جوامع امروزی به رغم پیشرفت های که عاید شان گردیده است ، درهمان حال به آفت های متعددی دچارمی باشند. البته میزان گرفتاری به آن آفت ها به تناسب وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی وفرهنگی جوامع متفاوت می باشد. کشورهای عقب نگهداشته شده وجنگ زده بیشتر ازکشورهای پیشرفته به آن آفت ها دچارمی گردند.اما درکشورهای توسعه نیافته گاه عمق ودامنه آفت ها به حدی گسترده وریشه داراست که مقابله با آن گاهی بصورت یک امرغیرممکن جلوه می نماید. افغانستان، درمیان کشورهای مبتلا به آفت های متعدد اجتماعی وغیره شاید در ردیف نخست قرارگیرد. دربین آفت های گوناگونی که جامعه افغانستان را بکام خود کشانیده است ، اعتیاد به موادمخدر وقاچاق مواد مخدر در ردیف های اول قرارمی گیرد. این درجه بندی ازسوی سازمان های بین المللی مبارزه بامواد مخدرنیز مورد تایید قرار گرفته است. هم چنین در داخل کشورنیز هرسال به تعداد معتادان کشورافزوده می شود، گرچند تاکنون آماردقیق وقابل اطمینانی دراین رابطه بیرون داده نشده است ، مگربه وضوح می توان افزایش معتادان را درجامعه وگرایش به قاچاق موادمخدررا به وضوح دید. اکنون پرسش اینست که واقعا چه چیزی باعث افزایش اعتیاد درجامعه و گرایش به کشت وقاچاق مواد مخدر در کشورگردیده است؟ با آنکه درساختار اداری وتشکیلاتی کشور، وزارتی بنام وزارت مبارزه باموادمخدرایجاد گردیده وریاستی نیزبه همین عنوان دروزارت داخله وجود دارد ، که هزینه های هنگفت مالی را به خوداختصاص می دهند ،چرا تاکنون موضوع اعتیاد وکشت وقاچاق مواد مخدرتحت کنترل درنیامده است؟ به نظرمی رسد که تاکنون دراین باره شیوه دقیق واقدامات اساسی که متضمن رفع یا محدودیت آنها شود اتخاذ نگردیده و یا بصورت ناقص ونیمه تمام به حال خودرها گردیده اند. دراینجا به برخی ازعوامل وزمینه های که به گسترش اعتیاد درجامعه نقش عمده را دارند اشاره می شود :

• عوارض سالهای جنگ : معمولا درکشورهای که سالها جنگ وبحران وجود داشته ، اثرات منفی آن پس ازختم جنگ وپایان یافتن بحران خودرا نشان می دهد. درهنگامی که جنگ وبحران جریان دارد شاید بسیاری ازمسایل ومشکلات درچنان فضایی کمرنگ جلوه نموده وتحت الشعاع قرارگیرند. اما هنگامی که تب وتاب جنگ وبحران اندکی فروکش نماید درآن زمان کاستی وعوارض جامعه پی درپی نمایان می گردد ؛ موضوع اعتیاد نیز یکی ازاین موارد است که پس ازجنگ وبحران بصورت بسیارجدی خودرا تبارز می دهد. درافغانستان مسئله اعتیاد از دیرزمان با موضوع جنگ وبحران گره خورده بود. وقتی که درکشوربه مقیاس وسیع وغیرقابل کنترل کشت وقاچاق موادمخدررایج باشد شیوع اعتیاد نیز یک امرغیرقابل کنترل می باشد. نبود یک حاکمیت قوی وعدم تسلط قانون وفقدان فضای مناسب آموزشی وتربیتی لازم این موضوع را تشدید بخشیده است. روی همین لحاظ اعتیادبه موادمخدر یکی ازپیامدهای ناگوارسالهای جنگ درکشورمحسوب می گردد.
• فقروبیکاری وخشکسالی : کارشناسان اموراجتماعی یکی ازعوامل اعتیاد را فقروبیکاری برمی شمارند. به معنای دیگرمیان فقر و بیکاری وگسترش اعتیاد درجامعه یک رابطه قوی ومستقیمی وجوددارد که بحث وبسط آن ازلحاظ جامعه شناختی وروانشناختی ازظرفیت این مقاله بیرون است. درکشورما به دلیل سالها جنگ ، فقروبیکاری بصورت یک پدیده عام ودوامداردرآمده است که مصائب بزرگی رابرجامعه تحمیل نموده است. پدیده فقروبیکاری موجب گردیده است که روی آوردن به اعتیاد بعنوان یک عامل تسکین دهنده وسرگرم کننده موقتی وانحرافی تلقی شود. درکنار نابسامانی های اجتماعی وسیاسی ، عامل دیگری که موجب گردیده روی آوردن به موادمخدرمورد توجه قرارگیرد خشکسالی های پیاپی می باشد. خشکسالی های متوالی موجب گردیده است که کشاورزان ما نتوانند به کشت وزرع غله جات اساسی جامعه بپردازند، لذابرای تامین معیشت وگریزازتنگناهای زندگی به کشت تریاک روی آوردند. درآمد و مفاد سرشار حاصل ازآن سبب گردید که کشاورزان بیشتری به آن روی آورند. باندهای مافیایی قاچاق موادمخدرنیزدراین امردخالت عمده داشته اند. بنابراین فقرو بیکاری وخشکسالی های متوالی ازعوامل مهم دیگرترویج کشت واعتیادبه مواد مخدر در کشوربه شمارمی آید.
• پایین بودن سطح آگاهی جامعه : رشد یا عقب ماندگی جامعه خصوصا ازلحاظ آگاهی و درک مسایل زیست جمعی نقش عمده ای درسلامتی وموفقیت جامعه دارد. یکی از زمینه ها وعوامل عمده ای که جامعه ما را به بیماری های گوناگون مبتلا ساخته وسلامتی را ازاو سلب نموده است ، اینست که سطح آگاهی جامعه بسیارنازل می باشد. این موضوع سبب گردیده که نه تنها درعرصه های سیاسی واقتصادی وفرهنگی باعقب ماندگی مفرطی مواجه شویم ، بلکه بیماریهای اجتماعی چون اعتیاد وارتزاق ازکشت وقاچاق موادمخدربصورت گسترده درجامعه ترویج گردیده ونسبت به آن هیچ گونه قباحتی وپلشتی تصورنگردد؛ حتی ازنوعی مقبولیت اجتماعی نیزبرخوردارگردد. همین طورعدم آگاهی موجب می شود که خانواده ها از تربیت درست فرزندان خویش وبرخورد شایسته باجوانان عاجزآمده واین ها همه درمجموع زمینه گرایش به اعتیادرادرمیان نوجوانان وجوانان فراهم سازد. پایین بودن سطح آگاهی جامعه سبب کاستی ها واتخاذ روشهای نادرست تربیتی درخانواده هاگردیده وقطعا اگرمراکزآموزشی هم دراین رابطه وجود داشته باشد قادر نخواهند شد که نسل امروزی را دربرابرچنین تهدیدهای مصئونیت بخشند.
• ناتوانی وضعف حکومت : متاسفانه یکی ازعوامل بسیار مهمی که موجب گردیده مسئله اعتیاد درکشور روز به روز گسترش یابد ناتوانی وضعف حکومت در مقابله با این آفت خطرناک می باشد. این ناتوانی ازچند جهت قابل بررسی است : اول اینکه حکومت با آن که یک وزارت خانه را بنام مبارزه باموادمخدرایجاد نموده و بودجه گزافی را جذب ساخته است ویا ریاستی که دراین رابطه دروزارت داخله وجوددارد ، اما عملا تاکنون هیچگونه موفقیتی دراین رابطه نداشته است . وزارت خانه های مذکور قادرنگردیده اند که مراکزترک اعتیاد مناسب را حتی درکابل بوجودآورد و یا اقداماتی پیشگیرانه ای را صورت دهد. دوم آنکه به دلیل عدم شناخت وتحلیل درست ازوضعیت اعتیاد درکشور، فاقد طرح وبرنامه برای مقابله بااعتیاد می باشند . سوم اینکه بنا به اظهارنظرهای برخی صاحب نظران بسیاری ازمقامات حکومتی در رده های بالا و پایین درامرمواد مخدر به شکل های مختلف نقش دارند ، لذا اگرنیتی هم دردستگاه حکومتی برای مقابله با موادمخدر وجود داشته باشد توسط چنین افرادی خنثی می گردد. چهارم همانگونه که حکومت دربسیاری ازبرنامه ها وسیاست های خود جدی وقاطع نمی باشد ، دراین بخش هم ازجدیت برخوردارنیست. مماشات ورعایت مصلحت های خاص موجب گردیده که همه ادعاهای کذایی هم چنان فقط درسطح ادعا باقی بماند وبدان عمل نشود. بطورمثال حکومت تاکنون باوجود صرف هزینه های گزاف درمقابله با مواد مخدر نتوانسته است که رضایت واطمینان دهاقین را درمورد کشت بدیل مواد مخدربدست آورد. یا در امر نابودی مزارع کشت خشخاش فقط بابکارگیری چندعسکر فقط بصورت سمبلیک انجام می شود.
• بعدخارجی آفت موادمخدر: این امرپوشیده نیست که کشت وگسترش مواد مخدر تنها یک پدیده داخلی نبوده ، بلکه یک پدیده جهانی می باشد. به معنی دیگرسرمنشاء تشویق وترغیب به کشت خشخاش ودامن زدن به آفت اعتیاد اگرچه  زمینه های داخلی دارد ، ازبیرون مرزها وحتی از درون دستگاههای قدرتهای بین المللی نیزمورد حمایت قرار می گیرد. باندهای مافیایی بین المللی بصورت یک روش سازماندهی شده ومنظم حتی با برخورداری ازحمایت های گروه های فشار درداخل حکومت ها ، این موضوع را تعقیب می نمایند. هم چنین حکومت افغانستان نیزدرجلب جهان ودریافت کمک های لازم واساسی برای تحقق مبارزه بامواد مخدر ناتوان بوده است.

بنابراین بادرنظرداشت فاکتورهای فوق برای مقابله با اعتیاد درجامعه یک اقدام همه جانبه وبعنوان یک موضوع ملی و جهانی صورت گیرد. اگرموضوع درگستره وتلقی یک ضرورت ملی وجهانی مورد توجه قرارگیرد، هماهنگی و شیوه های مبارزه با آن بصورت انسجام یافته بکارگرفته شود، می توان درمقابله موفقیت آمیز آن امیدوار بود.