دگرگونی ها و تغییرات را تنها در دنیایی آدمی می توان شاهد بود. کمتر حیوانی دیگر همانند انسان شاهد تجربه دگرگونی های متفاوت در زندگی خود است. اما انسان افغانی از این جهت تفاوت های فاحش با انسان های دیگر کشور ها دارد. سال ها می گذرد ولی دگرگونی جدی در زندگی آن ها اتفاق نمی افتد. سیر دگرگونی در جهان به گونه ای بوده است که می توان با خوشبینی آن را مثبت انگاشت. اما دگرگونی در زندگی انسان افغانی منفی بوده است. زندگی برای افغان ها تکرار است. مردم افغانستان وارد سال جدید شده است. ولی مشکلات و چالش های کهنه همچنان فراروی آن ها قرار دارد. با این مقدمه سعی می کنم، مشکلات و چالش های فراروی مردم افغانستان و حکومت را بیان دارم.

با روی کار آمدن حکومت جدید انتظار می رفت، مردم افغانستان سال نو متفاوت داشته باشد. اما آغاز سال نو نشان می دهد که مردم افغانستان همچنان به مشکلات که سال ها دست و پنچه نرم می کرد، همچنان دست به گریبان است. مردم همچنان به حکومت روبرو است که دچار بدکارکردی و ناکارآمدی است. حکومت تا هنوز قادر به پاسخ گویی مردم افغانستان نبوده است. از عمر حکومت جدید ماه های زیادی می گذدرد ولی این حکومت تا اکنون نتوانسته است کابینه داشته باشد. نتوانسته است به خواست ها مدنی و مشروع مردم پاسخ گو باشد. از همه مسائل که بگذریم، نهاد های حکومتی حتی قادر به پاسخگویی کار های اداری مردم نبوده است. مردم همچنان در انجام کار های خود با موانع نهاد های حکومتی مواجه است. رهایی 31 گروگان ربوده شده از سوی حکومت وحدت ملی یک خواب و خیال به نظر می رسد. این ها و بسیار موارد دیگر، نشان می دهد که حکومت وحدت ملی ادامه حکومت ناکارآمد قبلی است. تنها تفاوت در نخبگان آن اتفاق افتاده است. سیستم همچنان مثل سابق می ماند.

سال نو امنیت همچنان به عنوان یک مسئله جدی و اساسی برای مردم افغانستان مطرح بوده است. اگر چه پروسه صلح کمی جدی تر از سوی حکومت جدید دنبال می شود ولی به نظر می رسد که در سال نو نیز، کاری مهم از پیش برده نشود. حکومت وحدت ملی برای دست یابی به صلح اگر چه روابط حسنه و خوبی با پاکستان برقرار نموده است و تلاش نموده است از طریق چین و عربستان سعودی پاکستان را تحت فشار قرار دهد تا حکومت افغانستان را در امر صلح یاری نماید اما این رفتار ها موجب کاهش حملات تروریستی گروه های تندرو در افغانستان نشده است. گروه طالبان همچنان به حملات خود ادامه می دهد. در کنار این مسئله، گروه داعش نیز سر برآورده است. گروهی به نام داعش اگر چه تازه سربرآورده است ولی به باور نگارنده گروه داعش در افغانستان نیرو های خود را از گروه طالبان می گیرد. افرادی که از کارکرد ها و رفتار های گروه طالبان سرخورده شده اند، به گروه داعش می پیوندد. یا افرادی که در گروه طالبان خواهان مصالحه و گفتگو با حکومت نیست، وارد گروه داعش می شود. بنابراین، ناامنی یک در سال نو همچنان به عنوان یک مشکل و چالش جدی و اساسی برای مردم افغانستان مطرح است. به احتمال زیاد این مشکل جدی تر نیز باشد.‏

فساد به عنوان یک پدیده کشنده و مهلک برای جامعه افغانستان همچنان پرقدرت در حال تضعیف بدنه حکومت و جامعه افغانستان است. مبارزه با فساد همچنان به عنوان یک آله تبلیغاتی مطرح است. در سال نو، فساد باز هم چهره بین المللی افغانستان را مخدوش می کند. افغانستان به احتمال زیاد دوباره مقام اول و دوم را در سطح بین الملل در امر فساد گسترده از آن خود نماید.‏ حکومت وحدت ملی اگر چه با شعار مبارزه جدی با فساد قدرت سیاسی را به دست گرفت اما کارکرد این حکومت تا اکنون نشان داده است که نخبگان در رأس قدرت نتوانسته است کار های جدی و مهم در امر مبارزه با فساد انجام دهد. حکومت وحدت ملی اگر هم بخواهد به صورت جدی با فساد مبارزه نماید، به خاطر پایه های محکم آن قادر به تضعیف آن در سال جدید نمی باشد. بنابراین، فساد به عنوان یک پدیده اجتماعی و فرهنگی همچنان نهاد های حکومت را با بدکارکردی و ناکارآمدی مواجه خواهد ساخت.

شکاف های اجتماعی قومی از دیر باز در جامعه افغانستان مطرح بوده است. این شکاف ها در زمان کارزار های انتخاباتی فعال تر شد. تعارض های اجتماعی همیشه منجر به تنش شده است. در مواردی حتی این تعارض نتایج خونبار در پی داشته است. اگر به تاریخ افغانستان نگاهی بیندازیم و ریشه خشونت ها و تعارض را جستجو کنیم حد اقل یکی از اصلی ترین منبع جنگ ها و خشونت ها تعارض ها و شکاف های اجتماعی میان گروه های مختلف قومی بوده است. شکاف های اجتماعی در سال جدید مثل سال های گذشته و حتی به صورت شدیدتر فعال خواهد بود. ربوده شدن مسافران از یک قوم از سوی گروه های تندرو و سکومت استراتژیک حکومت و نخبگان سیاسی در قبال این رویداد شکاف اجتماعی را فعال تر می سازد. از آوان ربوده شدن سی و یک انسان هزاره مسئله قومی شد. این می رساند که شکاف های اجتماعی رفتار ها و کنش ها را جهت می دهد. در کنار این مسئله، سکوت استراتژیک حکومت این مسئله را در اذهان برخی گروه های اجتماعی به وجود می آورد که حکومت برخورد قومی و قبیله دارد. بر همین مبنا، شهروندان نیز در برابر حکومت حتی در موارد مشروع ممکن است ایستادگی و مقاومت نماید. اگر چه احتمال منازعه خشونت آمیز کم است ولی با این هم، فعال تر شدن شکاف ها منجر به تضعیف حکومت می گردد. زیرا، شکاف ها منجر به جهت دهی افراد به سوی احزاب سیاسی نمی گردد زیرا، احزاب به آن پیمانه قوی نیست که بتواند از شکاف های اجتماعی سود جوید و افراد را جذب نماید.‏

با همه این ها مردم افغانستان گریبان گیر یک مسئله جدید نیز هست. در حکومت رئیس جمهور کرزی با یک دستگی سران حکومت مواجه بودیم. اما در حکومت جدید دودستگی وجود دارد. در یک طرف رئیس جمهور غنی و در طرف دیگر عبدالله عبدالله. این دو طرف و همراهانش بخش عظیم از نیرو های همدیگر را خنثی می کند. اگر حکومت و سران حکومت در انجام اصلاحات قاطع و جدی باشد، این دو دستگی باعث می شود که کاری از پیش برده نشود. بنابراین، در سال جدید امیدواری چندانی برای مردم افغانستان وجود ندارد.‏

در پایان باید گفت تغییرات جدی با روی کار امدن حکومت جدید صورت نپذیرفته است. در سال پیش رو، امنیت، فساد، گروه های تندرو، شکاف ها و تنش های اجتماعی، کارکرد ها و ناکردکرد های حکومت و نهاد های حکومتی و دهه ها مورد دیگر از مشکلات و چالش های مردم افغانستان است. همه این چالش ها نیازمند شکل گیری یک دولت مقتدر و در عین حال دموکراتیک است. بدون دولت و نگاه واقع بینانه امکان برداشتن هر گونه مشکل ممکن نیست.