عيد سعيد فطر يکي از دو عيد بزرگ در سنت اسلامي است که در ميان مسلمانان از جايگاه و حرمت فوق العاده اي برخوردار است که در باره آن احاديث و روايات بي شماري وارد شده است. يکي عيد فطر و ديگري عيد قربان (يا عيد اضحي) است. در روايت آمده است زمانيکه پيامبر اسلام از مکه به مدينه منوره هجرت نمود، مردم آن ديار در هر سال دو روز را جشن مي گرفتند پيامبر اسلام از مردم مدينه در مورد اين دو جشن پرسيد که چرا در اين روزها عيد مي گيرند؟ در جواب گفتند ما قبل از مشرف شدن به اسلام اين دو روز را روزهاي جشن معين نموده بوديم که در اين دو روز به تفريح و خوشحالي مي پرداختيم پيامبر اسلام فرمود: خداوند در مقابل اين دو روز، دو روز ديگري را نسبت به همچو جشن ها فضيلت و برتري داده اند. و براي مسلمانان مقرر نموده که يک روز آن عيد فطر و روز ديگر آن عيد سعيد اضحي است.
اما عيد فطر، مسلمانان روزه دار که ماه مبارک رمضان را به روزه داري به پا داشته و از خوردن و آشاميدن و بسياري از کارهاي مباح ديگر که به نوعي مبطل ورزه به حساب مي ايد امتناع ورزيده اند اينک پس از گذشت يک ماه روزه داري و عبادات خالصانه در نخستين روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مي طلبند، اجر و پاداش که خود خداوند به آنان وعده داده است را جشن مي گيرند.
واژه عيد:
کلمه عيد يک واژه عربي است که از فعل عاد (عود). يعود بمعني بازگشت گرفته شده است و لذا به ايامي که مشکلات گروه، قوم، خانواده و فرد برطرف مي شد و به راحتي و پيروزي نائل مي آمدند آنروز را عيد مي ناميدند.
از همين روي امام معصوم(ع) مي فرمايد: در آن روز که از تو گناه سر نزند همان روز برايت عيد است. و حضرت مسيح روز نزول مائده را روز عيد (بازگشت) به پيروزي، پاکي و ايمان به خدا دانسته و آنرا روز به عيد نام گذاري کرده است. روايت شده که نزول مائده در روزهاي يکشنبه صورت مي گرفت، بدين سان روزهاي يکشنبه از احترام خاص در بين مسيحيان برخوردار است.
کلمه عيد تنها يکبار در قرآن در قرآن کريم آمده است، آنجا که مي فرمايد:
الهم ربنا انزل علينا مائده من السماء تکون لنا عيداً لاولنا و اخرنا و آيه منه» روز اول رمضان ماه شوال را نيز به اين لحاظ عيد ناميده اند، که امر به امساک، صوم برداشته شده و به مسلمانان دستور داده شده که روزه خود را افطار کنند و به خوردن و آشاميدن رو آورده اند.
واژه افطار: و اينکه چرا اين عيد را عيد فطر ناميده اند؟
افطار از فطور اخذ شده و فطور به معناي خوردن و نوشيدن است: لذا انسان مسلمان پس از يک روز، روزه گرفتن طبق دستور اسلام در وقت اذان شرعي افطار مي نمايد و اجازه خوردن و آشاميدن مي گيرد. لذا مسلمانان در اين روز فرخنده در اثر يکماه تلاش و عبادت و استفاده هاي بي شمار معنوي از ضيافت الهي به صفايي باطن نيز دست پيدا نموده و در حقيقت شخصيت واقعي خويش را بازيافته اند.
فطرت پاک انساني او که در طي يک سال در اثر غبارهاي جهل، ناداني و غفلت به انواع گناهان و معصيت الهي مبتلا شده و حال که در پرتوي فضاي معنوي آن ماه و تلاشهاي خويش به يک زندگي نوين دست يافته است، از اين روي اين زندگي را مي توان به (بازگشت به خويشتن) ناميد.
اما عيد از منظر روايات:
اميرالمومنين علي(ع) در يکي از اعياد فطر خطبه خواندند و در آن مومنان را بشارت و مبطلان را بيم داده اند. که مي فرمايد: ايهاالناس! ان يومکم هذا يوم بثاب فيه المخسون و يخسر فيه المبطلون و هوا اثبه بيوم قيامکم، فاذکروا بخروجکم من منازلکم ال مصل کم خرو کم من الاجد ايشا الي ربکم و اذکروا بوقوفکم في مصلا کم و وقوف بين يدي ربکم و اذکرو به رجوعکم الي منازلکم و رجوعکم الي منازلکم و رجوعکم الي منازلکم في الجنه و- يعني اي مردم! اين روز شما روزي است که ينکوکاران در آن پاداش مي گيرند و زيانکاران و تبهکاران در آن مأيوس و نااميد مي گردند و اين شباهتي زياد به روز قيامتي تان دارد. پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جايگاه نماز عيد شدن به ياد آوريد خروج تان از قبرها و رفتنتان را به سوي پروردگار، و با ايستادن در جايگاه نماز به ياد آوريد ايستادن در برابر پروردگار تان را و با بازگشت به سوي منازل خود، متذکر شويد بازگشت تان را به سوي منازل تان در بهشت برين. اي بندگان خدا، کمترين چيزي که به زنان و مردان روزه دار داده مي شود، اين است که فرشته اي در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا مي دهد و مي گويد: هان! بشارت تان باد، اي بندگان خدا گناهان گذشته تان آمرزيده شد، پس به فکر آينده خويش باشيد که چگونه بقيه ايام خويش را بگذرانيد. از مجموع سخنان معصومين چنين استفاده مي شود که روز عيد فطر، روز مزد گرفتن و بازگشت به فطرت انساني است. و لذا در اين روز مستحب است که انسان بسيار دعا کند و به ياد خدا باشد و روز خود را به بطالت و سستي نگذراند و خير دنيا و آخرت بطلبد.
امام سجاد(ع) در دعاي مي فرمايد: خداوندا در اين روز عيد فطرمان که براي مومنان روز خوشحالي و روز اجتماع و گردهمايي قرار داده اي از گناهي که مرتکب شده ايم و هر کار بدي که کرده ايم و هر نيت ناشايسته اي که در ضميرمان نقش بسته است بسوي تو باز مي گرديم. اين روز بزرگ علاوه بر جايگاه معنوي که دارد، روز مسرت و خوشحالي فقيران و مستمندان نيز مي باشد زيرا در اين روز مسلمانان با پرداخت صدقه فطر بسيار از مشکلات زندگي آنان را رفع مي کنند. و صدقه فطر يکي از وجيبه الهي و امر بسيار نيکو و شايسته اي است که قبل از افطار روز پرداخت مي گردد.
فلسفه زکات فطريه:
زکات فطر يکي از اقسام زکات است که پرداخت آن در ماه مبارک رمضان به ويژه براي روزه داران اين ماه واجب شمرده شده و به نوعي مکمل و تمام کننده اين ماه معنوي و عامل براي قبولي روزه ماه مبارک رمضان و موجب حفظ انسان از مرک در آن سال و سلامتي جسم و پاک سازي روح از رزائل اخلاقي مي گردد.
طبق روايت ابن عباس رضي الله عنه که از پيامبر(ص) نقل کرده که فرمود:
دادن زکات فطره از کوچک و بزرگ، آزاد و برده و نيز کسانيکه نفقه آنها بر عهده شما است مي باشد تعلق دارد. و در جاي ديگر از ذکات فطره به صدقه تعبير نموده مي فرمايد: (الصدقه تطفي الخطيئه کما يطفي الماءالنار) صدقه گناهان را محو و نابود مي کندهمانطوريکه آب آتش را بي اثر مي کند، صدقه ذکات فطر بايد قبل از نماز عيد فطر بدست صاحبانش برسد.
در حديث آمده است که اگر کسي که قبل از نماز عيد، فطريه را ادا نمايد آن مورد قبول واقع گردد و اما اگر بعد از نماز ادا گردد، مانند ساير خيرات و صدقات، يک صدقه بحساب مي آيد. در مورد اهميت اين وجيبه الهي آيات و رواياتي زياد آمده است از جمله در آيات 11 و 60 سوره توبه و آيه 12 سوره مائده از آثار فوائد اخروي اين عمل انساني بيان گرديده است و مومنان را به پرداخت آن توصيه نموده اند. و از آن به عمل صالح تعبير کرده است که باعث طهارت، پاکيزگي، رشد و نمو در انسان مي شود.
نکته که قابل توجه اين است که اين سرمايه هنگفت اگر بصورت منطقي ساماندهي گردد و تحت نظارت دقيق يک نهاد معتبر و به مرکزيت واحد جمع آوري گرديده و به افراد نيازند با حفظ حرمت خانواده ها توزيع شود مي توانند بار مشکلات بسياري از مستمندان جوامع اسلامي را مرتفع سازند.
که اين خود مي تواند يکي از عوامل مهم، کامل بودن دين مقدس اسلام را به ثبوت برساند. بدين لحاظ که در ابعاد مختلف زندگي جامعه بشري توجه خويش را مبذول داشته اند. چه زندگي دنيايي و چه زندگي توام با سعادت آخروي.