صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

ویژگی های سازمان های نظامی

-

ویژگی های سازمان های نظامی

سخن از نظامیگری در بسیاری از کشورها به ویژه افغانستان دارای بار خاصی است. این امر به میزان زیادی نهفته در کارکردها و کارویژه هایی است که این قشر در یک کشور به عهده دارد. سخن از نظامیگری الزاما به معنی جنگ و کارویژه های جنگی نیست. سازمان های نظامی در حالت های غیر جنگی و در بسیاری از چنین مواقع نیز دارای کارکردهای فراوانی است. بسیاری از کارشناسان بر این باور است که سازمان نظامی در مواقع غیر جنگی وظایف مهم تری به عهده دارد. به هر حال نظامیان از گروه های منحصر به فرد و متمایز هرجامعه است. این گروه به دلایل مختلف بیشترین کارایی و کارکرد را به ویژه در دوران جنگ جهانی اول و دوم و پس از آن برای کشورها داشته است. رمز اصلی تمایز ارتش ها،  وظایف و مسئولیت هایی است که این سازمان آهنین آن را به عهده دارد. حفظ استقلال، تمامیت ارضی، و تامین حاکمیت سرزمینی از وظایف عمده ای است که سازمان ارتش به عهده دارد. در عین حالی که در برخی موارد بحرانی در درون کشور نیز وظایف و مسئولیت هایی را بر شانه ها می کشد، وظیفه اصلی آن حفظ استقلال و تمامیت ارضی است که بیشتر از ناحیه دشمنان خارجی تهدید می شود. عبور از چنین خطوطی برای ارتش مطابق به اصل قوانین کشورهای دموکراتیک مجازنیست، با این وصف وابسته به نوع مدل های که نظامیان در کشورها معطوف به آن شکل گرفته اند، گستره عمل متفاوت دارند.

آنچه در این نوشته بر آن تمرکز می شود، تفاوت های سازمان ارتش با سایر نهاد ها و سازمان های موجود در دایره یک اجتماع است. بیان این تفاوت ها ضمن قدرتمند سازی ما برای درک موقعیت ارتش، عبور آن را از خطوط  قانونی و  استفاده ابزاری از نهاد این چنین آهنین میسر می سازد.

به رغم این که اعضای ارتش از میان اقشار مختلف جامعه بر می خیزد، ارتش سازمانی است مدرن و از نظر سازماندهی از سایر سازمان ها ونهادی اجتماعی متمایز است. سازماندهی رکن اصولی ارتش های دنیا را می سازد. شاید تاکنون هیچ سازمانی به اندازه ارتش نظم پذیر و مجری نظم نبوده است. این انسجام است که به ارتش توانایی انجام وظایف دشوار و پیچیده را فراهم می سازد. ارتش منهای سازماندهی  و اشراف بر نقش آن نامکن به نظر می رسد. ازگذشته های بسیار دور ارتش ها،  نمونه های بسیار متعالی از ویرایش و انعکاس سازمان یافتگی بوده اند.

ویژگی دیگر ارتش به ویژه ارتش های مدرن، منزلت نمادین آن است. همه ارتش ها از نظر یونیفورم ِ رفتارها ِ و درجات با سازمان های غیر نظامی متفاوت هستند. یونیفورم تنها لباس  نیست، بلکه پرچمی است که نشان از ماهیت قدرت و هویت  نظامی و سخت افزاری کشورها دارد. برای همین حتی دوخت لباس ارتش و لباس های نظامی از اهمیت  و چگونگی خاصی برخوردار است. ارتش ها در مواقع ضرورت رژه های نظامی را ترتیب می دهند وآن را با اهداف متفاوت به نمایش می گذارند. این نمایش ها و رژه ها در فرهنگ های متفاوت نشان از نمادهای ملی و کشوری است و بازتاب هایی بیرونی و درونی را نیز به همراه دارد.

امتیاز انحصاری مسلح بودن؛ این امتیاز باعث می شود ارتش به عنوان یک نیروی با نفوذ نسبت سایر سازمان ها از قدرت اجرایی بیشتری برخوردار باشد. ویژگی های سازمان نظامی ناشی از اهداف سازمان است و شکل گیری مشروعیت سازمان نظامی ناشی از اهداف سیاسی و ملاحظات غیر سیاسی به شمول خواسته های جامعه می باشد که ارتش را به عنوان ابزار قدرت سیاستمداران تبدیل می کند. اما تحولات نشان می دهد علی رغم این تمایزات جدی سازمان های نظامی به لحاظ ساختاری و ماهیتی به سمت سازمان های غیر نظامی در حال تغیر رویه هستند. به نظر می رسد تکنولوژی بر تحولات آن نقش اساسی را در نزدیکی سازمان های نظامی مانند ارتش با یک سازمان غیر نظامی داشته باشد.

بسته به این که روابط کشورها با مردم در درون ساختار کشوری و در بیرون با کشورهای همسایه ومنطقه از چه وجهی برخوردار است، مقادیر متفاوتی از بودجه ملی را به خود اختصاص می دهد. در کشورهای که دارای بس نظامی و ماهیت منازعه بیرونی است، تصویب بودجه های کلان و هنگفت برای ارتش یک امری پذیرفته شده و معمول است. اما کشورهای روابط خارجی آن به ویژه  با همسایه ها صلح آمیز و همگرا باشد، میزان بودجه ارتش ممکن است ناچیزتر باشد. این امر از سوی دیگر وابسته به نظام های سیاسی موجود در کشورها نیز می باشد؛ در کشورهای توسعه یافته ودموکراتیک میزان التزام به مصالحه و تساهل بسیار بالا است و از این رو نیاز کمتری برای تاکید بر بخش نظامی و آرایش نیروهای نظامی احساس می شود، حالانکه در  کشورهای توسعه نیافته و غیر دموکراتیک به دلیل ماهیت نظام، و عدم توجه به رویکردهای دیپلماتیک، اهمیت به پرورش و توانمندسازی نظام ارتش برای پاسخ گویی به مناقشات الزامی به نظر می رسد.

از نظر ساختار،  اقتدارگرایی ِ انظباط آهنین و سلسله مراتبی بودن  ناشی از ضوابطی است که قانون ارتش تعین کرده است. این مقررات ویژه  نیز در تمایز آن از سایر سازمان های اجتماعی نقش دارد. هر چند پایداری به پندارهای سنتی تشریفاتی زیستن و مخالفت با هر نوع حرکت و اندیشه نوگرایانه ممکن است در برخی از سازمان های غیر نظامی هم دیده شود اما جز عناصر تفکیک ناپذیر و هستی آفرین سازمانی به نام ارتش است که نه فقط در بین سربازان بلکه در بین فرماندهان نیز تاثیرات خود را می گذراد.

با وجودی ساختار آهنین و نظم سلسله مراتبی که در بالا ذکر گردید، امروزه ارتش نیز همچون سایر نهادهای اجتماعی، دگرگونی هایی را شاهد است. روند تکاملی ارتش نشان می دهد تعداد افراد غیر نظامی در ساختار ارتش رو به فزونی است به طوریکه در سال 1339 از هر سه نفری که در ارتش امریکا بودند دو نفر نظامی و یک نفر غیر نظامی ولی در سال 1389 از هر سه نفر دو نفر غیر نظامی تغیرات دیگر به وجود آمده در ساختار ارتش به گونه ای است که با توجه با توسعه بخش های مختلف ارتش کم کم نهادی به نام ستاد مشترک در ارتش به وجود می آید که همان قدرت اجرایی و فرماندهی را نه به صورت رسمی بلکه به صورت غیر رسمی اعمال  کند.

در کنار دگرگونی ساختار سلسله مراتبی ارتش باید از متحول شدن اصول اقتدارگونه درون سازمان ارتش نیز سخن گفت یعنی اینکه روش  تحمیق  به عنوان موثرترین روش اعمال نفوذ در ارتش شناخته می شد که اکنون به میزانی جای خود را به اقناع و رفتاری مبتنی بر تعامل و اقتدار بخشیده است .

نتیجه این که ارتش سازمان مدرنی است که از نظر سازماندهی، سلسله مراتبی بودن، نظم آهنین و حق استفاده مشروع از خشونت و سلاح  باسایر سازمان ها  و نهادهای موجود در هر جامعه ای متفاوت است. این تمایزات و تفاوت ها سبب شده است که امتیازات و انحصارات  ویژه ای نیز به این سازمان مدرن اختصاص داده شده و کارکردهای منحصر به فردی از آن مطالبه شود. با این وجود، پیشرفت های  تکنولوژیک و صنعتی شدن جهان امروز، سبب شده است که این سازمان نیز همچون سایر ساختارهای امروزین منعطف شده و از شکل اولیه اش خارج شود. هرچند میزان این دگرگونی ها بسیار کمتر و به مراتب خفیف تر از آن چیزی است که در سایر حوزه های زندگی انسان امروز اتفاق افتاده است. به رغم همسانی های ارتش و همگونی های این سازمان در همه جوامع، هر کشور با توجه به ساختارها و ویژگی های درونی اش دارای شاخص های متفاوتی است.

دیدگاه شما