امنیت اقتصادی یکی از مهم ترین ابعاد امنیت ملی است. بعد از ختم جنگ سرد و فروپاشی بلوک شرق، عنصر اقتصاد و امنیت اقتصادی از اهمیت به سزایی برخوردارشده است. اگر نگوئیم که اقتصاد مهمترین بعد امنیت ملی است، باصراحت می توان گفت که یکی از مهمترین ابعاد امنیت ملی است.

باري بوزان، برمبناي گرايش رئاليستي يادولت محورانه اي كه دارد، اين تعريف را از امنيت اقتصادي مطرح مي كند: دسترسي به منابع، ماليه وبازارهایِ لازم براي حفظ سطوح قابل قبولي از رفاه وقدرت دولت (بوزان، 1389، ص212).همچنین رابرت ماندل امنيت اقتصادي را اينگونه تعريف مي كند: ميزان حفظ وارتقاي شيوه زندگي مردم يك جامعه ازطريق تأمين كالاها وخدمات، هم ازمجراي عملكرد داخلي وهم حضور دربازارهایِ بين المللي (ماندل، 1387، ص81).

افغانستان نوین همانند مشکلات و چالش هایِ که در سایر زمینه ها دارد، در عرصة مسایل اقتصادی هم با چالش هایِ فراوانِ دست و پاگیر است. منابع زیر زمینی و طبیعی تا هنوز استخراج نشده و از سوی هراس و جود دارد که مبادا توسط گروههایِ داخلی ویا خارجی غارت گردد. به کالاهایِ استراتژیک دسترسی نداشته و هر ازگاهی کشورهایِ همسایه، از این مسئله به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می کنند و از سویِ تولیدات گرچند اندک و ناچیزی نیز که دارد به بازارهایِ  بین المللی دسترسی ندارد.

1 –مشکلات اقتصادی مردم

مشکلات و چالش هایِ اقتصادی مردم افغانستان امری است فارغ از توضیح و تشریح. زیرا به همه مُبرهن و آشکار است که کشوری که بیش از سه دهه، جنگِ طاقت فرسایی را تحمل نمود، تمامی بنیادها وزیربناهایِ اقتصادی خود را ازدست داده و تبدیل به یک کشور پس از جنگ و یا جنگ زده شده است. بنابر این مردم و جمعیت کشور، با مشکلات اقتصادی فراوان زندگی را سپری می نمایند. بی کاری جوانان و نیروی کارگر یکی از مشکلات است که همواره از این بابت، مردم نسبت به دولت شاکی بوده و تقاضای ایجاد شغل و کار زایی را نموده اند.

متأسفانه در آمد سرانه ای کشور خیلی پائین بودهو بادر آمد سرانه ای معیاری کشورهایِ توسعه یافته فاصلة طولانی و زیادی دارد. همچنین رشد اقتصادی نرخ پایینی دارد و به نظر می رسد که دولت افغانستان هم استراتژی جامع و مشخصی را جهت رسیدن کشور،به مرحلة از رشد اقتصادی تعقیب نمی کند. بنابر این، مشکلات و چالش هایِ اقتصادی در کوتاه مدت، ممکن است، تاثیر مستقیم روی امنیت ملی نداشته باشد، اما در درازمدت، باعث آسیب پذیری جدی امنیت ملی خواهد شد. ضعف و مشکلات اقتصادی در مرحلة اول، روی اوضاع اقتصادی تاثیر گذاشته و پس از آن، قدرت نظامی و سازمان هایِ مربوط به دفاع و امنیت ملی را با چالش مواجه خواهد ساخت.(نظری، 1389 ص60)

  بنابر این مشکلات اقتصادی مردم، در آمد پائین سرانه و اوضاع نابسامان و نامعلوم اقتصادی از دولت افغانستان می طلبد، تا یک استراتژی مشخص و مکتوب اقتصادی (همان). را پی گیری نماید. تابتواند زمینه هایِ نا امنی و بی ثباتی را ازمیان بردارد.

2 –منابع طبیعی

افغانستان از منابع طبیعی غنی و سرشار برخور دار است. منابع طبیعی از نفت و گاز گرفته تا منابع طبیعی ارزشمندی چون طلا و نقره و آلمونیم. اما باتأسف که نتوانسته است خود، از این منابع سرشار استفاده نموده و چالش هایِ دولتی و مردمی خود را حل نماید.بعد از سال 2001م  و حضور سنگین نظامی، سیاسی و اقتصادی جامعه جهانی در کشور، سرمایه گذاری هایِ خارجی در عرصه هایِ مختلف اقتصادی، از جمله در بخش استخراج معادن طبیعی جذب گردیده است به گونهخ ای که هم اکنون معدن مس عینک در لوگر و معدن سنگ حاجی گک در بامیان زیر کار است و شرکت هایِ هندی و چینی در این بخش ها فعالیت دارند.

  اما نگرانی هایِ هم در این رابطه وجود دارد؛ مبادا شرکت هایِ خارجی با تطمیع دولت مردان منابع طبیعی کشور را غارت نمایند و این منابع، نتواند مشکلات مردم رنجدیدة کشور را حل نماید. زیرا غارت منابع طبیعی یکی از نگرانی هایِ جدی در مباحث امنیت ملی جهان سوم است. باری بوزان دانشمند واقع گرا یکی از اجزای امنیت دولتی را امنیت منابع طبیعی مطرح می نماید (بوزان، پیشین). افغانستان به مثابه یک کشور جهان سومی و توسعه نیافته، به شدت در فساد سیاسی و اداری غرق است، بگونه ای که بر اساس ارزیابی هایِ سالانه سازمان شفافیت بین المللی، افغانستان به لحاظ آغشتگی به فساد در میان تمامی کشور ها مقام اول را گرفته است (فارسی بی بی سی). بنابر این نگرانی جدی و جود دارد که فساد در دستگاه هایِ دولتی، باعث غارت منابع طبیعی نگردد. پس منابع طبیعی از جمله سرمایه هایِ گرانمایه و ارزشمندی کشور است که حفاظت از آنان توجه شایان را می طلبد.

 3 -نبود کالاهایِ استراتژیک

کالاهایِ استراتژیک به کالاهایِ گفته می شود که اهمیت حیاتی داشته و کشور بدون آنها دچار بحران خواهد گردید. یکی از شرایط که برای در پیش گرفتن استراتژی انزوا در سیاست خارجی مطرح می گردد، خود کفایی کشور در زمینه تأمین کالاهایِ استراتژیک است (سجادی، 1389، ص15).

 با تأسف که افغانستان نه تنها در زمینه کالاهایِ استراتژیک، بلکه در زمینه تمامی کالاهایِ اقتصادی و تجاری، به کشورهایِ منطقه و همسایه وابسته و نیازمند است. نفت، گاز، محصولات کشاورزی و کالاهایِ مصرفی دیگر همه و همه از کشورهایِ بیرونی، به افغانستان وارد می گردد. بنابر این مردم افغانستان به لحاظ اقتصادی در معرض آسیب پذیری جدی قرار دارد. وضعیت اقتصادی افغانستان، گرانی قیمت ها و یا پائین بودن قیمت ها در دستان کشورهایِ همسایه است و هر از گاهی، که بخواهند می توانند با بهم زدن قرار دادهایِ تجاری و یا مسدود نمودن مرزها و بندر گاه ها مشکلات فراوانی را در کشور خلق نمایند. کما اینکه به تاریخ 8/10/1391 پاکستان مرز تورخم را بست و مانع عبور و مرور صدها نفر و صدها موترهایِ حامل کالاهایِ تجارتی گردید. این اقدام، باعث گرانی قیمت ها در افغانستان شده و باعث گردید که حتی برخی خانواده ها، کودک خرد سال خود را در برابر 5000 افغانی به فروش برساند.

 بنابر این کشور با وابستگی شدید که به کشورهایِ همسایه دارد، زمینه ی آسیب پذیری شدید و جدی امنیت فراهم گردیده است. به محض اینکه سران اسلام آباد، تهران، دوشنبه و عشق آباد اراده نمایند، افغانستان به بحران فرو می رود و فریاد هایِ نارضایتی مردم از هر گوشه و کناری شنیده خواهد شد. گرانی قیمت ها و ده ها مشکلات اقتصادی دیگر، نارضایتی و آشوب هایِ گسترده ای اجتماعی را در پی دارد. مسلم است که از این رهگذر، امنیت ملی افغانستان در معرض آسیب و تهدید قرار خواهد گرفت.

4 - عدم دسترسی به بازارهایِ بین المللی

کشورها برای اینکه محصولات تولیدی خود را به فروش برسانند، نیازمند دسترسی به بازارهایِ بین المللی هستند، تا محصولات خود را به بازار عرضه نمایند. اصولا بخشی از رقابت هایِ سیاسی که بین قدرت هایِ بزرگ جهانی و منطقه ای به راه می افتد، برای دسترسی به بازارهایِ مهم بین المللی است. به لحاظ امنیت اقتصادی دولت و کشوری امنیت دارد که محصولات شان توان رسیدن در بازارهایِ بین المللی را داشته باشند (ماندل، پیشین، ص81).

 گرچند افغانستان به میزان کمی تولیدات دارد، اما همین محصولات اندک و ناچیز هم توان رسیدن به بازارهایِ بین المللی را ندارند. پوست قره قل، کچالو، سیب و سایر میوه جاتی هستند که در افغانستان تولید می شوند،اما متأسفانه فرصت عرضه شدن در بازارهایِ بین المللی را ندارند. صنعت قالین بافی یکی از مشاغل مشهور مردم کشور است که سالانه تولیدات بلندی هم دارد، ولی فرصت تبارز در بازارهایِ بین المللی را نداشته و در حال ازبین رفتن است.(روزنامه وحدت، س2، ش221، ص4) با تأسف باید گفت که قالین افغانستان  از آدرس کشور همسایه (پاکستان) به بازارهایِ جهانی عرضه می شوند.

 بنابر این، امنیت اقتصادی کشور در معرض آسیب قرار دارد. دهقانان زحمتکش هرچه در توان دارند زحمت بکشند، ولی در آخر سال تمامی زحمات شان هدر برود، خود به خود دیگر انگیزه ای برای این کار نخواهند داشت. این امر، به صورت جدی زارعان را تشویق به زرع تریاک خواهند نمود، زیرا از زمینه ی عرضه و فروش خوبی برخور دار است. کشیده شدن زارعان به سوی زرع تریاک بحران بزرگ برای کشور خواهد بود. زیرا اقتصاد کشور به سمت مافیایی شدن پیش خواهد رفت.

 بنابر این می طلبد تا دولت افغانستان، در صدد یافتن بازارهایِ بین المللی و رسیدن محصولات تولیدی کشور در آن بازارها باشد. زمانی که تولیدات زراعتی و غیر زراعتی گرچند اندک مردم افغانستان، توانستند به بازارهایِ بین المللی عرضه شده و با تولیدات وکالاهایِ سایر کشور ها رقابت نمایند، آنگاه می توان به امنیت اقتصادی مردم و کشور امید وار بود.