دولت ـ كشورها نيازمند ثبات سياسي هستند. حكومت ها تلاش مي كنند حمايت و پشتيباني ملت هاي شان را در عرصه جهاني و سياست بين الملل كسب كنند. در اين صورت، زماني مي شود، حمايت يك دست و قدرتمند ملت را از حكومت شاهد بود كه باشندگان يك سرزمين، خود را دارايِ هويت سياسي مشترك حس كرده و به هم ميهن بودن شان افتخار نمايند.

از سويِ ديگر، شايد كشوري را نتوان يافت كه بافت جمعيتي متعدد و ناهمگُن نداشته باشد. بدين معنا كه ساختار جمعيتي اش از گروه ها و مجموعه هاي نژادي و قومي سامان يافته است. هر مجموعه داراي فرهنگ و هويت مختص به خود بوده و در برابر ادغام يا هضم هويت اش در درون هويت ديگر به شدت حساس است.

در اين صورت پرسش درشت و كلان اين خواهد بود كه: راهكار تعريف هويت سياسي مشترك و فراگير به گونة كه همة جمعيت خود را در زير چتر آن ديده و حس كنند چيست؟

به صورت عموم تا به حال دو رويكرد تجربه شده است. دولت ـ كشورهاي جهان اول يا توسعه يافته و جهان سوم يا توسعه نيافته و در حال گذار، اين دو رويكرد را تجربه كرده اند.

1 . هويت متكثر و پذيرش خرده هويت ها

در اين رويكرد به همة هويت ها و خرده فرهنگ ها در درون و متن يك جامعه، ارج نهاده مي شود. حكومت با پذيرش همة اين هويت ها و فرهنگ ها، باور سياسي همپذيري و همگرايي خلق مي كند و از اين رهگذر همگي خود را زير چتر كلان به نام كشور مثلا «الف» حس مي كنند. كشور كه داراي بافت جمعيتي ناهمگُن و با هويت ها و فرهنگ هاي متعدد و متفاوت، اما قابل احترام است.

اين رويكرد بيشتر در كشورهاي جهان غرب و توسعه يافته تجربه شده و اتفاقا نتيجة مناسب نيز داده است. در اين كشورها حكومت نمايندة هيچ يكي از خرده هويت ها نيست. در تلاش تثبيت يكي از هويت ها و هضم خرده هويت هاي ديگر نيز نيست. به دين ها، مذهب ها، زبان ها و آداب و رسم هاي اجتماعي حرمت گذاشته مي شود. در ايالات متحدة آمريكا زبان رسمي و دين رسمي وجود ندارد.

با توجه به اين رويكرد، همة مجموعه هاي هويتي و فرهنگي خود را شهروندان اين كشورها احساس كرده و هرگز احساس حذف شدن و هضم نشدن نكرده اند. همه احساس مي كنند شهروندان كشورهاي مقتدر و داراي نقش مثلا آمريكا، بريتانيا و...... هستند. بنابراين، حكومت هاي غربي از حمايت داخلي برخوردار بوده و با توجه به اين حمايت و پشتوانة قدرتمند، وارد بازي هاي سياسي بين المللي گرديده و با ساير بازيگران و واحدهاي سياسي تعامل مي كنند.

2 . هويت واحد و تحميل هويتي و فرهنگي

در اين رويكرد، به خرده هويت ها و فرهنگ هاي ديگر حرمت گذاشته نشده و تلاش مي گردد كه همة خرده هويت ها در درون يك هويت هضم و حذف شود. مهم نيست هويت كه در صدد هضم هويت هاي ديگر است، اكثريت باشد. هر هويت كه قدرت سياسي را در دست داشته باشد، چنين رويكردي را دنبال مي كند. در اين صورت تلاش جدي، خستگي ناپذير و تنش زا جهت تثبيت يا به عبارت بهتر تحميل يك هويت بر هويت هاي ديگر جريان مي يابد. تلاش مي گردد يك دين ـ در صورت موجوديت دين هاي متعدد ـ به عنوان دين رسمي، يك زبان به عنوان زبان رسمي و هويت نژادي و قومي يكي از مجموعه ها و دسته ها به عنوان هويت كشور اعلان شود.

نظام سياسي را كه مصطفي كمال آتاترك در تركيه تاسيس كرد، حكومت ها و نظام هاي سياسي در ايران، حكومت هاي عراق، بحرين، عربستان، پاكستان و...... تلاش كرده اند و مي كنند كه چنين رويكردي را دنبال كنند.

 حكومت تركيه در تلاش بود و است تا هويت تركي را بر شهروندان كُردش تحميل كند و از اين رهگذر به پان تركيسم دست يافته و از جامعة يك دست تركي سخن بزند. اما اين رويكرد نتيجة نداده و كردها را به جدايي طلبي و دست بردن به سلاح وادار كرده است.

حكومت ها و نظام هاي سياسي در ايران، در تلاش تحميل هويت پارسي بر هويت هاي ديگر اين سرزمين بوده و است. اما اين رويكرد، بلوچ ها، عرب ها، كردها و ترك ها را دل سرد كرده و آن ها خود را در حكومت اين كشور نمي بينند. در اين صورت، اگر چنين رويكرد تداوم يابد، ممكن است با چالش هاي بزرگ تر مواجه شود.

جمعيت كشورهاي عراق، بحرين و عربستان تفاوت هاي نژادي و مذهبي دارد. رويكرد را كه حكومت هاي اين كشور در پيش گرفته و هنوز هم ـ در عراق تا حدي بازبيني شده است ـ دنبال مي كند، تهديد باالقوه در برابر ثبات سياسي در اين كشورهاست.

افغانستان، ثبات و تكثر هويتي

متأسفانه سلاطين و حكمرانان كشور، رويكرد تحميل و ناديده گرفتن ساير هويت ها و فرهنگ هاي اين سرزمين را دنبال كرده اند. حكمرانان مستبد، چون پشتون بوده اند، تلاش كرده اند هويت اين مجموعة نژادي را به عنوان هويت كشور مطرح كرده و هويت هاي ديگر را حذف كنند. اگر به يك گوشة اين رويكرد بنگريم، اصطلاحات و واژه هاي رايج حكومتي شاهد اين مدعاست. نام هاي وزارت خانه ها، قوه هاي تشكيل دهندة حكومت، رتبه هاي افسران نظامي و نام مراكز علمي و استادان دانشگاه همه حكايت گر تسلط يك زبان و حذف زبان هاي ديگر است.

  نتيجة رويكرد تحميل نيز در همة دوران ها و مقطع هاي سياسي به چشم مي خورد. حزب دموكراتيك خلق با تمام توان و قدرت، كودتا عليه داوود را برنامه ريزي و حكومت را به دست مي گيرد. اما شكاف هاي هويتي و نژادي حزب را دچار انشعاب و همكاران سياسي را به دشمنان قسم خورده تبديل مي كند. پس از پيروزي مجاهدين در برابر نيروهاي شوروي و حكومت داكتر نجيب الله، شكاف هاي هويتي مرز ايدئولوژي و جهاد را در مي نوردد و دسته هاي كمونيست و مجاهد اما از يك هويت نژادي و قومي دست روي دست مي گذارند. و نتيجة همين رويكرد تحميل است كه گروه هاي جهادي به سر و كلة هم مي زنند و عرصه را براي طالب واگذار مي كنند.

خوش بختانه قانون اساسي جمهوري اسلامي افغانستان با خط بطلان كشيدن رويِ رويكردهاي گذشته، مي توان گفت كه به صورت نسبي رويكرد تكثر هويتي و پذيرش هويت هاي متعدد را روي دست گرفته است. گرچند نواقص و كاستي هاي به چشم مي آيد، اما در مجموع رويكرد مناسب را اتخاذ كرده است.

به نظر مي رسد كه توزيع شناسنامه برقي در همين جا گيرمانده است. برخي ها خواسته يا ناخواسته مدافع رويكرد حكمرانان گذشته و مُصرِّ بر تحميل هويت واحد بر همة هويت هاي اين سرزمين است. نوشتن واژة «افغان» تنش زا شده است. هم ميهنان پشتون تبار در تلاش نوشتن اين واژه، اما هم ميهنان ديگر كه از هويت قومي و نژادي متفاوت برخوردار هستند، مخالف اند. واقعيت اين است كه واژة افغان در فرهنگ عامه شناسة مجموعة نژادي پشتون است. افغان = پشتون در اذهان همة باشندگان اين سرزمين حك شده است. در اين صورت، نوشتن رويِ شناسنامه به معناي تحميل يك هويت بر هويت هاي ديگر خواهد بود. اين گونه كشور به ثبات نرسيده و همواره بر پايه هاي لرزان بنا خواهد يافت.

به هرحال، بهتر خواهد بود كه با درك عواقب و پي آمدهاي زيانبار رويكرد تحميل در گذشته و با توجه به روح فضاي سياسي كشور، شناسنامه به گونة باشد كه مورد قبول همه بوده و همة مجموعه هاي هويتي خود را در آن ببينند.