برمبناي گزارش كه اخيرا از سوي وزارت خانه هاي صحت عامه و مبارزه با مواد مخدر و نيز اداره بين المللي مبارزه با مواد مخدر و اجرايِ قانون آمريكا منتشر شده است، اكنون سه ميليون نفر به گونه هاي مختلف از مواد مخدر استفاده مي كنند. در اين ميان، 1.4 ميليون نفر به صورت رسمي معتاد هستند، 1.6 ميليون نفر به صورت تفريحي و سياحتي از مواد مخدر استفاده مي كنند و يا اين كه در محل هاي استفاده از مواد مخدر مي زينند.
از 100% حدود 7% معتادان را كودكان و حدود 30% را زن ها تشكيل مي دهند. نكتۀ که براي نگارندۀ اين نگارش، اندك تعجب بر انگيز می نماید در مقام نخست مناطق روستايي است. بر مبناي اين گزارش منتشر شده، 13% معتادان در قريه ها و مناطق روستايي و 5% آن ها در مناطق شهري مي زينند. از اين رهگذر يكي از مكان هاي مشهور تجمع معتادان ـ زير پل سوخته ـ در كابل فاقد اهميت شده و در برابر هم سرنوشت هاي روستايي شان رنگ مي بازند.

با تاسف، اگر به تحول و تطور زماني معتادان را نگاه نماييم، رشد كمي چشم گيري در هر سال ديده مي شود. در سال 2005 شمار معتادان حدود 920 هزار نفر بوده اند، در سال 2009 به يك ميليون و در سال 2013 به 1.6 ميليون نفر رسيده است. 

به هر حال، شمار معتادان در كشور رو به افزايش است. تا به حال شايد اكثريت به ويژه خودم تصور مي كردم كه جمعيت درشت از معتادان در مناطق شهري مي زينند، اما اكنون گزارش نشر شده، تاريك خانه هاي ديگري را در مناطق روستايي پرده گشايي مي كند كه نا اميد كننده و خطرناك خواهد بود.

پرسش را كه اين نگارش مي خواهد مطرح كند اين است كه: ميزان تهديد اعتياد در برابر امنيت ملي كشور به چه پيمانه است؟

فرضيۀ كوتاه و پاسخ موقتي را كه مي شود طرح كرد اين خواهد بود كه ميزان تهديد اعتياد در برابر امنيت ملي كشور، به پيمانۀ بلند است. به عبارت ديگر، اگر تهديد اعتياد از تهديد طالبان و ديگر شبكه هاي تروريستي بيشتر نباشد به هيچ وجه كمتر نيست. 

1 . مفهوم فراگير امنيت ملي

1. 1 . تحول مفهوم امنيت؛ از سخت افزاري به نرم افزاري

مفهوم امنيت از آغاز زندگي اجتماعيِ مجموعه هاي انساني، تا ختم جنگ سرد، در اواخر قرن بيستم، مفهوم سخت افزاري و فيزيكي داشته است. برداشت سازمان هاي سياسي كه مسوول تامين امنيت و جهت دهي زندگي عمومي باشندگان واحدهاي سياسي به نام قبايل، امپراطوري ها و اخيرا دولت ـ ملت ها بوده اند، منظور و هدف آنان، تامين امنيت فيزيكي انسان و دفع حملات سخت افزاري دشمن بوده است.

در اين بازۀ زماني طولاني و درازمدت، تهديدات امنيتي بيشتر جنبۀ خارجي داشته است. به عبارت ديگر، دشمن از بيرون و خارج از مرزهاي سياسي، حمله كرده و امنيت يك سرزمين را برهم مي زد.
اما بعد از ختم جنگ سرد و تحولات سياسي عميق و ژرفِ را كه بدنبال داشت، دو تحول مهم در زمينۀ مفهوم امنيت و تهديدات امنيتي صورت گرفته است:

نخست، تهديدات نظامي و سخت افزاري، جنبۀ بيروني اش را از دست داده و جنبۀ دروني يافته است. از اين رهگذر، امنيت يك جامعۀ سياسي از سوي جوامع و دولت هاي ديگر تهديد نمي شود، بلكه از سوي شورش هاي داخلي تهديد مي گردد. البته در اين وادي، برخي از استثنائات را نمي توان از نظر دور انداخت.

 و دوم، جنبۀ نظامي و سخت افزاي امنيت كم رنگ شده و در برابر جنبه هاي نرم افزاري و غير نظامي رنگ مي بازد.

امروزه، همان گونه كه موشك هاي بالستيك، قاره پيما و بمب اتم و انواع تسليحات نظامي، زندگي انسان ها را تهديد مي كند، گازهاي گلخانه اي، زباله هاي هسته اي، مواد مخدر و .... به همان پيمانه و شايد به مراتب بيشتر و شديدتر امنيت بشر را تهديد كرده و زندگي را با خطر مواجه كرده است.

اگر تسليحات نظامي صدها و هزاران انسان را نابود مي كند، مواد مخدر و ترياك نيز ميليون ها انسان را به زنده هاي مرده و موجودات متحرك اما مريض، ناقص و باردوش جامعه تبديل مي كند. حتي برخي انسان هاي معتادِ كه دست به مواد نيابند، مي ميرند. تازه، تهديد نظامي امنيت، انسان ها را مي كشد و زير خاك مي كند. بعد از آن ممكن است بازماندگان و خانواده ها مدت را اندوهگين و سياه پوش باشند، اما در نهايت زندگي آن ها به روند عادي برگشته و چالش به خصوص را نخواهند ديد. 

اما انسان هاي كه به دام اعتياد مي افتند، خود به انسان هاي زنده جان و ناقص تبديل شده و خانواده و به صورت عموم تمام جامعه و محل زندگي را با چالش رو به رو مي كنند. 

2 .  افغانستان و ضرورت تعريف فراگيز از مفهوم امنيت ملي

متاسفانه نوع خاموشي و سكوت دردناك، در همۀ قوه هاي سه گانه و در سطح دولت افغانستان در قبال سيل بي شمار جمعيت معتادان ديده مي شود. رييس جمهور قبلي و فعلي و شوراي وزيران شان، پارلمان قبلي و كنوني، قوه قضائيه و همۀ سازمان هاي كه زير مجموعه دولت محسوب شده و شعار شان تامين امنيت، زندگي مرفه و دفاع از كشور است، ساكت هستند.

شايد بفرمايند كه دولت تلاش هاي همه جانبۀ خودش را در زمينۀ مبارزه با مواد مخدر كرده اما به موفقيت هاي دست نيافته و نتيجه اش منفي بوده است. اما بايد گفت كه حكومت و پارلمان همان گونه كه تهديدات نظامي امنيتي را جدي مي گيرند، تهديدهاي نرم افزاري و غير فيزيكي را نيز بايد جدي تلقي كنند. همان گونه كه پارلمان به دليل افزايش تهديدات نظامي، داد و فرياد مي زند، فشار سياسي بر حكومت اعمال مي كند و وزيران و رييس جمهور را مورد بازپرسي قرار مي دهد، بايد در مورد تهديدهاي غير نظامي امنيتي نيز جدي عمل كرده و دست بكار شوند.

هم چنين، به نظر نمي رسد كه حكومت گذشته و كنوني، يكي از جلسه هاي شورای امنیت ملی را در مورد اعتياد برگزار كرده باشد.

بنابراين، دولت افغانستان، مفهوم امنيت ملي را سنتي و قديمي تعريف مي كند. تهديدات غير نظامي و نرم افزاري را شامل تهديدات امنيت ملي نمي داند.

به نظر مي رسد كه اين طرزتفكر، برداشت و نوع نگاه سنتي دولت به مفهوم امنيت ملي بايستي تغيير كند. ميزان تهديدهاي را كه اعتياد و ترياك متوجه كشور مي كند، شديدتر و زيانبارتر از ميزان تهديدهاي است كه تروريست ها متوجه مي كنند.

به هر حال، روند رو به رشد آمار معتادان به ترياك و ميزان تهديدهاي را كه متوجه امنيت ملي كشور مي كند، بايد جدي تلقي كرد. ترياك اگر اكنون حدود سه ميليون انسان را به موجودات زنده اما مرده تبديل كرده است، در صورت مهار نكردن، ممكن است زندگي ده ها ميليون انسان را با خطر مواجه كند.