ضرورت ‎هاي اساسي جامعه افغانستان است.
در تجارت ترياک کمترين سود را دهاقين کشور مي برد. در طرف مقابل، بيشترين سود را گروه ‎هاي مافيايي و گروه ‎هاي شورشي. به ديگر سخن، دهاقين براساس ادبيات مارکسيستي استثمار مي شود. اين مسئله منجر به افزايش شکاف ميان دهاقين و گروه ‎هاي که دستي در تجارت ترياک دارد مي شود. ايجاد شکاف اما، منجر نمي شود که دهاقين دست از کشت ترياک بکشد بلکه اين شکاف باعث مي شود که دهاقين زحمت بيشتر در کشت ترياک بکشد تا سود بيشتر عايدش شود و فاصله خود را کمتر کند. در کنار آن، پول زيادي به شکل غير قانوني وارد کشور مي شود که تأثير منفي بر ارز کشور دارد.
در دهه 1990 وقتي از گروه طالبان پرسيده شده بود که چرا کشت ترياک را مجاز و چرس را حرام دانسته است. در پاسخ گفته بود که از چرس افغان ‎ها استفاده مي کند و از ترياک کفار. اکنون که سال ‎ها از آن زمان گذشته است نشان مي دهد که محاسبات گروه طالبان اشتباه بوده است. اکنون بيش از سه ميليون معتاد در سراسر کشور داريم. از هر يازده نفر يک نفر معتاد است. بخش اعظم شان معتاد به ترياک است. اين آمار اما، رو به کاهش نيست بلکه هر ساله آمار معتادين افزايش مي يابد. اين هزينه انساني کشت و قاچاق ترياک در افغانستان است.
خلاء ها در مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر زياد است اما، اهم آن فقدان استراتژي جامع وزارت مبارزه با کشت و قاچاق مواد است. در دوره حامد کرزي، مبارزه با کشت و قاچاق ترياک بيشتر به دست خارجي ‎ها بود و حامد کرزي چندان خود را ملزم به مبارزه با اين پديده نمي دانست. در حکومت کنوني، اگر چه به مسئله مبارزه با کشت و قاچاق ترياک توجه صورت گرفته است اما، استراتژي جامع که منجر به کاهش و در نهايت ريشه کن کردن کشت ترياک شود ارائه نشده است.
فقدان هماهنگي ميان وزارت مبارزه با مواد مخدر و نهاد ‎هاي امنيتي و قضايي عامل ديگر در مبارزه با کشت ترياک است. از بين بردن کشت ترياک نيازمند هماهنگي با نهاد ‎هاي امنيتي و قضايي است. نهاد ‎هاي امنيتي در از بين بردن کشت ترياک و دستگيري مافيا و قاچاقچيان مواد مخدر نقش اساسي دارد. نهاد قضايي بايد به پرونده ‎هاي افراد دستگير شده رسيدگي نمايد. با اين حال، اين هماهنگي وجود ندارد. نه گروه ‎هاي مافيايي دستگير مي شود و نه نهاد ‎هاي قضايي در صورت دستگير شدن آن ‎ها به پرونده ‎هاي آن ‎ها دقت مي کند. آن ‎ها در بسي موارد، بدون مجازات و به زندان رفتن آزاد مي شود و دوباره به کارشان ادامه مي دهد. در کنار اين دو مسئله عدم ارتباط و هماهنگي ميان وزارت مبارزه با مواد مخدر و وزارت زراعت را نيز افزود. وزارت زراعت در طرح محصول جايگزين ترياک بايد سهم اول را بگيرد. بدون همکاري اين نهاد ‎ها امکان مبارزه با ترياک و کاهش کشت آن جوابگو نيست.