جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحدۀ آمریکا از بدوِ پیروزیِ انقلاب و شکل گیری نظام سیاسی اسلامی در ایران، رابطۀ همراه با خصومت و تنش جدی را تجربه کرده اند. ایران آمریکا را به حمایت از رژیم اسرائیل به منظور فشار بر خودش و به صورت کلی سلطه بر جهان و آمریکا ایران را به تقویت برخی جنبش های نظامی غیر دولتی متهم کرده و حتی این کشور را محور شرارت خوانده است.

ولی در این مدت جریان های سیاسی در داخل هر دو کشور تلاش های داشته اند، تا رابطۀ همراه با خصومت از میان برداشته شده و همکاری های همه جانبه در سطح منطقۀ خاورمیانه و جهان آغاز شود. دموکرات های آمریکا نسبت به جمهوری خواهان این کشور، بیشتر خواستار بهبود رابطه با ایران بوده اند و اصلاح طلبان ایران نیز نسبت به اصول گرایان این کشور، خواستار بهبود رابطه با جهان غرب به ویژه آمریکا بوده اند.

پس از هجده ماه مذاکره و گفت و گوی سیاسی میان ایران و قدرت های جهانی که توسط تیم سیاسی دولت حسن روحانی به پیش برده می شد، اکنون، گفته می شود که دو طرف به توافق های دست یافته اند. گفت و گوهای سیاسی فشردۀ که در لوزان سوئیس جریان داشت، به توافق های کلی منجر شده است که دورنمای برنامه هسته ای و رابطۀ ایران و غرب را پیش بینی می کند.

با توجه به توافق کلی که به دست آمده است و انتظار می رود که در آینده نیز توافق روی مسایل جزئی تر بدست آید، رابطۀ ایران با جهان غرب به ویژه آمریکا بهبود خواهد یافت. خصومت سیاسی و تنش چندین دهۀ که در رابطۀ دو کشور حاکم بوده است، ممکن است تبدیل به رابطۀ همکاری و همگرایی گردد.

نکتۀ که مورد توجه این نگارش بوده و می خواهد بدان بپردازد، این است که پس از سال 2001 آمریکا حضور گستردۀ نظامی، سیاسی و اقتصادی در افغانستان، کشور همسایۀ ایران داشته است. حضور نظامی و سیاسی آمریکا در کشور، نگرانی های را برای ایران آفریده است. مهمترین نگرانی، استفاده از خاک افغانستان در برابر ایران بوده است. با این که دولت افغانستان تلاش کرد، رابطۀ سیاسی اش با ایران متاثر از حضور و هم پیمانی با آمریکا نشود و مرتب در مورد نگرانی های تهران اطمینان خاطر می داد، اما با این همه، رابطۀ خصمانۀ تهران و واشنگتن، رابطۀ تهران و کابل را متاثر کرده و همکاری و ناهمکاری این کشور را جهت می داد.

حالا پرسش این است که توافق ایران و جهان غرب به ویژه آمریکا چه تاثیرِ بر وضعیت افغانستان می گذارد؟ به عبارت دیگر، آیا بهبود رابطه میان ایران و آمریکا وضعیت سیاسی افغانستان را نیز متاثر خواهد کرد؟

1 . نظام نوین و رابطۀ خصمانۀ ایران و آمریکا

دولت پیشین کشور، تلاش نمود، رابطۀ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مستقلانه با ایران برقرار کند. دولت ایران نیز از حمایت از دولت و مردم مسلمان و همسایۀ شان افغانستان سخن می زد و اعلام همکاری می کرد، اما واقعیت سیاسی چیز دیگری بود. ایران با توجه به نگرانی های که از حضور آمریکا در کشور داشت، از این عینک می نگریست. ممکن دست به تخریب جدی نزده باشد، اما بدون تردید، تصمیم به همکاری های بنیادین هم نداشته است. اما رویکرد دولت کابل، جلب نظر ایران بوده است. نظامی های آمریکایی که در چوکات نیروهای ائتلاف بین المللی مبارزه با تروریزم در کشور حضور داشتند، بارها ایران را به آموزش دهی و تشویق برخی گروه های طالبان به جنگ در کشور، متهم کرده و از موجودیت سلاح های ایرانی در دست های طالبان سخن زدند، اما دولت افغانستان همۀ این ها را رد کرد.

به هر حال، در طول چهارده سال که از عمر نظام نوین سیاسی می گذرد، رابطۀ همراه با خصومت ایران و آمریکا بر روند همکاری ایران با افغانستان نیز تاثیر گذاشته است. به عنوان مثال، با این که دولت افغانستان به تمامی هم سایه ها؛ ایران، چین، روسیه و هند، اعلام کرده که حضور نظامی آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو و در نهایت عقد پیمان استراتژیک و موافقت نامه دوجانبه امنیتی با آمریکا تهدید متوجه امنیت ملی هیچ یکی از کشورهای هم سایه نیست، اما همۀ کشورها به گونه ای و ایران به گونه ای شدیدتر ابراز نگرانی کرده است.

2 . افغانستان و سایۀ بهبود رابطه ایران و آمریکا

اگر ایران و آمریکا و به صورت مجموعی جهان غرب، به تعهدهای داده شده پایبند بمانند، رابطۀ ایران و غرب به تدریج بهبود خواهد یافت. ایران یکی از قدرت ها و بازیگرهای مهم منطقه ای ست و به نظر می رسد که بهبود رابطۀ سیاسی با آمریکا بر قدرت منطقه ای ش می افزاید و باعث می شود که این کشور در معادلات منطقه ای پرقدرت تر حاضر شده و نقش بازی کند. این احتمال، رقیب های منطقه ای این کشور را نیز نگران کرده است. علاوه بر اسرائیل که از بنیاد با ایران مشکل دارد، کشورهای عربیِ حوزۀ خاورمیانه نیز به گونه ای نگران به نظر می رسند.

به نظر می آید که از این پس، سایۀ بهبود رابطۀ ایران و غرب بر طرز دید و همکاری های ایران با افغانستان حاکم شود. با این که در گذشته علاوه بر تنش سیاسی، این دو کشور منافع مشترک یابیده و با هم همکاری می کردند ـ مانند همکاری ایران جهت برچیدن بساط گروه طالبان ـ اما رابطۀ خصمانه و همراه با عناد سیاسی شان باعث شده بود که ایران از برخی همکاری های بنیادین دریغ کرده و حتی در برخی موارد تلاش کند مانع ایجاد کند.

بنابراین، اکنون فاز همگرایی و همکاری میان این دو کشور در سیاست بین الملل آغاز شده و ممکن است به پیشرفت های دست یابد. به عبارت دیگر، اکنون رابطۀ مبتنی بر واگرایی و تخریب و تضعیف، جایش را به رابطۀ مبتنی بر همگرایی و تقویت می دهد. پس بر دولت افغانستان است که از این فرصت پیش آمده استفاده های لازم سیاسی و اقتصادی را کند

در عرصۀ سیاسی و امنیتی، ایران می تواند نقش مهم در ثبات و امنیت کشور و کل منطقه بازی کند. نیاز درجه اول کشور نیز صلح، امنیت و ثبات سیاسی است و تا به حال به هر شیوۀ که متوسل شده نتیجۀ قابل انتظاری نداده است. شاید یکی از علل ناکامی و به ثمر ننشستن، نبود توافق سیاسی جامع میان همسایه ها و کشورهای منطقه ای بوده است. اکنون که رابطۀ ایران و غرب بهبود می یابد، بدون تردید نوع و سطح همکاری این کشور با افغانستان نیز دچار تحول خواهد شد. پس باید از این فرصت در راستای تامین امنیت، صلح و ثبات سیاسی سودجست.

و در عرصۀ اقتصادی نیز ایران می تواند شریک و همکارِ خوبی برای افغانستان باشد. کالاهای اقتصادی دو کشور، از قدرت خرید بلند برخوردار است و می شود که بندر چابهار را نیز تقویت کرد. به هر صورت به لحاظ اقتصادی نیز فرصت بس مهم برای افغانستان است.