كودكان نه تنها سازندگان آينده جوامع محسوب مي شوند، بلكه از هم اكنون در ساختار جامعه و آينده آن نقش عمده دارند. نبايدبه دليل آنكه كودك هستند نقش آنان را به فرداي موهوم و فرضي موكول ساخت. زيرا آنان عضوي از اعضاي جامعه مي باشند؛ و فردي از افراد كه حضور عيني ،ملموس، حقوقي و حقيقي دارند. بخشي از ضرورت ها و نيازهاي جامعه را بخود اختصاص داده اند. چشم پوشي از موجوديت حقوقي و حقيقي شان چالش عمده و نقض بزرگ حقوق و ارزشهاي انساني بشمار مي آيد.

كودكان با آنكه از آغاز حيات بشري حضور داشته اند، اما متاسفانه به دلايل تاريخي و سياسي اين حضور و موجوديت آنان يا ناديده انگاشته شده است و يا نسبت به حقوق انساني آنان ستم و تبعيض روا داشته شده است. از آنجائیکه این قشر در طول تاریخ به اشکال گوناگون متحمل اعمال و رفتارهای ظالمانه و غيرانساني گرديده است؛ آنان نه تنها از نیازهای تعلیمی و تربیتی محروم بوده اند، بلکه همواره قربانی افکار و برخورد های ظالمانه و مناسبات غيرانساني گرديده اند. تحمیل انواع محدودیت ها و محروميت ها بر حقوق کودکان و نقض آن در بدترین و خشن ترين شيوه از سوي جامعه و حاکمان تلاشها و کوشش های را در جهت دفاع از حقوق کودکان و توجه به رشد و تعلیم و تربیت آنان برانگيخت كه سرانجام منجر به تصويب و صدور اعلامیه حقوق کودک 1924 در ژنوا براي  مراقبت های لازم از کودکان و سر انجام اعلامیه حقوق کودک مصوب سال 1989 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گرديد كه بزرگترین ضمانت برای تأمین حقوق و آزادیهای اساسی کودکان بشمار میرود. اصل هشتم این اعلامیه مقرر میدارد: " کودک باید در هرشرایط جزء اولین کسانی باشد که از حمایت و تسهیلات بهره مند گردد". کشورهای عضو سازمان ملل اعلاميه  مذكور و مفاد مندرج در آن را پذیرفته اند و خود را ملزم دانسته اند كه به تمام احکام و دستورات آن عمل نموده و در تصويب و اجراي قوانين داخلي نيز معيارهاي اساسي اين اعلاميه را رعايت نمايند. افغانستان یکی از آن دسته کشورهای میباشد که این سند الزام آور و لازم الجرا را پذیرفته و خود را مکلف به رعايت تمامی معیار های آن در جهت تبيین بهتر حقوق کودکان دانسته است.

هم چنين امروزه در سراسرجهان امروز تعدادی قابل ملاحظه اي از سازمانها و موسسات و نهادهاي خیریه اي وجود دارند كه در راستای حفاظت از حقوق و منافع کودکان در برابر تهدیدها و خطرات ناشی از فقر و گرسنگي و خشونت و سائر آسیب های اجتماعی فعاليت مي نمايند و براي ایجاد زمینه ها و فرصت های مناسب آموزشي و دسترسي به حقوق اساسي و تربیت سالم آنان همواره تلاش میکنند. به همين دليل افزایش توجه به وضعیت کودکان در جهان سبب شده است تا انکشاف ها و پیشرفت های قابل توجه در خصوص رعایت و اجرای حقوق کودکان و فراهم ساختن زمینه ها و امکانات آموزشي و تربیتی و برآورده ساختن نیازهای اساسی و بنیادین آنان در عرصه های گوناگون بوجود آيد.

اما واقعیت روشن این است که کودکان افغانستان بعنوان محروم ترین کودکان دنیا که طی سالی هاي جنگ و خونریزی، محرومیت ها و نارسایی های فراواني را تجربه کرده اند و در شرایط توأم با فقر و مشکلات طاقت فرساي زندگی را پشت سرنهاده اند، متاسفانه هنوز هم پیامدها و تبعات ناشی از آن دوران بر زندگي شان سايه افگنده و آسودگي و اميد به فرداي بهتر را از آنان گرفته است. کودکان افغانستان با وجود تبليغات فراوان و توجه كم و بيش كه نسبت به آنان صورت گرفته است از اندکترین امکانات و فرصت هاي براي دست يابي به يك برای زندگی مناسب و فراگیری علم ودانش برخوردارمي باشند. اكثريت قابل ملاحظه كودكان افغانستان مجبور اند كه برای تأمین مایحتاج زندگی خود و فامیل به کار های شاقه و سنگینی روی آورده اند كه صدها مرتبه از طاقت روحي و جسمي شان بيرون است. افزون بر آن هزاران کودک دیگر در گوشه وکنار کشور به مصائب گوناگون بی سرپناهی، آوراگی، سؤتغذیه، فحشا، سؤ استفاده های جنسی، کار اجباری، گدایی، خشونت و... دچار اند که تراژدی بزرگ جامعه ما میباشند.

همانطور كه تذكر داده شد با وجود تلاش هاي كه در راستاي تامين حقوق كودكان در كشور، بويژه در شرايط جديد سياسي بكار رفته است و قوانين كشور نيز با در نظرداشت حقوق كودك و رعايت موازين آن تدوين و تصويب گرديده است ، ولي مسئله نقض حقوق كودكان در كشور از چالش هاي عمده بشمار مي آيد. به معني ديگر افغانستان در راه رسيدن به برداشتن مانع و چالش هاي اساسي كه حق كودك را نقض مي نمايند و در جهت تامين يك فرصت و زمينه و زندگي مناسب و مطلوب براي كودكان راه بسيار طولاني را پيش روي خود دارد. در اينجا بصورت بسيار گذرا چالش ها و موارد نقض حقوق كشور يادآوري مي شود:

• بكار بردن خشونت: يكي از مواردعمده كه حقوق كودك در كشور توسط آن ناديده گرفته شده و نقض مي گردد اعمال انواع خشونت ها مي باشد. از آنجايي كه پندار و رفتار خشونت گرايانه در جامعه ما نهادينه شده مي باشد متاسفانه در برخورد با كودكان نيز تصور و رفتار خشن آميز وجود دارد. در جامعه ما هرگز با يك كودك بعنوان يك انسان خرد سال برخورد نمي شود. هرگز عزت و قدر انساني براي او روا داشته نمي شود.
• حتي پدران و مادران كه نسبت به فرزندان خود دل سوز و مهربان هستند در مناسبات خانواده و اجتماع نوعي برخورد تحقيرآميز با كودكان خود دارند. حال اگر اين كودك دختر خرد سال باشد ، اين ستم و نقض حقوق انساني چند برابر شدت و افزايش مي يابد. بكار بردن خشونت را مي توان در زمينه هاي مختلف بصورت كاملا واضح مشاهده نمود.

محروميت از حق تحصيل : يكي از ستم هاي كه بر كودك افغانستاني روا داشته مي شود محروم بودن يا محروم ساختن او از تحصيل مي باشد. امروزه بسياري از كودكان افغانستان از رفتن به مدرسه محروم هستند و يا در نهايت مجبور به ترك تحصيل گرديده و جريان آموزش خود را به پايان نمي رسانند. با آنكه ميزان دانش آموزاني كه امروز به مكاتب مشغول كسب سواد و علم مي باشند نسبت به سالهاي گذشته بسيار زياد مي باشد؛ اما با در نظرداشت تعداد نفوس كودكان و شرايطي كه براي شان بايستي فراهم گردد ، ميزان حضور كودكان در مراكز و موسسات تحصيلي و آموزشي كم است. به هر صورت محروميت از تحصيل بزرگترين جفايي است كه در حق آنان روا داشته مي شود. در اين رابطه حكومت و نهادهاي آموزشي و حقوق بشري ، بويژه جامعه و خانواده مسئوليت كامل دارند كه عوامل محروميت از تحصيل كودكان را رفع سازند. بطور مثال در اينجا براي درك اين واقعيت تلخ و تكان به اين گفته معاون وزارت کار و امور اجتماعی مي توان توجه كرد كه اظهارمي دارد: "بیش از شش و نیم میلیون کودک از آموزش باز مانده اند و در معرض خطر هستند."

-  كودك ربايي : با درد و تاسف بسيار بايد يادآور شد كه يكي از موارد نقض حقوق كودك و تهديدهاي خطرناك و جديدي كه در سالهاي اخير در كشور بروز نموده است ، اختطاف و کودک ربایی مي باشد. اين پديده شوم بعنوان یک پدیده  مخوف و خطرناک زندگی کودکان را هدف قرار داده  و همواره تهدید بزرگی برای آنان  تلقی میگردد. متاسفانه سالانه ده ها کودک افغانستانی توسط مافیایی بین المللی به اهداف تروریستی، سؤاستفاده های جنسی و استخدام اجباری در کارگاه ها و موسسات صنعتی به خارج در ابتدا ربوده شده و سپس از کشور قاچاق میگردند. مسلماً كساني كه به چنين اعمال و روش هاي غیر انسانی دست دارند و يا از آن حمايت مي نمايند كساني هستند كه هرگز طرفدار استقرار صلح و ثبات در كشور نمي باشند. آنان همانطور كه كودكان وطن را براي اهداف غير انساني خود مي ربايند در صدها قضيه جنايي و ناامني ديگر بخاطر بي ثبات ساختن كشور با تروريست هاي بين المللي همكار بوده و در آن دست دارند. اعتياد و تجاوز جنسي بر كودكان : اعتياد بعنوان بلاي خانمانسوز، نه تنها بزرگ سالان كشور را به فساد و تباهي كشانيده است، بلكه متاسفانه كودكان كشور نيز از اين بلاي خانمانسوز در امان نمانده اند. همانطور كه اعتياد انسانيت انسان معتاد را نابود و مسخ مي سازد، همانگونه زمينه تربيت و رشد كودكان كشور را نيز سلب نموده و آينده آنان را كه مي تواند براي جامعه و كشور مفيد و درخشان باشد، از بين مي برد. بگفته مقامات مسئول اعتیاد کودکان به مواد مخدر از موارد مهم و تكان دهنده نگرانی هاي جامعه مي باشد. و مصيبت بارتر اينكه اين آفت روز بروز گسترش و افزايش مي يابد. از سوي ديگر در حال حاضر هزاران کودک كه با انواع تهدید ها از جمله بد رفتاری، اجرای کارهای شاق مواجه مي باشند ؛ متاسفانه كه به يكي از تهديدها و خطرهاي غير انساني ديگر يعني سواستفاده های جنسی نيز رو برو مي باشند. مسئله سوء استفاده هاي جنسي به شكل هاي مختلف يكي از آفت هاي خطرناكي است كه مسئله نقض حرمت و كرامت انساني را در جامعه زير سوال قرار ميدهد. در اين باره بطور ويژه مي توان از تجاوز بر دختران خرد سال بعنوان آسيب پذيرترين قشر جامعه ياد كرد. بر اساس يكي از گزارشهاي تكان دهنده هفت نفر كه بصورت دسته جمعي بر يك دختر دوازده ساله تجاوز نموده بودند توسط پليس دستگير گرديده اند. البته اين مورد از هزاران موردي است كه سالانه در كشور اتفاق مي افتد و يا خبر آن به رسانه مي رسد.

- انجام كارهاي سخت و طاقت فرسا: كودكان افغانستان علاوه بر اينكه بسياري از سختي ها و مصيب ها را متحمل مي شوند، متاسفانه در انجام كارهاي روزانه سخت ترين و طاقت فرساترين كارها نيز بردوش آنان است. آنان با وجود بدن ضعيف و ناتوان و كوچك خود مجبور اند كه همانند مردان بزرگ كار نمايند و گاهي حتي بيشتر از آنان كار نمايند. از لحاظ ساعات كاري نيز، هيچ محدوديتي و ملاحظه اي براي آنان وجود ندارد. در اينجا فقط به سخنان يكي از كودكان بنام مسعود توجه مي نماييم: مسعود، یکی از هزاران کودکی است که برای تامین زندگی خانواده خود مجبور به انجام کار شده است. او در خیابانهای کابل موترشويي مي كند. تقريبا كاري كه اندكي سبك شمرده مي شود. این کودک ۱۲ ساله می گوید تنها نان آور خانواده خود است و روزانه ۳۰ تا ۴۰ افغانی (۶۰ تا ۸۰ سنت) درآمد دارد و با این پول می تواند چند نان به خانه اش ببرد. او در صنف پنجم مشغول درس خواندن بود كه مجبور به ترك تحصيل گرديده و اينك براي بدست آوردن لقمه اي نان و زنده ماندن خود و خانواده اش راه خيابان هاي كابل را در پيش گرفته است. به هر صورت وضعيت عمومي نسبت به كودكان در افغانستان ، همانند گسترش فساد كه اين كشور را در مقام دوم قرار داده است، در زمينه رعايت حقوق كودك نيز داراي وضعيتي بس نگران كننده و تكان دهنده مواجه مي باشد. وضعيت جاري مي طلبد كه مقام هاي مسئول در اين باره صادقانه و مسئولانه در پي چاره جويي برآيند.