"افغانستان  به صورت بالقوه چهار راه ترانزیت کشورهای منطقه و پل ارتباطی میان آسیای جنوبی، آسیای میانه، چین و اروپا است" عبارتی است که تقریبا در هر سخنرانی رییس جمهور افغانستان، از زبان وی شنیده ایم. محمد اشرف غنی از روز تحلیفش به عنوان رییس جمهوری افغانستان، همواره تآکید کرده است که افغانستان با توجه به موقعیت جئواستراتژیک و جئواکونومیکی که دارد، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به  پل ارتباطی مهم میان کشور های جنوب آسیا، آسیای میانه، چین و کشورهای اروپایی دارد.

دستاویز این ادعاها، نخست راه لاجوردی است که از افغانستان آغاز خواهد شد، بعد به بندر ترکمن باشی کشورترکمنستان ختم، سپس از مسیرشهرباکوی آذربایجان، به منطقه تفلیس گرجستان، وصل می شود و ازتفلیس نیز به طرف قارس ترکیه می رود و ازآن جا به استانبول و بعد به اروپا وصل می شود. گفته می شود که این مسیر، یکی از کوتاه ترین، مطمئن ترین، و ساده ترین راه ها برای افغانستان شناخته شده، زیرا دراین مسیر هم جاده و هم خط آهن وجود دارد.
دستاویزدوم، توافق برسرپروژه خط آهن میان افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان است که این خط آهن از آتامیرات و امام نظرترکمنستان شروع شده و با گذر از بندرآقینه، شهرهای اندخوی، شبرغان، مزارشریف، خلم، قندز و شیرخان بندرافغانستان به شبکه خطوط آهن تاجیکستان وصل خواهد شد.

دستاویز سوم، انتقال گاز ترکمنستان از خاک افغانستان به پاکستان و هند موسوم به "تاپی" است.   این پایپ لاین در داخل افغانستان از تورغندی آغاز و از طریق ولایات هرات، فراه، نیمروز، هلمند و بندر اسپین بولدک قندهار به پاکستان انتقال می یابد. تخمین زده می شود که هزینه تکمیل این پروژه بیش از هفت میلیارد دالر است.

دستاویزچهارم، احیای جاده ابریشم که هزاران سال پیش یک مسیر بزرگ تجاری، اقتصادی و فرهنگی میان آسیای میانه وآسیای جنوبی، افریقا و اروپا بود، می باشد. با احیای این جاده افغانستان می تواند به کشورهای شرق دور و اروپایی صادرات داشته باشد، نیز سرمایه گذاران چین و افغانستان می توانند در هردو کشور سرمایه گذاری کنند.

کارشناسان مسایل افغانستان و رهبران افغان معتقداند که با بالفعل شدن این ظرفیت های بالقوه، افغانستان همانگونه که در حال حاضر چهارراه افراط گرایی در منطقه و جهان اسلام است، تبدیل به چهارراه اقتصادی وتجاری خواهد شد.
اما برای تحقق این رؤیا، در شرایطی که افغانستان دستکم تاکنون دارای یک ثبات نسبی سیاسی نیست و جنگ در آن جریان دارد، از طرفی، تبدیل شدن این کشور به میدان جنگ های به قول رییس جمهور،" نیابتی کشورهای منطقه"  و حتا فراتر ازآن؛ تا چه انداره می توان دل بست؟ آیا امکان دارد که کشورهای رقیب منطقه ای به جای رقابت های منفی و حمایت از گروه های تروریستی، تمایل به همگرایی اقتصادی و ثبات منطقه ای پیدا کند؟ از طرفی هزینه  تحقق تمام این پروژه ها بالغ بر ده ها میلیارد دالرمی شود. آیا کشورهای ذیدخل دراین پروژه ها قادر خواهد بود تا هزینه های پروژه های مذکوررا تآمین کند؟ و سوال مهم سومی این است که، آیا ظرفیت لازم در درون حکومت افغانستان وجود دارد تا در تحقق این پروژه های بزرگ به سود افغانستان نقش بازی کند؟

برای تحق چنین رؤیایی، افغانستان باید از موانع وچالش های عمده ذیل عبور کند:
چالش اول. فساد اداری، حکومتداری ضعیف واختلافات سیاسی وقومی در درون دولت . بنابرگزارش ها افغانستان یکی از فاسدترین کشورهای جهان است. اختلاس، سوء استفاده از موقف های دولتی، مافیایی شدن حکومت و تضادهای شدید قومی، سیاسی و حزبی، از عمده ترین چالش های در حال حاضر دولت افغانستان است. افغانستان تا با این چالش ها کنار نیاید بعید است که درچنین شرایطی کشورهایی که دارای منافع مشترک در احداث پروژه های فوق است، حاضر شود که در افغانستان سرمایه گذاری کنند. تجربه سیزده سال گذشته نشان داد که پول های هنگفتی که جامعه جهانی به افغانستان کمک کرد، بخش اعظم آن در جیب سوء استفاده کنندگان و اختلاس گران ریخته شده و بی آن که جامعه جهانی به اهداف شان برسند حیف ومیل شدند.

 بنابراین تا رهبران افغان درقسمت مبارزه با فساد اداری، توسعه حکومتداری خوب و حل اختلافات قومی کاری انجام ندهد، بعید به نظرمی رسد، افغانستان تبدیل به شرکای با اعتماد و با دوام کشورهایی شود که می خواهد در تبدیل شدن افغانستان به عنوان چهارراه اقتصاد و تجارت منطقه، کمک نمایند.

دولت افغانستان بیش از همه نیازمند اصلاح ساختارها و نهاد های دولت، ایجاد شفافیت و وحدت و یکپارچگی است، تا شایستگی پل ارتباطی از نظراقتصادی و تجاری  کشورهای آسیایی را پیدا نماید، ورنه گفته های رهبران افغان درحد شعار باقی خواهد ماند.

چالش دوم، تروریزم وجنگ های نیابتی کشورهای منطقه . افغانستان هم اکنون میدان جنگ نیابتی کشورهای بیگانه است، گروه های مختلف شورشی در افغانستان برای منافع دیگران می جنگند و مردم را می کشند. هند، پاکستان، ایران، عربستان، ترکیه، و حتا روسیه و برخی کشورهای دیگرحوزه خلیج فارس با توجه به رقابت های سیاسی، دینی، اقتصادی و تنش های مرزی و ارضی که باهم دارند، از ضعف دولت افغانستان سوء استفاده کرده با هروسیله ای در تلاش است تا حریف اش را در افغانستان ضربه زند و حوزه نفوذ خویش را دراین کشورگسترش دهد. این اختلافات اندک، ساده و به آسانی قابل حل و فروکش نیست. این کشورها با استفاده از فقدان یک حکومت قدرتمند و قوی در افغانستان، دست به هرکاری  حتا کشتن انسان ها برای  تآمین منافع شان می زنند. عزم ضعیف دولتمردان افغان و ضعف در نیروهای امنیتی ودفاعی کشور ونیز بی سوادی مردم و فقرفرهنگی زمینه های زیاد سوء استفاده را برای بیگانگان فراهم ساخته است.

بهترین راه چاره شاید این باشد که دولت افغانستان، باید  یک استراتژی و سیاست خارجی مشخص و مدون بسازد، تا در چهارچوب آن هم بتوان منافع ملی افغانستان را تعریف کرد، هم دوست و دشمن را از هم تشخیص داد وهم یک توازن را برای تآمین منافع کشورهای رقیب منطقه و همسایه با درنظرداشت منافع ملی افغانستان، ایجاد کرد تا این کشورها اطمینان یابد که از ناحیه افغانستان هیچ گونه خطری متوجه هیچ کشوری نخواهد شد.

چالش سوم، مشکلات اقتصادی ومالی . برای تکمیل پروژه های مذکور میلیارد ها دالر ضرورت است، که ازطرف افغانستان امید ها قریب به صفر است و چشم ها تنها به سوی کشورهای ذیدخل به ویژه چین، تا حدودی هند و برخی موسسات وبانک های بین المللی مانند بانک انکشاف آسیاسی دوخته شده است، بسیاری ازکشورهای ذیدخل، مانند کشورهای آسیای میانه و برخی کشورهای اسیای جنوبی، با مشکلات اقتصادی روبروست وتنها چین وهند به عنوان اقتصاد های درحال ظهور درسطح جهان  وبرخی از بانک ها و موسسات بین المللی و فرامنطقه ای می تواند بخشی از مشکلات مالی این پروژه را آن هم درصورتی که افغانستان از ناحیه فساد اداری و مشکلات امنیتی ونیزملاحظات سیاسی اطمینان دهد، مرفوع سازد. مشکلات مالی یکی ازدغدغه های اصلی و بنیادین در اجرای این پروژه هاست وتا تحقق کامل آن اما واگرهای زیادی از نظرمالی وجود دارد.

چالش چهارم، تردید در حمایت های دوامدار سیاسی، نظامی و مالی کشورهای غربی به ویژه امریکا . حمایت های قاطعانه و دوامدارناتو به ویژه ایالات متحده، جهت فایق آمدن برمشکلات متعدد به ویژه اقتصادی، سیاسی و امنیتی افغانستان بسیار مهم و تعیین کننده است. هر قدرامیدها ازحمایت های امریکا از افغانستان بیشتر شود، تحقق رؤیای تبدیل شدن افغانستان به عنوان چهارراه اقتصادی منطقه تقویت خواهد شد. اما در حال حاضر، شک و تردید های زیادی وجود دارد که ممکن ناتو و امریکا در درازمدت، حمایت های مالی و نظامی شان را به افغانستان ادامه ندهند.

امریکا به عنوان ابرقدرت جهانی، ازهرلحاظ، سیاسی، اقتصادی، نظامی و... این قدرت را دارد تا برکشورهایی که با افغانستان مشکل دارد، فشاربیاورد ودر ثبات منطقه و افغانستان کمک نماید. تلاش هایی که در حال حاضر میان دولت افغانستان و کشورهای غربی به ویژه امریکا در رابطه به حضور دراز مدت این کشورها در افغانستان جریان دارد، اگر نتیجه دهد، قطعا به سود افغانستان خواهد بود و این کشوررا یک گام به سوی تحقق این رؤیا نزدیک خواهد ساخت.
علی رغم چالش های فوق، از آنجایی که تروریزم و افراط گرایی تبدیل به یک معضل جهانی شده و از کنترول اربابان وحامیان شان خارج گشته است.‌ رویکرد دولت ها هم در سطح منطقه وهم در سطح جهان تغییرکرده و یک ائتلاف جهانی برای مبارزه با این گروه، در حال شکل گرفتن است که این مسئله به نفع افغانستان خواهد بود.

ازطرفی پروسه صلح دولت افغانستان با طالبان، به همکاری کشورهای منطقه، امیدواری هایی را به وجود آورده است و اگر این روند به گونه صادقانه به پیش برود، افغانستان ممکن به یک ثبات سیاسی پایدار برسد و به زمینه های تبدیل شدن این کشوربه چهارراه اقتصادی آسیا کمک کند.

از طرفی از آن جایی که تبدیل شدن افغانستان به چهارراه اقتصادی آسیا، سبب رشد اقتصادی و تجاری در منطقه خواهد شد که منفعت آن تنها نصیب افغانستان نمی شود، بلکه همه کشورهای ذیدخل در نفع آن شریک خواهد بود، ممکن در کاهش کارشکنی های برخی کشوها که به خاطر رسیدن به اهداف سیاسی شان، به دنبال بی ثبات کردن افغانستان و منطقه است، موثر واقع شود.

باید یاد آور شد که منفعت اقتصادی این طرح برای افغانستان هرچه باشد، به هرصورت؛ اما همین که نگاه استراتژیک  کشوهای منطقه از مسئله امنیتی و تروریزم به اقتصاد و تجارت معطوف می شود و درضمن باعث افزایش اعتماد متقابل منطقه ای می شود، دستاورد بزرگی برای این کشورخواهد بود.