صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

پنجشنبه ۹ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

تبیین ماهوی امنیت ملی

-

تبیین ماهوی امنیت ملی

امنیت ملی را می توان از زوایای مختلف مورد تحلیل قرار داد. ماهیت امنیت در نگاه کلی و امنیت ملی در نگاه خاص، خود دارای جنبه های متفاوتی است و نسبت به ماهیت آن نیز دیدگاه های مختلف وجود دارد. اما انچه مورد وفاق است اهمیت مفهوم امنیت و امنیت ملی و کارکردهای عملی و عینی آن در تعیین ثبات و نظم در یک کشور است. به باور بسیاری از کارشناسان این حوزه، امنیت برای کشورها در درجه اول اهمیت قرار دارد. به بیان دیگر تا نگاه استراتژیک و بنیادی نسبت به امنییت در کشور ها وجود نداشته باشد، پیشرفت های سایر حوزه ها به میزان زیادی ناممکن و غیر محتمل است. چنین نگاهی برای کشوری مانند افغانستان از اهمیت شایانی برخوردار است. نگاه امنیت پایدار و تبیین مولفه های جامع آن برای کشور امری است حیاتی و این درست همان چیزی است که بخش زیادی از نیروهای فعلی کشور را  به خود متمرکز کرده است.

از دیگر سو در پیچیدگی مفهوم امنیت ملی نیز تردیدی وجود ندارد، به رغم یکسانی تمامی مفاهیم انسانی به دلیل خاستگاه کیفی اش در ناآشکاری، مفهوم امنیت ملی از آن جا که واقعیت چند بعدی است از ابهام بیشتری برخورردار است. پر واضح است که این پیچیدگی نتوانسته است زره ای از اهمیت و گرانیگاهی بودن آن نکاسته است، برعکس تصویر پردازی ها و هدف گیریهای فزون تری نسبت به مفهوم امنیت ملی در حال خلق شدن است. از نوشته های بیشتر پژوهشگران و اندیشمندان بین المللی پنین بر می انید که حفظ موجودیت یک کشور، امنیت ملی و وحدت ملی وازه های اند که خاستگاه واحدی از نظر معنی درند و آن چیزی نیست جز بقای کشور. در برخی موارد از این مفهوم تحت عنوان نفع حیاتی نیز تعبیر می شود. بالاترین و بینادی ترینهدف ی که کشورهای در پی آنند بدون تردید حفظ موجودیت کشور است. اگر امنیت ملی به مخاطره افتد، مردم و دولت اماده هرگونه فداکاری در راه آن بوده و برای حفظ حتی جنگ را نیز سزاوار می داند.  از آن جا که مفهوم امنیت ملی یک واقعیت چند بعدی است و آن را نمی توان در مورد خاصی خلاصه کرد، در این نوشته مصادیق مرتبط با امنیت ملی به صورت فشرده مورد واکاوی قرار  می گیرد.

حفظ تمامیت ارضی ، حفظ جان مردم، سعی در دوام و استواری نظام و حاکمیت کشور نخستین و به زعم همه اندیشمندان مهم ترین معنی امنیت کشورها است. اساسا وقتی اصطلاح کشور را به کار می بریم، مرزهای جغرافیایی مشخص از بارزترین مصادیق آن است. کشوری بدون مرز، تنها تصوری است خیالی و از آن رو تحقق ارمان های ملی بدون داشتن جغرافیای مشخص امکان ناپذیر است. شهروند، تکالیف و امتیازاتی که برای انسان در کشورها مسجل شمرده می شود، تنهای زمانی محقق شدنی است که شخص متعلق به حوزه جغرافیایی خاص باشد. دفاع و استحکام نیز از هویت ملی و تلاش برای ارتقای ظرفیت کشوری نیز در صورت داشتن مرزهای مشخص قابل تحقق است. در درون اهمین جغرافیا است که حفظ جان مردم اهمیت می یابد. سخن از مردمی با قالب دولتی یا  کشوری محصور و مربوط به حکومتی خاص است، این حکومت الزاما باید تعریف جغرافیایی از حدود و صغور خود داشته باشد. استتواری نظام نیز به تبع پذیرش  و وجود حقایق از پیش مطرح شده ممکن است. نظام از این منظر منظومه ای مرتبط به جدود جغرافیای خاص و  از همان رو تکامل بخش تامین امنیت ملی کشورها.

حفظ منافع حیاتی کشور؛ یکی دیگر از مصادیق و معانی امنیت ملی کشورها، حفظ منابع حیاتی آن است. منابع حیاتی لزوما زمینه ساز حفظ استقلال  و خود اتکایی کشور را در درازمدت فراهم می کند. به بیان دیگر بدون داشتن منابع حیاتی کشورها، سخن از امنیت ملی  و انگاره های آن امری است تصور ناپذیر و نا محتمل. بیساری از جنگ های تاریخی و کنونی کشورها بر سر منابع جیاتی بوده است. هویت و ماهیت تداوم کشوری وابسته به همین اصل است. بدیهی است به هر میزان کشوری از توانایی و اقتدار بیشتری دراین حوزه برخوردرا باشد، امکان بقا و استقلال و در نهایت امنیت ملی بیشتری بهره مند است.

فقدان تهدید خارجی نسبت به منافع ملی و حیاتی کشور؛ گزینه نهایی مورد بحث ما در امنیت ملی، نبود تهدید خارجی نسبت به منافع ملی یک کشور است. گفتیم منازعه برای تصرف منابع و توسعه ارضی یکی از انواع منازعات دراز دامن در جوامع بشری بوده است. شکل گیری کشورها دربشتر مواقع به اقتضای همین تهدید ها  و امتیاز طلبی ها بوده است. هرچه از زمانه معاصر به عقب تر بر می گردیم، با شیوع جنگ های توسعه طلبانه و تهدید اور برای جغرافیاهای مجاور بیتشری بر می خوریم. در چنان زمانه ای، هیچ قاعده ای برای تصرف خاک ها و توسعه ارضی کشورها وجود نداشت، به هر میزان کشوری که از قدرت بیشتری برحوردار بود، دست به توسعه و گسترش مناطق بیشتری می زد و این روند حاکم بر جهان سیاست بود. اکنون اما، امکان چنین دستبردی در مدیریت سیاسی کشورها  وجود ندارد و بر اثر توافقات بین المللی مرزهای کشورها تثبیت شده است.

حال که مفهوم امنیت ملی و مصادیق آن به صورت مختصر مورد واکاوی قرار گرفت، در زیر عواملی چندی را که در تامین امنیت ملی موثر است مرور می کنیم. عامل نظامی مهم ترین وعینی ترین ابزار تامین امنیت ملی کشورها به شمار می رود. تنها در زمانه های معاصر و به ویژه اکنون است که عوامل دیگر نیز در کنار عامل نظامی برای تامین امنیت ملی کاربرد پیدا کرده است. با این وصف هنوز قدرت نظامی بی بدیل است و حتی استفاده از ان در خلق مشروعیت تحقق اهداف نیز امری رایج  و پذیرفته شده است. در کنار قدرت نظامی، پیشرفت های اتقتصادی نیز از حیاتی ترین ابراز و منابع تامین امنیت ملی کشورها به شمار می رود. گفتمان اقتصاد در اکنونیت جهان به رایج ترین قدرت ممکن تبدیل شده است. توانایی اقتصادی اهرم فشار فوق العاده ای در جهت تحقق اهداف دولت ها در عرصه نظام بین الملل است. دنیای مدرن بیش از همه صفت ها متصف به صفت اقتصادی است. اقتصاد رهاوردی تمدن تن پروری برای ادمی است که  علایق و تصورات اورا ازجهان وزندگی با گذشته به کلی متفاوت کرده است. از این رو امروزه تلاش کشورها برای توسعه اقتصادی مرز ناپذیر و از رایجح ترین گزینه های پر کاربرد در نظام بین الملل است.

عوامل استحفاظی، قدرت سیاسی (رهبری نوع حکومت، ثبات داخلی، ایدئولوژی، روحیه ملی ویژگی های فرهنگی وسایر خصوصیات کشور)، تضعیف قدرت نظامی؛ اقتصادی و سیاسی دشمن، انعقاد پیمان نظامی دو و یا چند جانبه و گسترش عوامل بازدارنده از دیگر عامل ها و ابزارهای تامین امنیت ملی کشورها در جهان معاصر است. ناگفته پیداست که بخش زیادی از عوامل فوق در نتیجه دگرگونی شرایط جهانی و نظام بین الملل و تحولات تکنولوژیکی واقتصادی پدید  آمده است. قدرت سیاسی با ابزارهای امروزین به  ویژه در چارچوب های متعارف سیاست در جهان کنونی، از اهمیت زیادی برخوردار است. دیپلماسی یکی از مهم ترین ابزارهای سیاسی در خدمت منافع ملی و برای رهایی از جنگها و منازعات مستقیم میان کشورها ظهور کرده است. انعقاد پیمان های دو و یا چند جانبه نیز به تبع تجلی شیوه های نوین تحرکات سیاسی عرض اندام کرده است.

به اقتضای مطالب فوق چکیده این نوشته این است که امنیت ملی در جهان کنونی از معماهای بسیار پیچیده و درعین حال حیاتی است که مسیر و هدف اصلی تعاملات کشورها را در عزصه  بیرونی نشان می دهد. هرچند مصادیق امنیت ملی فراوان است، اما حفظ وجود و هویت کشوری مهم ترین عاملی است که مورد توجه کشورها قرار دارد. ابزارهای تامین منافع ملی نیز درطیف متنوعی دسته بندی می شود که شاید مهم ترین آن را بتوان قدرت نظامی عنوان کرد. درکنار قدرت نظامی، ازتوانایی اقتصادی و انعقاد پیمان های همکاری دو و یا چند جانبه، قدرت سیاسی و عوامل استخفاظی نیز نمی توان به سادگی عبور کرد.

دیدگاه شما