هربرتس هوفمن / منبع: خليج تايمز/  برگردان: عبدالاحد بهرامی

اصول و ارزش های انسانی مدارا، همپذيری و احترام در آموزه های همه اديان و فرهنگ های مختلف از قبيل مسيحيت، اسلام، يهوديت، بوديزم و هندوييزم وجود دارد. اما متاسفانه امروزه اين ارزش های مشترک ميان اديان و مذاهب مختلف فراموش شده است. بر خلاف تصور و پروپاگندهايی که در مورد خصومت مسيحيت و اسلام، شرق و غرب، به خصوص در رسانه های غربی وجود دارد، حضرت محمد (ص) پيامبر بزرگوار اسلام، نمونه کاملی از مهر، گذشت و عطوفت بود و احترام زيادی به اديان کهن مسيحيت و يهوديت قايل بود. در مورد سعه صدر و احترام متقابل پيامبر اسلام در برابر اديان ديگر، می توان به آمدن يهوديان نجران به مدينه اشاره نمود؛ پيامبر اسلام آنها را نه تنها در مسجد جا داد بلکه به آنها اجازه داد در يک طرف مسجد عبادت نمايند و مسلمانان نیز در طرف ديگر مسجد عبادت کنند. در اين مسجد گفتگوها ميان مسلمانان و يهوديان با آزادی و احترام متقابل برگزار گرديد. کارن آرمسترانگ در کتاب خود به نام "محمد، پيامبر اسلام" می نويسد که هفده قبيله يهودی در جريان ساليان متمادی با جامعه جديد اسلامی در صلح و صفا زندگی می کردند. آرمسترانگ در کتاب خود ادامه می دهد: بعد از آن و تا دوران قبل از آغاز جنگ های فلسطين-اسرائيل در حدود شصت سال قبل، نيز يهوديان در امپراطوری اسلامی از آزادی کامل عقيدتی برخوردار بودند. در سال 630 ميلادی زمانی که مسلمانان با لشکر 10000 نفری به عنوان نيروی فاتح داخل مکه شدند، خونريزی صورت نگرفت و مسلمانان در آنجا به انتقام جويی نه پرداختند؛ همچنان نيروی فاتح، اسلام را به اجبار بر مردم آنجا تحميل نکردند. پيامبر اسلام به دنبال فتح صلح آميز مکه، در آنجا امپراطوری مطلق اسلامی و يا "پادشاهی خدا در روی زمين" برپا نکرد و از قدرت سياسی که به دست آورده بود، به نفع خود و يا قبيله اش سوء استفاده ننمود.

وی در آنجا با در پيش گرفتن شیوه مسالمت جويی و همپذيری، حتی با سرسخت ترين دشمنان خود از در گذشت و آشتی پيش آمد. قرآن مقدس نيز نه تنها بر مدارا و همپذيری تأکيد می کند، بلکه اعتقاد و احترام به همه کتاب های آسمانی (قرآن، انجيل، تورات و...) و پيامبران الهی را لازم می شمارد. اما امروزه به دنبال تفتيش عقايد، جنگ های صليبی و جنگ های سی ساله بر عليه پروتستان ها در اروپا، ماهيت آشتی جويانه اسلام و مسيحيت و آموزه های محمد پيامبر اسلام و عيسی مسيح در مورد مهر، گذشت و تساهل و تسامح فراموش شده است. من عميقا باور دارم که دنيای اسلام نياز به رنسانس و تحول ديگری دارد تا آموزه های پيامبر اسلام را در مورد گذشت، احترام و همپذيری، نه تنها در برابر غيرمسلمانان و بخصوص مسيحيان بلکه در بين خود جوامع و فرقه های مختلف اسلامی احيا نمايد؛ و مهر، گذشت و همپذيری را در ميان مذاهب و جوامع مختلف اسلامی زنده نمايد و درگيری های خونين را از ميان آنها بردارد. تاکنون مسلمانان خود نيز بزرگترين قربانی افکار و باورهای مطلقه و انحصارگرايانه که از تفاسير نادرست آموزه های اسلامی ريشه می گيرد، بوده اند. در اين شکی نيست که مسلمانان بايد بصورت کامل و ريشه اي با نيروهای جاهليت قرن بيست و يکم (افراط گرايان) مبارزه نمايد و آنها را از ميان بردارد، تا بتوانند آرمان پيامبر اسلام را در مورد جامعه ای دارای "دين و علم" تحقق بخشند؛ اما جوامع مسيحی نيز نبايد فراموش کنند که فقط در حدود دوصد سال اخير است که مسيحيت جايگاه شايسته خود را با گذشت 1800 سال از دوران عيسی مسيح، در مورد همپذيری و فرهنگ تساهل و تسامح در مقابل اديان و عقايد ديگر باز يافته است.

چگونه مي توانيم اين اصول اخلاقی و انسانی و فرهنگ همپذيری و مدارا را به جامعه انسانی بازگردانيم؟ اصولی که احترام، همپذيری و مدارا با اقليت های قومی، مذهبی، زبانی را تقويت نموده و آموزه های همزيستی مسالمت آميز با پيروان ساير اديان، نژادها و جوامع مختلف را در "دهکده جهانی" کنونی ما گسترش دهد. اين راه دراز از گام های نخستين و از جامعه اي که در آن زندگی می کنيم، آغاز می گردد و در سطح بزرگتر به سياست گذاری های ملی، منطقه اي و بين المللی می رسد. برای اشاعه و گسترش فرهنگ تساهل و تسامح زمينه های زيادی در جوامع وجود دارد که می توان با راه اندازی برنامه های اجتماعی، توسط نهادهای دولتی و غير دولتی در سطوح مختلف جوامع مختلف، آغاز کرد؛  و گام های مهمی جهت گسترش و نهادينه سازی فرهنگ و روحيه صلح طلبی، باور به اصالت انسان و کرامت انسانی و در نهايت همزيستی مسالمت آميز نوع بشر با همدیگر برداشت. اما در راستای تحقق بخشيدن به چنين اهدافی، تا حال راهکارهای مشخصی در سطح جهان وجود نداشته و درسیاست گذاری های جهانی نیز به صورت شایسته به آن توجه نشده است.

فقدان چنين استراتژی بخصوص در مناطق بحران خيز جهان آشکار و هويدا است. در مناطق و جاهایی که با جنگ و بحران روبروست، فراهم نمودن زمينه های اصول انسانی همپذيری، آشتی جويی و دنبال نمودن آن به وسيله سياست گذاری های ملی و بين المللی از اهميت فوق العاده اي برخوردار است. این اصول اساسی انسانی، برای حل بحران، منازعات و کشمکش ها و ملت سازی در جوامع مختلف از جمله کشورهای چون بوسنی هرزگوين، کوزوو، کشورهای حوزه بالتيک، ترکيه، عراق، لبنان، اسرائيل-فلسطين، و همچنان در آسيا: افغانستان، پاکستان، سريلانکا و بسياری از کشورهای دیگر جهان که دارای تنوع نژادی و اقليت های گوناگون در يک کشور هستند، می تواند نقش فوق العاده موثر و کلیدی را بازی نماید.

بنياد "امنيت جهانی" که در راستای گسترش باورها به صلح و همزيستی فعاليت می نمايد، از سراسر جهان ديدگاه ها، ايده ها، نمونه های سياسی، و بهترين الگوهای تطبيق شده در مورد گسترش فرهنگ تحمل، همزيستی مسالمت آميز را از بخش های مختلف جامعه از قبيل خانواده، رسانه ها نظام های آموزشی و... را جمع آوری نموده و مورد بررسی و تحقيق قرار می دهد. همچنان اين بنياد طرح ابتکاری "هنر برای صلح" را در موزيم هنر تل ابیب راه اندازی نموده است تا به کودکان يهودی و عرب از طريق پروژه های هنری، همکاری و همزيستی را آموزش دهد.

همچنان راهکارهای مختلف ديگری نيز وجود دارد که می تواند در گسترش اصول بردباری، مدارا و همپذيری مؤثر و سودمند واقع گردد؛ که در زير به تعدادی از آنهای اشاره می گردد. اين راهکارها می تواند شامل بازديد رهبران مذهبی منطقه اي و محلی مربوط به همه اديان از عبادتگاه های همديگر وکشورهای دارای آيين های متفاوت باشد. برگزاری مراسم های مختلفی در مورد همگرايی و آشتی اديان در مساجد، کنيسه ها و کليساها؛ تأليف کتاب های مدارس و دانشگاه ها که تاريخ همه اديان و مذاهب مختلف را در خود جای داده باشد، در درک بهتر پیروان ادیان مختلف، نتایج شگرفی خواهد داشت. جهت دادن مديران راديوها، تلويزيونها و روزنامه ها به پخش و انتشار مطالبی دارای محتوای آشتی گرايانه و جلوگيری از مطالب اشاعه دهنده نفرت، حمایت از سينماها و هنر سينمايی در راستای انتشار فيلم های حامی مدارا و همپذيری و مخاطب قرار دادن نسل جوان و نوجوان، تغییرات بزرگی را در افکار و ذهنیت مردم جوامع به دنبال خواهد داشت. طوری که سينماگران بوسنی و هرزگوين از مدتها قبل، با حمايت مالی نهادهای بين المللی در این راستا فعالیت نموده اند.  

در سطح حکومت ها تأسيس نهاد و يا مقام دولتی شبيه وزارت و فعاليت آنها در سطوح داخلی و بين المللی در اين باره از اهميت فوق العاده حياتي برخوردار است. چنين نهادی در کشورها، می تواند در امور مربوط به مفاهمه و ديالوگ با ساير فرهنگ ها، اديان و گرايش های گوناگون کار نمايد، و از سوی دولت دارای بودجه رسمی باشد؛ دقیقا مشابه با ابتکارات کنترول تسليحات و امور زيست محيطی در دهه های 1970 و 1980  که از طرف بعضی از دولت ها دارای بودجه رسمی بود. هم چنان می توان در سطح بين الملل با تصويب اعلاميه های حقوقی بين المللی، کشورها را وادار نمود تا بصورت ساليانه در مورد فعاليت های شان درباره ديالوگ های صلح، گفتگوی فرهنگ ها و همزيستی گزارش ارائه نمايند؛ طوری که هم اکنون همه کشورهای جهان از سوی جامعه بين المللی و سازمان ملل مکلف اند در مورد وضعيت حقوق بشر در کشور های شان گزارش دهند. اقدامات ديگری که در راستا می تواند عملی باشد، اين است که در سطح ملت ها، کميسيونی برای مصالحه و آشتی ملی شبيه آنچه در آفريقای جنوبی وجود دارد، تشکيل گردد؛ و حتی روزی به نام روز جهانی آشتی، همپذيری و يا روز اقليت ها بصورت رسمی تجليل گردد و در سراسر جهان گرامی داشته شود.

همه این اقدامات، گام های بزرگ و کوچکی هستند که به فرض اينکه نتوان به همه آنها دست يافت، دستيابی به آنها بصورت نسبی نيز در دستیابی به جهانی عاری از تعصب و خودخواهی کور و از بين بردن جاهليت عصر مدرن بسيار مؤثر خواهد بود. دست يافتن به جهان صلح آميز و يا "شبه مدينه فاضله" نياز به اراده و عزم جهانی برای گسترش اساسات ارزش های انسانی مدارا و همپذيری دارد. حال که جهان کنونی ما را وحشت و خشونت ناشی از عدم درک و پذيرش همديگر فرا گرفته است، وقت آن فرا رسيده است تا به اصول اخلاقی و آموزه های اصيل اديان الهی برگرديم. زمان آن فرا رسيده است تا به فرزندان خود بياموزيم که جهانی بهتری نيز می تواند وجود داشته باشد.