افغانستان و هند روابط و مناسبات نيک و حسنه دارد. در دوره پسا طالبان، هند پس از ايالات متحده آمريکا، بريتانيا، چاپان و آلمان پنچمين کشوري کمک کننده به افغانستان بوده است. کمک هاي هند عرصه هاي مختلف را در بر مي گيرد. از عرصه اقتصاد گرفته تا معارف، فرهنگ، نظامي و بازسازي. نتيجه اين کمک ها نزديکي دو کشور و حسن نيت مردم افغانستان نسبت به مردم و دولت هند است. روز جمعه، نارندا مودي، نخست وزير هند به افغانستان آمده بود تا ساختمان پارلمان افغانستان را که با کمک مالي هند ساخته شده بود را افتتاح نمايد. در کنار آن هند سه هليکوپتر MI25 را نيز به افغانستان تحويل داد. اما آنچه توجه را بيش از همه به خود جلب کرد واکنش سياستمداران و مردم افغانستان نسبت به سخنان مودي و کمک هاي اين کشور به افغانستان بود. برخورد ها و واکنش ها تا اندازه زياد احساسي و به دور از عقلانيت سياسي بود. در نوشتار کنوني سعي مي کنم همين مسئله را به بحث و بررسي بگيريم.

در سياست خارجي کشور ها مهمترين عنصر و مؤلفه منافع ملي است. کشور ها تعاريف مختلف از منافع ملي دارد. همه کشور ها سياست خارجي خود را براي دست يابي به منافع ملي خود تدوين و اجرا مي کند. رفتار ها و کنش ها منطبق با منافع ملي صورت مي گيرد. از اين جهت، محور قرار دادن منافع ملي در سياست خارجي و تنظيم رفتار ها و کنش ها بر مبناي آن باعث مي شود که جاي براي برخورد هاي احساسي و آرمانگرايانه نماند. هند به عنوان يک کشور در حال توسعه و با رشد سريع اقتصادي سياست خارجي خود را بر مبناي منافع ملي خود تعريف مي کند. اشتباه است اگر بپنداريم که کمک ها و روابط افغانستان و هند خارج از چارچوب سياست خارجي و منافع ملي هند صورت مي گيرد. هند بيش از دو ميليارد دالر به افغانستان کمک نموده است. دو ميليارد دالر بر اساس مشترکات فرهنگي، اجتماعي و تاريخي صرف صورت نگرفته است. دو ميليارد صرف به خاطر دست يابي به منافع ملي صورت گرفته است. از اين جهت، بررسي برخورد عاطفي و احساسي ما نسبت به روابط و مناسبات دو کشور چندان موضوعيت ندارد.

هند چه منافعي را در افغانستان دنبال مي کند؟ به صورت مشخص هند پس از کسب استقلال و تقسيم حاکميت و قدرت سياسي ميان هند و پاکستان روابط خود را با افغانستان به خاطر دشمني با پاکستان تعريف مي کند. هند و پاکستان پس از کسب استقلال با همديگر روابط خصمانه داشته اند. سه بار وارد جنگ و درگيري خونين شده اند. در شرايط کنوني نيز دو کشور بر سر کشمير اختلاف شديد دارد. هند با نفوذ در افغانستان به دنبال کاهش نفوذ و نقش پاکستان است. پاکستان با همکاري و کمک به گروه هاي دهشت افکن به دنبال کاهش نفوذ هند است. در سال هاي گذشته، گروه هاي دهشت افکن و مخالف مسلح دولت بار ها کنسولگري و سفارت هند و پروژه هاي تحت کار هند در افغانستان را مورد حمله قرار داده است. بنابراين، روابط دو کشور با افغانستان در سايه رقابت و نفوذ بيشتر معني پيدا مي کند.

پاکستان مي خواهد افغانستان را به عنوان يک عقبه استراتژيک خود داشته باشد تا در صورت بروز اختلاف و درگيري و منازعه با هند بتواند از افغانستان به عنوان يک عقبه استراتژيک استفاده نمايد. هند با نفوذ در افغانستان در صدد محاصره سياسي پاکستان است. در سال هاي اخير اگر چه سياست هند تعديل شده است و شايد مسئله محاصره سياسي پاکستان مطرح نباشد اما پاکستان تا هنوز بر اين باور است که هند در صدد محاصره سياسي پاکستان است.

در دوره مجاهدين و گروه طالبان که پاکستان نفوذ گسترده در افغانستان داشت و هند سفارت خود را در کابل تعطيل کرد اين کشور پايگاه نظامي در تاجکستان زد. اين مسئله مي رساند که هند در گذشته ها به دنبال محاصره سياسي پاکستان بوده است. اکنون اگر چه وضعيت تا حدودي زيادي تغيير کرده است اما، پاکستان همچنان احساس مي کند که هند به دنبال خواست هاي دو دهه گذشته خود است.

در کنار اين مسئله پاکستان بر اين باور است که هند با نفوذ در افغانستان به دنبال بي ثباتي در پاکستان است. آن ها بار ها ادعا نموده است که هند از خاک افغانستان گروه هاي جدايي طلب پاکستان را حمايت، تمويل و تجهيز نموده است. با اين حال نمي توان اين مسئله را به سادگي کنار گذاشت. اگر چه تا هنوز، پاکستان سندي براي اثبات ادعاي خود ارائه نکرده است اما به هر صورت، اين مسئله تأثيري بر مناسبات هند-افغانستان-پاکستان داشته است.

اگر از روابط خصمانه هند و پاکستان در گذريم هند به دنبال منافع اقتصادي نيز هست. همان طور که در بالا متذکر شدم، هند از جمله کشور هاي در حال توسعه با رشد سريع اقتصادي است. حفظ رشد اقتصادي نيازمند ثبات در منطقه و دستيابي به بازار هاي جديد اقتصادي است. در عين حال، براي حفظ رشد اقتصادي نيازمند به انرژي است. افغانستان اگر چه از جمله کشور هاي با ذخاير انرژي زياد نيست اما افغانستان مسير انتقال انرژي به هند است. افغانستان مسير پيوند هند به آسيايي ميانه است. از اين جهت، هند منافع کلان اقتصادي در افغانستان دارد. بنابراين، کمک هاي هند به افغانستان براي ثبات، دست يابي به بازار افغانستان، دست يابي به انرژي آسيايي مرکزي و بازار آن است. تلاش هند براي ثبات افغانستان صرف در همين راستا معني و مفهوم پيدا مي کند. اگر چه، نيازمندي هند به انرژي و بازار افغانستان و کشور هاي آسيايي ميانه نمي بود، اين کشور هيچ گاه حاضر به کمک دو ميليارد دالر به افغانستان نمي شد. اگر رقابت اين کشور با پاکستان نمي بود، اين کشور هيچ گاه حاضر به ساخت پارلمان افغانستان با مبلغ هنگفت 220 ميليون دالر نمي شد.

نزديکي حکومت با هند يک امر مهم و جدي است. اما اين نزديکي و روابط نبايد به شکل احساسي و عاطفي آن درک گردد. در عين حال، روابط ما با هند نبايد منافع ملي ما را تهديد نمايد. هند اگر چه مي تواند يک الگوي مهم براي کشور هاي همسايه در ايجاد روابط با افغانستان باشد اما اين بستگي تام و تمام به دستگاه ديپلماسي ما دارد که چگونه از اين روابط استفاده نموده و کشور هاي همسايه را متقاعد سازيم که هند را روابط و الگوي خود قرار داده و روابط خصمانه را کنار گذاشته و در بازسازي افغانستان سهم بگيرد.  در پايان اين نوشتار يک بار ديگر بايد متذکر شوم که هند خارج از چارچوب سياست خارجي و منافع ملي خود به هيچ کشوري نزديک نمي شود. اگر منافع آن ها تقاضا نکند آن ها هيچ گاه به کشوري کمک نخواهد کرد. کمک ها و نزديکي هند با افغانستان بايد در چارچوب سياست خارجي و منافع ملي آن درک و فهم شود و برخورد و مناسبات ما بر اساس آن صورت گيرد.