رئيس جمهور غني شب دوشنبه ساعت يازده شب به صورت غير مترقبه از حوزه نهم امنيتي شهر کابل ديدن نمود. هنگام ورود رئيس جمهور غني به حوزه نهم امنيتي شهر کابل تعدادي از مسئولين اين حوزه حضور نداشتند. رئيس جمهور وظايف آمر حوزه و تعدادي از مسئولين آن را به حالت تعليق در آورد و به وزارت امور داخله هدايت داد تا غيبت مسئولين اين حوزه را بررسي و رياست جمهوري گزارش دهد. بازديد ناگهاني رئيس جمهور از حوزه نهم حوزه امنيتي زماني صورت مي گيرد که دزدي و سرقت شبانه در شهر کابل افزايش چشمگير يافته است. پرسش اين است که آيا بازديد هاي ناگهاني منجر به بهبود وضعيت مي شود؟ آيا بازديد ناگهاني شيوه درست نظارت بر مسئولين امنيتي حوزه هاي امنيتي پليس است؟ در نوشتار کنوني تلاش مي کنم اين مسئله را به بررسي بگيرم.
رئيس جمهور غني بازديد غيرمترقبه از حوزه هاي امنيتي را در آغاز حکومتش شروع نمود. در همان روزهاي نخست کاري خود شبانه از چندين حوزه امنيتي کابل ديدن نمود و وظايف تعدادي از مسئولين را به حالت تعليق در آورد و يا از وظيفه سبک دوش نمود. بعد از چندين ديدار غيرمترقبه اما، بازديد هاي رئيس جمهور از حوزه هاي امنيتي پليس متوقف شد. رئيس جمهور تقريبا پس از دو سال بار ديگر بازديد خود از حوزه ها را شروع نموده است. در همان روزهاي نخست که رئيس جمهور غني از حوزه هاي ديدن نمود اما و اگر هاي در مورد پاسخ گويي اين مسئله مطرح شد.
بازديد و ديدن محل وظيفه مسئولين يکي از شيوه هاي کهن نظارت و ارزيابي محسوب مي شود. اين شيوه نظارت و ارزيابي در مسئوليت شناسي و انجام امور کمک مي کند اما، محدوديت هاي جدي فراروي اين شيوه کهن وجود دارد. مهمترين مسئله اين است که رئيس جمهور قادر نيست در حوزه هاي امنيتي سراسر کشور برود و از چگونگي انجام وظايف مسئولين و چگونگي انجام امور ديدن نمايد. رئيس جمهور تنها قادر است در حوزه هاي امنيتي کابل ديدن نمايد. بنابراين، بازديد ناگهاني و غيرمترقبه مي تواند در بهبود وضعيت امنيتي در شهر کابل جوابگو باشد اما، نمي تواند مسئولين را در سراسر کشور مسئوليت شناس بار آورد. در عين حال، بازديد ناگهاني نتيجه کوتاه مدت دارد. مسئولين امنيتي ممکن است براي مدت کوتاهي سروقت به وظيفه حاضر شود و در انجام امور کوشا باشد اما، زماني که مطئمن شد که ديگر رئيس جمهور يا فرد بلند پايه وزارت داخله از محل وظيفه شان ديدار نمي کند بار ديگر در انجام امور و ظايف خود تعلل مي کند و يا بر سر وظيفه حاضر نمي شود. از اين جهت، بايد گفت که بازديد هاي رئيس جمهور در دراز مدت کمک به بهبود وضعيت امنيتي پايتخت نمي کند.
در روزهاي نخست حکومت وحدت ملي که رئيس جمهور از حوزه هاي امنيتي به صورت غير مترقبه ديدار مي کرد بسياري آن را يک عمل نمايشي براي جلب افکار عمومي دانست. حکومت وحدت ملي بر اساس يک توافق سياسي ميان دو تيم انتخاباتي شکل گرفت. بنابراين، مشروعيت قانوني نداشت و رئيس جمهور با بحران مشروعيت مواجه بود. بازديد غيرمترقبه از حوزه هاي امنيتي مي توانست افکار عمومي را جلب نموده و در نهايت مقبوليت حکومت وحدت ملي را افزايش دهد. اکنون که عمر حکومت وحدت ملي دوساله شده است و بسياري صداي پايان عمر حکومت وحدت ملي را بلند نموده است رئيس جمهور بار ديگر با رفتار هاي نمايشي در صدد جلب افکار عمومي است تا از اين مجرا به مخالفين خود پاسخ گويد.
نگارنده در همان روزهاي نخست حکومت وحدت ملي و ديدارهاي اوليه رئيس جمهور از حوزه هاي امنيتي متذکر شد که راهکار اساسي براي تأمين امنيت و مسئوليت شناسي مسئولين امنيتي نه ديدارها و بازديد هاي ناگهاني و غيرمترقبه است بلکه راهکار اساسي و بنيادي ارائه سيستمي است که بتواند بر رفتارها و کارکردهاي مسئولين امنيتي نظارت داشته باشد و نيازي به ديدارهاي ناگهاني و غيرمترقبه نباشد. با اين حال، در دو سال گذشته رئيس جمهور کمتر به مسئله سيستم سازي در نهادهاي امنيتي توجه جدي نموده است. وزارت امور داخله نيز همان روش رئيس جمهور غني را در پيش گرفته است. چندي قبل وزارت امور داخله اعلان نمود که در صورت وقوع حادثه وظايف مسئولين را که غفلت وظيفوي نموده است را به حالت تعليق در مي آورد و يا از وظيفه سبک دوش مي کند. با اين حال، رويداد هاي زيادي در کابل اتفاق افتاد اما، هشدار وزارت داخله منجر به آن نشد تا رويدادهاي امنيتي کاهش يابد. در عين حال، با وجود رخداد هاي مهيب امنيتي هيچ آمر حوزه سبک دوش نشد. بنابراين، نه بازديدها و ديدارهاي ناگهاني رئيس جمهور و نه هشدار وزارت امور داخله منجر به بهبود وضعيت امنيتي در پايتخت و ولايات کشور نشده است. از اين جهت، رئيس جمهور و وزارت امور داخله بهتر است تدبير اساسي تر و بنيادي تر بسنجد تا لازم نباشد شخص رئيس جمهور هر از چند وقت از حوزه هاي امنيتي ديدار نمايد.
الگوها و سيستم هاي زيادي وجود دارد که رئيس جمهور و وزارت امور داخله از آن در بهبود وضعيت و مسئوليت شناس کردن مسئولين استفاده نمايد. ارائه سيستم در دراز مدت رهگشا است و مي تواند منجر به بهبود امنيت و در نهايت ثبات سياسي شود. جلوگيري از يک رويداد امنيتي با حضور در سر وظيفه مهم است اما، تضمين هميشگي مسئولين بر سر وظيفه و جلوگيري از رويداد هاي امنيتي و در نهايت رسيدن به ثبات سياسي مهم تر است. به عبارت ديگر، هدف اساسي ما نبايد جلوگيري از رويداد هاي امنيتي باشد بلکه هدف ما ثبات سياسي باشد. تأمين ثبات سياسي خود مستلزم آن است که تا از رويداد هاي امنيتي جلوگيري نمايم.
مسئله مهم ديگر اما، اين است که از وظايف رئيس جمهور نيست تا بر کارهاي تمامي مسئولين حکومت نظارت داشته باشد. رئيس جمهور موظف است که سياست هاي کلان کشور را تدوين و بر اجراي آن نظارت داشته باشد. نهادهاي مختلف مأمور و موظف است تا سياست هاي حکومت را اجرايي نمايد. کار درست آن است تا وزارت داخله را موظف سازد تا حوزه هاي امنيتي را وظيفه شناس بار آورد و در نهايت بر کارکرد آن ها نظارت دقيق داشته باشد. وقتي آمر حوزه پليس بر وظيفه حضور ندارد مسئول اين کار وزارت امور داخله نيز است. زيرا، آمر پليس پرسنل وزارت امور داخله است و اين وزارت موظف است که برکارکردهاي يک نهاد امنيتي و پرسنل هاي خود نظارت داشته باشد. رئيس جمهور اگر وظيفه يک آمر پليس را به حالت تعليق در مي آورد بايد وزير داخله و ديگر مقامات بلند پايه وزارت امور داخله را نيز مورد پرسش قرار دهد که چرا پرسنل شان در انجام وظايف خود کوتاهي مي کند.
بنابراين، ديدار غيرمترقبه منجر به بهبود وضعيت در دراز مدت نمي شود. به جاي آن بهتر است که وزارت داخله را موظف سازد تا سيستم ارائه نمايد که آن سيستم بر کارکرد مسئولين نظارت نمايد. سيستم مسئولين و پرسنل امنيتي را وادار به انجام وظايف و مسئوليت هاي شان نمايد.