جنگ در ولايت هاي شمال کشور هر روز بيشتر گسترش مي يابد. چندي قبل جنگ شديد در ولايت کندوز جريان داشت و اکنون آتش جنگ در ولايت فارياب داغ است و معاون اول رئيس جمهور به اين ولايت رفته است که جنگ عليه طالبان را رهبري کند. همچنان ولايت هاي همانند تخار و بغلان نيز از ثبات امنيتي خوبي برخوردار نيستند و هر ازگاهي هدف حملات گروهي شورشيان مسلح قرار مي گيرد.
ولايت هاي شمال يکي از بخش هاي امن کشور بود. بعد از سقوط طالبان و مستقر شدن نيروهاي بين المللي در افغانستان، آلمان مسئوليت تامين امنيت ولايت هاي شمال کشور را به عهده داشت. قبل از اينکه برنامه  انتقال مسئوليت هاي امنيتي از نيروهاي بين المللي به نيروهاي امنيتي افغانستان آغاز شود، ولايت هاي شمال از امنيت خوبي برخوردار بود، اما بعد از انتقال مسئوليت هاي امنيتي و خروج نيروهاي بين المللي از شمال، روزهاي بد ولايت هاي شمال کشور نيز آغاز شد. اندک اندک شمال به يک منطقه ي نا امن تبديل شد و سرنوشتي همانند ولايت هاي جنوبي پيدا کرد. اکنون شمال از روزهاي خوب و آرام خود فاصله ي زيادي دارد و به يک منطقه ي جنگي تبديل شده است.
نا امني ها در شمال به يک چالش جدي براي حکومت وحدت ملي و مسئولين امنيتي کشور تبديل شده است. اين براي سومين بار است که معاون اول رئيس جمهور براي پاک سازي ولايت هاي شمال از وجود شورشيان و گروه طالبان به اين ولايت ها سفر مي کند، اما بعد از بازگشت جنرال دوستم به کابل، گروه طالبان و ساير گروه هاي مسلح مخالف دولت، دوباره حملات شان را از سر مي گيرند و ثبات امنيتي شمال بازهم برهم مي خورد.
چه اتفاقي افتاد که ولايت هاي شمال کشور امنيت خود را از دست داد؟ چرا پس از انتقال مسئوليت هاي امنيتي از نيروهاي بين المللي به نيروهاي امنيتي کشور، دامنه ي جنگ به شمال کشانده شد و گسترش يافت؟ عوامل اصلي نا امني سازي ولايت هاي شمال کشور کدام ها اند؟
نا امني ها در شمال کشور، داراي عوامل گوناگون و پيچيده ي است، طبق اظهارات مقامات حکومتي مجموعه ي از عوامل دست در دست هم داده است تا ولايت هاي شمال کشور را نا امن بسازد. در کل چندين سناريوي احتمالي درباره ناامن سازي ولايت هاي شمال کشور مطرح است و امکان دارد همه ي اين احتمال ها در نا امن سازي شمال کشور نقش داشته باشد.
انتقال جغرافياي جنگ؛ قبل از انتقال مسئوليت هاي امنيتي، تمرکز جنگ در ولايت هاي جنوب کشور بود و جنوب مرکز اصلي فعاليت هاي گروه طالبان و ساير گروه هاي تروريستي بود. اين امر گروه طالبان و مخالفين مسلح دولت افغانستان را تحت فشار شديد قرار داده بود و بعد از خروج نيروهاي بين المللي آنها خواستند تا دامنه ي جنگ را گسترش دهند و تمرکز جنگ را از يک نقطه دور بسازند و در چندين نقطه ي کشور بجنگند. اما به نظر مي رسد علاوه بر اينها، نا امن سازي شمال کشور داري ابعاد سياسي نيز است. گفته مي شود که طرح نا امن سازي ولايت هاي شمال کشور، از مدت ها به اين سو مطرح بوده است و نا امني هاي اين روزهاي اين ولايت ها هم بخشي از مرحله ي اجرايي اين طرح است.
جنرال دوستم معاون اول رئيس جمهور هم در روزهاي گذشته گفته بود که گروه داعش تصميم دارد که به شمال افغانستان منتقل شود. او گفته بود که اين گروه که اکنون در سوريه و عراق مشغول جنگ هست، برنامه دارد تا به شمال افغانستان منتقل شود. آقاي دوستم همچنان گفته بود که در اجراي اين طرح احتمال دارد سازمان اطلاعات ارتش پاکستان و برخي از نيروهاي امنيتي و غير نظامي افغانستان، شرکت داشته باشد.
اين امر مي رساند که نا امن سازي شمال افغانستان يکي از برنامه هاي اصلي گروه هاي تروريستي بوده است و اکنون آنها در تلاش هستند تا بتوانند در شمال کشور براي خود جايگاه و پايگاه بسازند. ولايت کندوز يکي از اهداف آنها براي ايجاد يک پايگاه بود، اما هرچند دوبار توانستند که اين ولايت را سقوط بدهند، اما نتوانستند که آنجا ماندگار شوند و کندوز را به عنوان مرکز فعاليت هاي شان در شمال کشور انتخاب کنند.
بنا به ادعاي جنرال دوستم، افرادي از درون نظام با گروه هاي تروريستي در اجراي اين طرح همکار و هم داستان هستند. هرچند هنوز روشن نيست که چه کساني از درون نظام با گروه هاي تروريستي همکاري دارد و آقاي دوستم نيز مشخص نکرده است و از فرد و يا گروه خاصي نام نبرده است، اما نقش اينگونه افراد در نا امني سازي شمال کشور بيشتر از گروه هاي تروريستي و عوامل خارجي است.
موقعيت استراتژيک ولايت هاي شمال: اين ولايت ها با چندين کشور آسيايي ميانه مرز مشترک دارد. ولايت بدخشان با سه کشور چين، پاکستان و تاجکستان مسير مواصلاتي دارد، ولايت کندوز نيز از طريق بندر شيرخان با تاجکستان وصل مي گردد. مجموع اين مسيرهاي مواصلاتي ولايت هاي شمال را تبديل به ولايت هاي استراتژيک کرده است. يکي از سناريوهاي جدي که در مورد نا امن سازي شمال کشور مطرح است انتقال تروريستان از اين مسير به کشورهاي آسيايي ميانه و در نتيجه نا امن سازي اين کشورها است.
منابع طبيعي وبندرهاي تجارتي: ولايت هاي شمال کشور داراي معادن مهم نفت و گاز است و همچنان داراي بندرهاي تجارتي مهم است. در اختيار داشتن و تسلط بر اين منابع، مي تواند منبع تمويل مالي خوب براي گروه هاي تروريستي باشد و آنها از اين طريق به درآمدهاي هنگفتي دست يابند. با در دست داشتن اين منابع، آنها مي توانند تجهيزات بيشتري خريداري کنند و دامنه ي جنگ را آسانتر توسعه دهند. همچنان شمال يک معبر کوتاه، ارزان و سهل براي قاچاق مواد مخدر به بازارهاي آسياي ميانه است. مافياي مواد مخدر مي توانند از اين طريق مواد مخدر را به سادگي به کشورهاي آسياي ميانه و روسيه قاچاق کنند و به بازارهاي جهاني دست يابند.
منابع طبيعي فراوان و بندرهاي تجارتي، ولايت هاي شمال را نه تنها براي تروريستان به يک منطقه ي استراتژيک و مهم تبديل کرده است، بلکه اين مناطق براي مافياي مواد مخدر و قاچاقچيان بزرگ نيز داراي اهميت است و آنها تلاش خواهند کرد تا اين مناطق را نا امن بسازند و کنترول دولت افغانستان را بر مرزهاي مشترک اين ولايت ها محدود سازد تا به سادگي بتوانند مواد مخدر را به بازارهاي کشورهاي آسياي ميانه انتقال دهند.
موارد فوق چند نمونه از عوامل مهم ناامن سازي ولايت هاي شمال کشور است. مسئله نا امن سازي اين ولايت ها بسيار پيچيده تر از اين است و احتمال دارد بخشي از اين ماجرا به تقابل قدرت هاي بزرگ جهان و سياست توسعه ي تروريزم و نفوذ سياسي از اين طريق، مربوط باشد.
اما قرباني اصلي همه ي اين ماجراها، مردم افغانستان است. بسياري از مردم ولايت هاي شمال کشور علاوه بر اينکه اعضاي خانواده ي شان را از دست داده اند، مجبور به ترک خانه هاي شان شده اند و به کاروان بيجاشده گان داخلي پيوسته اند. آنها نه تنها با مشکل سرپناه دست و پنجه نرم ميکنند، بلکه در معرض آسيب هاي گوناگون قرار دارند.
حکومت وحدت ملي و نهادهاي امنيتي کشور، بايد نگذارند مردم افغانستان و بخصوص مردم ولايت هاي شمال کشور بيشتر از اين قرباني تروريزم و تقابل سياسي قدرت هاي بزرگ جهاني گردد. رهبران حکومت مسئول حفظ جان شهروندان هستند و بايد براي توقف جنگ در شمال و حل معماي پيچيده ي جنگ شمال، تلاش جدي نمايند و سياست روشن و شفاف روي دست گيرند.