افغانستان جزئي کشور هاي است که در تاريخ تحولات سياسي و اجتماعي خود منازعات و جدال هاي خونين بر سري تصاحب قدرت سياسي داشته است. اما شکل منازعه بر سري کسب قدرت سياسي بيشتر غير مسالمت آميز بوده است. منازعه بر قدرت يکي از دلايل بي ثباتي سياسي بوده است. اما، از سال 2001 ميلادي به اين سو، افغانستان ثبات سياسي نسبي را تجربه نموده است. يکي از دلايل وجود ثبات سياسي نسبي شکل گيري قانون اساسي دموکراتيک و شکل گيري نظام سياسي دموکراتيک مبتني بر آن است. چه چيزي باعث شده است که افغانستان در بيش از يک دهه ثبات سياسي نسبي را تجربه نمايد. دلايل زيادي براي وجود ثبات سياسي در افغانستان وجود دارد. اما يکي از دلايل وجود ثبات سياسي، شکل گيري نظام سياسي دموکراتيک مبتني بر قانون اساسي است. در اين نوشتار تلاش مي شود انتخابات و ثبات سياسي در افغانستان را به بررسي بگيرد.

انتخابات از مهمترين عناصري دموکراسي است که داراي کارکرد هاي متعدد مي باشد. يکي از کارکرد هاي انتخابات انتقال قدرت سياسي مي باشد. اما تجربه کشور ها از انتقال قدرت با استفاده از مکانيسم انتخابات متفاوت بوده است. در کشور هاي توسعه يافته انتخابات منجر به ثبات سياسي شده است. کشور هاي جهان سوم اما، تجربه دوگانه از برگذاري انتخابات داشته است. به عبارت ديگر، برگذاري انتخابات در کشور هاي جهان سوم هميشه منجر به ثبات سياسي نشده است. بلکه در مواردي منجر به بي ثباتي سياسي شده است. نمونه عيني آن را مي توان انتخابات 1388 جمهوري اسلامي ايران و انتخابات مصر و برخي کشور هاي ديگر را نام برد. افغانستان نيز از آنجايي که جزئي از کشور هاي جهان سوم محسوب مي شود احتمال تجربه دوگانه وجود دارد. به ديگر سخن، اين احتمال وجود دارد که انتخابات رياست جمهوري پيش رو منجر به ثبات و يا بي ثباتي سياسي گردد.

چگونه مي توان از طريق انتخابات به ثبات سياسي دست يافت. چه سازوکار هاي براي حفظ ثبات سياسي از طريق انتخابات وجود دارد. به صورت مشخص مي توان چند عنصر را در برگذاري انتخابات برشمرد و که وجود آن عناصر باعث ثبات سياسي مي شود. همچنين مي توان رفتار هاي کانديدان رياست جمهوري و رفتار هاي شهروندان را نيز به بررسي بگرفت. يعني رفتار ها و واکنش هاي کانديدان رياست جمهوري تاثير در آوردن ثبات سياسي و يا حفظ وضعيت موجود دارد. ما تلاش مي کنم هم ويژگي هاي را ذکر کنم که منجر به ثبات سياسي مي شود و هم رفتار هاي کانديدان را که منجر به حفظ وضعيت کنوني شود را به بررسي بگيرم.

قانون اساسي افغانستان ويژگي هاي مانند آزاد، شفاف و عادلانه را براي انتخابات دموکراتيک بر مي شمارد. چگونه اين ويژگي ها و عناصر باعث ثبات سياسي مي گردد. ويژگي آزاد بودن به اين معني است که شهروندان از طرف فردي و يا گروهي در شرکت و يا عدم شرکت در انتخابات وادار نشود. در افغانستان هيچ شهروندي وادار به شرکت در انتخابات نمي شود اما تهديدي از سوي گروه اهي مخالف مسلح دولت در صورت شرکت در انتخابات مي گردد. تهديدي گروه هاي مخالف مسلح دولت تاثيري مستقيم در ثبات سياسي ندارد. اما تهديدات درون حکومتي و وادار شدن شهروندان به رأي دادن به کانديدي خاصي ممکن است ثبات سياسي را به خطر مواجه نمايند. بنابراين حکومت بايد بي طرف باشد و در پروسه رأي دهي شهروندان مداخله نکند تا ويژگي آزاد بودن انتخابات حفظ شود و با رعايت اين ويژگي با به ثبات برسيم. شفاف بودن به اين معني است که تمام پروسه انتخابات براي کانديدان و مردم روشن باشد و هيچ فرد و گروهي به شکل فراقانوني در پروسه انتخابات مداخله ننمايند. عدم رعايت همين عنصر در کشور هاي جهان سوم باعث مي شود که انتخابات منجر به ثبات سياسي نگردد. زيرا مداخله افراد و گروه ها و يا نهاد هاي سياسي و حکومتي باعث نارضايتي برخي از شهروندان و کانديدان مي شود. نارضايتي شهروندان ممکن است باعث هرج و مرج و آشوب گردد. آشوب و هرج و مرج در حقيقت همان بي ثباتي است. براي رضايت مردم، تنها راهي ممکن عدم دخالت افراد، گروه ها و نهاد هاي حکومتي در پروسه انتخابات است. براي شفاف برگذار شدن انتخابات مي توان از مکانيسم نظارت و کنترل نيز استفاده کرد. زيرا مکانيسم نظارت و کنترل باعث جلوگيري از دخالت دست هاي فراقانوني مي شود. بنابراين شفاف بودن يکي از ويژگي هاي مهم و اساسي انتخابات دموکراتيک است که نبود آن باعث بي ثباتي سياسي مي شود.

ويژگي ديگر انتخابات دموکراتيک عادلانه بودن است. عادلانه بودن بيش از همه به معني وجود فرصت هاي برابر شهروندان و کانديدان به امکانات تعريف شده در پروسه انتخابات است. عادلانه خواهد بود اگر کانديدي از امتيازات و منابع دولتي در راستاي تبليغ باور ها و انديشه هاي خود استفاده نمايند و کانديدي ديگر اجازه استفاده از منافع و امکانات دولتي را نداشته باشد. همچنين عادلانه است که در يک ولايتي فاصله صندوق هاي رأي دهي کم و در ولايتي ديگر با نفوذ کمتر تعداد اوراق رأي دهي و صندوق هاي رأي دهي زياد باشد. اين مسئله نيز باعث رضايتمندي و نارضايتي شهروندان مي شود و ممکن است باعث آشوب و هرج و مرج گردد.

رعايت اين سه ويژگي در نهايت باعث مي شود که رأي مردم در انتخابات تاثير گذار باشد و رأي مردم تبديل به کرسي شود. عدم رعايت هر يک از عناصر متذکره باعث بي ثباتي و هرج و مرج مي شود.اما در حفظ و آوردن ثبات سياسي رفتار ها و واکنش هاي کانديدان رياست جمهوري و شهروندان نيز نقش دارد. اعتراضات غير مسالمت آميز کانديدان و شهروندان نسبت به نتيجه انتخابات مي تواند ثبات سياسي را با خطر مواجه نمايند. رفتار هاي کانديدان بيش از رفتار هاي شهروندان در حفظ ثبات اهميت دارد. زيرا شهروندان بيشتر منتظر واکنش کانديدان است. در صورتي که کانديدان اعتراض مسالمت آميز داشته باشد. شهروندان به طبع آن رفتار مسالمت آميز و مدني خواهد داشت. بنابراين کانديدان رياست جمهوري بايد آگاه باشد که رفتار ها و واکنش هاي غير مدني آن ها مي تواند کشور ها دوباره وارد منازعات خونين کند.

اما اميدواري که وجود دارد اين است که تعدادي از کانديدان در نشستي تفاهم کرده است که نسبت به نتيجه انتخابات اعتراض مسالمت نمايند. در عين حال اين کانديدان تفاهم نامه اي نيز امضا نموده است. حال اين سوال باقي مي ماند که آيا کانديدان نسبت به مواد تفاهم نامه توجه مي نمايند و يا اينکه بعد از مشخص شدن نتيجه انتخابات به شکل غير مدني اعتراض نموده و ثبات را به هم مي زند. هيچ تضمين وجود ندارد که کانديدان واکنش ها و اعتراضات مدني از خود بروز دهد.

در نهايت بايد گفت که انتخابات رياست جمهوري پيش رو براي ما که تجربه خشونت آميز از انتقال قدرت سياسي داشته ايم داراي اهميت مي باشد. به همين خاطر ما بايد تلاش نمايم ويژگي هاي يک انتخابات دموکراتيک را داشته باشيم تا ثبات سياسي نسبي را حفظ نمايم. کانديدان رياست جمهوري نيز بايد به آينده کشور فکر نموده و رفتار غير مدني در قبال نتيجه انتخابات از خود بروز ندهند.