نلسن ماندلا نمونه اي از مبارزة نرم و ملايم برعليه نابساماني هاي موجود است. او سال هاي سال در پشت ميله هاي زندان ماند و پوسيد، اما پس از آزاد شدن، هيچ گاهي با دشمنان ديروز، با ديد و نگاه انتقام جويانه، برخورد نكرد، بلكه با پذيرش و در آغوش گرفتن همه، هم نابساماني ها، انحصار، تبعيض، نابرابري ها و چالش هاي سياسي ـ اجتماعي را برچيد و هم روحيه اي جمعي را در سطح جامعه پديد آورد. امروز، آفريقاي جنوبي به ثبات سياسي نسبي دست يافته و مراحل از رشد و توسعه را مي پيمايد و ماندلا نيز، نه تنها محبوب مردم آن ديار، بلكه محبوب همة جهانيان گرديده است. ماندلا به عنوان چهرة صلح طلب، عدالت خواه، خواهان برابري و ضد آپارتايد، در سطح جهان مطرح شد و همه از آن به نيكي ياد مي كنند. چندي قبل مراسم تشييع جنازه اي او به خوبي نشان داد كه وي نه تنها در آفريقاي جنوبي بل در همة جهان محبوب و مورد احترام است.

      بدون ترديد ماندلا، تنها خود نقش بازي نكرد كه اين چنين در سطح جهان محترم گرديد، بلكه فرهنگيان و قلم بدستان در راستاي نشر تفكر و مبارزات وي سهم جدي و قابل ملاحظه اي گرفتند. آنان ماندلا را به عنوان يك طرز تفكر مطرح كردند به گونه اي كه امروزه همه از او سخن گفته و ستايش مي كنند.

     از اين رهگذر، مكاتب و يا شخصيت هاي فكري و سياسي به دو امر نيازمندند. نخست، بايد مبارزه و تلاش جدي كنند تا اهداف شان تحقق يابد و دوم، فرهنگيان و قلم بدستانِ باشند كه مبارزات، تفكر و دستاوردهاي شان را نشر كرده و به همه منتقل نمايند. ماندلا در اين زمينه خوب درخشيد، هم مبارزه كرد و هم فرهنگيان افكار و دستاوردهاي وي را به خوبي نشر كردند.

    استاد شهيد مزاري، كمتر از ماندلا زحمت نكشيد و شرايط سياسي ـ اجتماعي دوران او، بهتر تر از آفريقاي جنوبي نيز نبود. شهيد مزاري نيز از تبعيض، برتري خواهي، نابرابري و طرد قومي رنج مي برد. زمان مزاري زمان غير قابل تحمل بود. برخي ها مدعي بودند كه ما برتريم، تنها بايد ما تصميم گيرنده در اين سرزمين باشيم و ديگران حق تصميم گيري نداشته و ناگزير اند كه به حكومت ما تن در دهند و هركس هم كه نقطه نظري در اين مورد دارد سزاوار تكفير و نابودي است. اين وضعيت شهيد مزاري را بيش از همه آزار داد به گونه اي كه پس از خروج نيروهاي شوروي، جهت مبارزاتي اش تغيير كرد. اگر جهاد و مبارزة مسلحانه در برابر نيروهاي اشغالي را دنبال مي كرد، با تمام شدن آن، جهاد فكري و سياسي برعليه تبعيض، نابرابري، برتري خواهي و طرد قومي را آغاز كرد. مزاري براي تحقق خواسته هاي اش هيچ گاهي دست به سلاح نبرد و به خشونت تمسك نجست، بلكه تلاش كرد از راه مسالمت آميز و مذاكرات و يا فشارهاي سياسي جهت خروج كشور از آن بحران تلاش نمايد. اما گاهي ديگران به جرم باورهاي سياسي بر او تاختند كه در آن صورت ناگزير بود دست به سلاح برده و از خود و همراهانش دفاع نمايد كه در اين صورت هم از سوي فقه ديني و هم از سوي حقوق موضوعه اي بشري مورد تمجيد و ستايش قرار خواهد گرفت.

   گرچند متحجرين و كسانِ كه با تفكر سنتي و قبيله صداي مزاري را نشنيده و سخنان مزاري را درك نمي كردند، عزم خود را جزم كرده و وي را خاموش كردند، اما پس از ريختن خون سرخ آن كبير فرزانه، گام برداشتن جامعه و نيروهاي سياسي به سمت خواسته ها و طرز تفكرش نمايان گرديد. نيروهاي جهادي و سياسي همگرايي و همپذيري خوبي را رقم زده و جبهات مقاومت همسويِ را در برابر دشمن مشترك كه نتوانست مزاري را در اين كرة خاكي تحمل كند، ايجاد كردند. پس از سقوط امارت طالباني، تحقق تفكر سياسي استاد شهيد در فضاي جديد بيشتر قابل رؤيت است؛ نگاه مساوي و برابر به همة شهروندان، حقوق سياسي، اقتصادي و آموزشي برابر براي همه، تاكيد جهت تاسيس دولت ملي و همه پذير، عدالت اجتماعي، برگزاري انتخابات و.... مولفه هاي كه مزاري تاكيد مي كرد، در قانون اساسي جديد تاكيد شده است.

   پس مزاري با اينكه خود زنده نماند، تا تحقق تدريجي تفكرش را مشاهده نمايد، اما فضاي جديد به سمت و سوي گام بر مي دارد كه ايشان براي تحقق آن رزميد و حتي حاضر شد خون دهد.

     اما به نظر مي رسد آن گونه كه ماندلا در سطح جهان مشهور گرديد و مطرح شد، مزاري نام دار و مطرح نشده است. حتي در داخل كشور، برخي حلقات و شهروندان فكر مي كنند كه مزاري يك عنصر قوم مدار بوده و با تفكر قومي دست به حركت سياسي زده است. چرا چنين است؟

   به نظر مي رسد كه فرهنگيان مبارزات، تفكر و دستاوردهاي ماندلا را به خوبي پيام رساني نمودند، اما فرهنگيان افغانستان در اين زمينه كم كاري كرده اند. گرچند، در مناسبت هاي مختلف به ويژه در مراسم هاي سال گرد او، در هر جا و هر كشور سمينارهاي علمي برگزار مي گردد، سخنراني ها صورت مي گيرد و صدها مقالة علمي نوشته مي شود، اما هنوز حق وی اداء نشده و آن گونه كه بايد تفكرش بسط مي يافت نيافته است.

  بنابر اين مسووليت سنگين فرهنگيان و قلم بدستان ماست كه نهايت تلاش ورزند تا تفكر و راه مزاري را به شهروندان كشور و كشورهاي خارجي مطرح نمايند. عصر عصر جهاني شدن است و فرصت هاي مناسبي فراهم است، تا بتوان افكار استاد شهيد را معرفي كرد. او براي اينكه ما آزادي داشته باشيم، دانشگاه ها بر روي همه باز باشد، برتري طلبي محو گردد، مردم تعيين كنندة قدرت سياسي باشند و همه بتوانند بدون ترس و هراس حرف شان را بازگو كنند، تمام زندگي اش را به مبارزه گذرانيد و خون هديه كرد.