گروه داعش در عراق و سوریه در حال پیش روی است. دو روز پیش، این گروه شهر رمادی در عراق را متصرف شد و آخرین پاسگاه مرزی میان عراق و سوریه نیز به دست این گروه افتاد. قبل از آن شهر پالمیرای سوریه را نیز به دست گرفته بود. اکنون گروه داعش در صدد سازماندهی عملیات بر شهر حبانیه است. قدرتمند شدن گروه داعش در خاورمیانه و به دست گرفتن شهر های عراق و سوریه زنگ خطر برای تمام کشور های عربی و کشور های خاورمیانه است. اما این خطر تنها محدود به کشور های خاورمیانه نمی شود بلکه دامن همه کشور های اسلامی از جمله افغانستان را نیز می گیرد. این تحولات چه تاثیری بر اوضاع و احوال افغانستان دارد. اهمیت افغانستان برای گروه های تندرو چیست؟ نوشتار کنونی با نگاه کلان به روابط و رویداد های منطقه ای در صدد توضیح این متغییر است که ناامنی ها در خاورمیانه تاثیری بر وضعیت امنیتی، اقتصادی و سیاسی افغانستان می گذارد یا اینکه افغانستان می تواند از این تحولات دور ماند و به حیات سیاسی و اقتصادی خود به شکل کنونی یا بهتر از آن ادامه دهد.

خیزش و قدرتمند شدن گروه های تندرو و بنیادگرا در دراز مدت به نفع هیچ کشوری نیست. قدرتمند شدن این گروه ها در نهایت منجر به گرفتن دامن همه کشور ها می شود. در گروه های ایدئولوژیک جهت گیری ها قابل پیش بینی نیست. هیچ تضمین وجود ندارد که گروه های بنیادگرا در برابر حامیان کنونی خود بایستد. اکنون، ممکن برخی کشور های خاورمیانه به صورت پنهان با گروه های تندرو رابطه داشته باشد و آن ها را تمویل نماید اما تضمین وجود ندارد که این گروه در آینده نیز این روابط را حفظ کند و در برابر کشور حامی خود ایستاد نشود. از این جهت، می توان گفت که گروه های ایدئولوژیک و بنیادگرا در دراز مدت دشمن همه کشور های اسلامی است.

به میزان که گروه داعش شهر های مختلف را تصرف نماید به همان میزان درآمد آن ها ناشی از فروش نفت نیز افزایش می یابد. یکی از دلیل موفقیت گروه داعش در عراق و سوریه این است که این گروه منبع اقتصادی و مالی یعنی چاه های نفت این دو کشور را در اختیار دارد. درآمد این گروه از فروش نفت روزانه به میلیون ها دالر می رسد. درآمد ناشی از فروش نفت امکان خرید و تجهیز نیروهایش را فراهم می کند. از این جهت، پیش بینی می شود که در آینده این گروه بخش های از خاک عراق و سوریه را به دست بگیرد و قدرتمند تر شود. اگر موفقیت گروه داعش در داشتن و حفظ چاه های نفت است ناکامی آن ها بستگی تام و تمام به واکنش جامعه جهانی نسبت به این رویداد دارد. در صورت که جامعه جهانی نسبت رشد و گسترش قلمرو داعش واکنش جدی نشان ندهد، این گروه در تمام کشور های اسلامی گسترش می یابد.

درآمد ناشی از فروش نفت گروه داعش را در تحقق آرمان خلافت شان کمک می کند. این گروه داعیه ایجاد خلافت در تمام کشور های اسلامی را دارد. از این جهت، هیچ کشور اسلامی با قدرتمند شدن این گروه از گزند آن محفوظ نمی ماند. همه کشور های اسلامی به یک اندازه در خطر این گروه قرار دارد. اما برخی کشور ها برای این گروه برای تحقق آرمان شان اولویت دارد. عوامل داخلی کشور ها و ناامنی ها و نارضایتی مردم از حکومت فرصت مناسب برای آغاز فعالیت این گروه محسوب می شود. تا این جای کار، می توان چنین نتیجه گیری کرد که قدرتمند شدن داعش و ایجاد تحولات در خاورمیانه بر روی تمام کشور های اسلامی تاثیر می گذارد. افغانستان نمی تواند بیرون از این تحولات دست نخورده باقی بماند.

افغانستان در تعریف داعش بخش از خاک ولایت خراسان خلافت آن هاست. جدا از این مسئله افغانستان برای گروه داعش ظرفیت های بی شماری دارد. مهمترین مسئله این است که در افغانستان حکومت مرکزی ضعیف است و این ضعف حکومت فرصت فعالیت نسبتا آزادانه را برای گروه داعش فراهم می کند. گروه های تندرو در کشور های می تواند آغاز به فعالیت کند که کنترل و سلطه حکومت بر مردم و قلمرو حاکمیت اش نسبتا ضعیف باشد. از این جهت، افغانستان جای مناسب رشد گروه داعش و نیرو گیری محسوب می شود. مسئله دیگر این است که افغانستان قبلا بستر گروه های تندرو همانند طالبان، حزب اسلامی حکمتیار و القاعده بوده است. این مسئله می رساند که مردم افغانستان ظرفیت پذیرش و استقبال از گروه های تندرو دیگر را نیز دارد. در کشوری که مردم با گروه های تندرو همکاری و همراهی نکند امکان فعالیت و گسترش آن گروه سخت و دشوار است. اما اهمیت افغانستان برای داعش از جنبه اقتصادی مطرح است. افغانستان جز کشور های است که اقتصاد جنگی حاکم است. کشت و قاچاق مواد مخدر هم محصول اقتصاد جنگی است و هم کمک زیاد به تدوام جنگ می کند. اگر دست یابی به چاه های نفت در عراق و سوریه برای گروه داعش اهمیت دارد، کنترل و سلطه بر کشت و قاچاق مواد مخدر نیز دارای اهمیت اساسی برای این گروه می باشد. این گروه با در دست گرفتن برخی ولسوالی می تواند به صورت تمام عیار کشت و قاچاق مواد مخدر را زیر کنترل بگیرد و بخش از نیازمندی های جنگی و اقتصادی خود را تأمین نماید.‏

با این حال، این درک و فهم در میان نخبگان و سران حکومت شکل گرفته است. بدین معنی که سران حکومت تأثیر پذیری افغانستان از تحولات خاورمیانه را درک نموده است و اقداماتی نیز در این راستا انجام داده است. برگزاری اجلاس گروه بین المللی تماس در ارگ ریاست جمهوری یکی از موارد است.‏ سران حکومت با این اجلاس در حقیقت هم در صدد ایجاد یک توافق مشترک برای مبارزه با تروریسم و دهشت افکنی بود هم برای تشویق آن ها برای سرمایه گذاری در افغانستان. با این حال، برخی اقدامات دیگر سران حکومت منجر به پیچیدگی روابط میان افغانستان و برخی کشور های همسایه شد. حمایت حکومت افغانستان از حمله عربستان به یمن یکی از همین موارد بود. دقیقا در واکنش به همین مسئله ایران هیئت از گروه طالبان را پذیرفت. این در حالی است که ایران یکی از جدی ترین مخالفان گروه طالبان بود. تا هنوز تحلیل مبنی بر این است که ایران به خاطر مبارزه با داعش و استفاده از گروه طالبان مانع حمله آن ها بر ایران از خاک افغانستان می شود. این مسئله می رساند که ایران بر حکومت مرکزی افغانستان اعتماد کافی ندارد. با این حال، حکومت با درک تحولات خاورمیانه نیازمند آن است تا اعتماد همه کشور های منطقه در مبارزه مشترک با داعش و دیگر گروه های تندرو جلب نماید. رفتار ها و اقدامات حساسیت برانگیز بیش از همه به ضرر حکومت افغانستان است. با این حال، فراموش نباید کرد که ایجاد یک توافق مشترک در مبارزه با تروریسم نیازمند پر کردن خلاء های داخلی است تا کشور های دیگر بتواند بر افغانستان اعتماد نماید.