کشورهای جهان هر کدام به تناسب توانایی و مدیریت نخبگان و فرهیختگان به سمت آینده حرکت می کند. در این مسیر ارایه ی استراتژی و طرح های هدفمند و منظم می تواند در راه یابی کشور به سمت توسعه و ثبات نقش تاثیرگذاری داشته باشد. یکی از مهم ترین اولویت ها و ویژگی ها، پیش بینی اوضاع و تحولات مربوط به مسیر حرکت کشورها است. افغانستان کنونی بیشتر از هر زمان دیگر نیازمند چنین تحقیقات هدفمند و نجات بخش است. این امر در سوق دادن افکار عمومی و ایجاد تعادل اجتماعی مهم و اثر گذار است. متاسفانه افغانستان کنونی کشوری است که به جای اطلاعات دقیق و محاسبه شده، حدس و گمان های واهی، مسیر حرکت روان اجتماعی را هدایت می کند و این باری گرانی است که اثرات سوء و ناگواری در پی خواهد داشت. بدیهی است که اجرای چنین امری وابسته به نهادهای علمی و اکادمیک قدرتمند و افراد توانمند از نظر نیروی فکری است. چیزی که جای پای عمیقی در  جامعه افغانستان ندارد.

 از سوی دیگر، کمتر کسی است در افغانستان امروز که  نگران اوضاع پس از 2014 نباشد.  نقطه ای که گذر دوگانه ای را برای آینده این کشور رقم خواهد زد. برخی معتقدند در صورتی که  شاخص ها و تدابیر ممکن برای اوضاع پس از خروج کامل نیروهای خارجی در افغانستان سنجیده شود و انتخابات به صورت شفاف و مردمی برگزارشود، این کشور به سمت بهبود و امنیت پایدار سوق پیدا خواهد کرد، در غیر آن بار دیگر  افغانستان  به سمت جنگهای داخلی پیش رفته  و به پناهگاه تروریست های افراطی تبدیل خواهد شد. عده ای دیگر اما بر این باورند که اوضاع پس از 2014 آنچنان که گفته می شود، وحشتناک و غیر قابل پیش بینی نیست. به باور این عده، هر کشوری اگر به جای افغانستان بود، همین وضعیت و کشاکش فعلی کشور ما را شاهد، بود، اما آنچه مهم است نوعی انسجام ملی و تحرک سیاسی برای مشارکت در تعیین سرنوشت افغانستان از سوی گروه های مختلف موجود در کشور است. این عده تاکید دارند که هیچ اتفاق غیر منتظره و استثنایی در پس از 2014 نهفته نیست و اظهارات برخی از رسانه ها و تحلیل برخی از افراد در این مورد مبالغه آمیز است.

آنچه که در این میان مستلزم بازنگری و کاووش جدی است میزان اهمیت سال 2014 و مسایل مرتبط با آن است. این مسایل تا کنون کمتر مورد ارزیابی واقعی قرار گرفته است و بیشتر اما و اگرها یی که در این باره مطرح می شود، معطوف به گرایشات و ایده های  از پیش تعیین شده تحلیل گران دارد . به بیان بهتر افغانستان کشوری است که آمارهای واقعی و حقیقی جای خود را به حدث و گمانه زنی های جانب دارانه و غیر علمی سپرده است و این می تواند برای آینده این کشور خطر بیشتر از هر بحران دیگر پدید آورد.  مادامی که در کشوری و جامعه ای سرنوشت و آینده به دست احساسات و قضاوت های غیر فنی و غیر حرفه ای گذاشته شود، چونان جامعه ای به سمت فاجعه نیل می یابد.

به رغم کمک های میلیارد دالری کشورهای خارجی درافغانستان در دوازده سال گذشته، مردم فقیر و طبقات پایین اجتماعی کمترین بهره از آن نبردند، با این وجود مردمان عادی و کسبه کار این سرزمین قانع تر و غنی طینت تر از کسانی است که پر بهره بوده اند. اهمیت ذکر چنین نکته ای در این است که تا مردم افغانستان نوعی خویشتن‏باوری برای تعیین سرنوشت خود را نداشته باشند و برای تامین نیازهای اقتصادی و سیاسی خود اقدام نکنند، استعانت و همیاری دیگران نمی تواند موقف تعیین کننده ای داشته باشد. همین طور در بعد امنیت، دانش، توسعه سیاسی و سایر ساختار ضروری در یک جامعه.

به نظر نگارنده تا کنون در مورد وابستگی به  کمک های جامعه جهانی و تعیین ساختار اقتصادی و سیاسی کشور مبالغه صورت گرفته است و نوعی دیگر اتکایی بیش از حد شکل گرفته است. این رفتار، را می توان نوعی فرافگنی در مورد وابستگی ساختاری جامعه به بیرون دانست. در  حالی که همه می دانند در صورتی که  افغان ها خود دست از منازعه و قتال عیله یک دیگر بردارد، و به همگرایی و همسویی در راستای تعیین سرنوشت آینده افغانستان روی آورند، وضعیت به زودی تغییر خواهد کرد، اما در صورتی که اراده تغییر در میان خودی ها وجود نداشته باشد، تمسک به اقتدار نیروی بیرونی همانسان که تاکنون کارساز نبوده است، پس از این نیر راهکشا نخواهد بود. سرنوشت پس از 2014 تنها و تنها وابسته به اراده مردمان تاثیرگذار در همین جغرافیاست و متاسفانه  گاهی در مورد عامل خارجی تاثیر گذار بر حوادث افغانستان مبالغه صورت می گیرد که به چنین امری در حوزه سیاست فرافگنی گویند.

گفتیم 2014 و پس از آن چیزی نیستند جز برنامه هایی که امروز در کشور ریخته و مورد عمل واقع می شوند. اگر امروزه مردمان تاثیر گذار در سرنوشت افغانستان و به ویژه کارگزاران و سیاست مداران، نگاه و عملکرد مثبت به آینده افغانستان داشته باشند، این کشور خود به خود ره درست و معقول و صلح آمیز را طی خواهد کرد، اما در صورتی که دولت مردان و سیاسیون نگرش غیر از داشته باشند و هنوز در صدد افزایش و مانور قدرت خود باشند، بدیهی است که افغانستان آینده سرنوشت رقت بارتر از گذشته را شاهد خواهد بود. یک سنت بسیار نامرعوب و در عین حال دامن درازی در افغانستان وجود داشته و تا کنون نیز به عنوان یک معضل وجود دارد که حاکمان مردم را به عنوان رعیت و حتی برده شمرده و قدرت را از ان خود و حق خود می دانند. این گفتمان با وجود روی کار آمدن ارزشهای دموکراتیک نیز درگوشه وکنار کشور مشاهده می شود. حال انکه مردم در یک نظام دموکراتیک شهروند شمرده می شوند. مقام شهروندی مستلزم حقوق و مزایایی است که متضمن جایگاه  رفیعی برای مردم خواهد بود. اصطلاح مشهور تیکه داران قومی در افغانستان نشان از واقعیت دردآوری است که شریان های اجتماعی را تکان می دهد. وقتی اعتقاد به ذات و  کرامت انسانی به چیز بی مقداری تبدیل شود و وقتی کارنامه تاریخی مردمی به جز ستم و سلطه چیزی نباشد، نتیجه چیزی بهتر از این نخواهد بود.

امروز بیش از هرزمان دیگر افغانستان نیازمند اتکا به توان درونی خویش است. افغانستانی که در گذشته ها به دور از هر گونه استعانت خارجی و دخالت دیگران توانسته است، از عزت و سربلندی به مراتب بهتر از امروز برخوردار باشد. آن چه امروزه عوض شده است، نگاه ابزاری به مردم و تمامیت خواهی رهبران سیاسی کشور است. این امر در سراسر کشور وجود دارد و استثنایی نیز شامل آن نمی شود.

خلاصه این که افغانستان پس از خروج نیروهای خارجی نیز وضعیت رقت بار تر از امروز را شاهد نخواهد بود، در صورتی که اراده سازش، ثبات، امنیت و همگرایی میان رهبران سیاسی و نخبگان قومی وجود داشته باشد. اگر منفعت طلبان اجازه دهند، اقوام افغانستان همواره با هم و در کنار هم بوده اند و خواهند بود. تاریخ به اثبات رسانده است که مردم عادی در افغانستان به رغم تعلق به اقوام و مذاهب مختلف با یکدیگر مشکل ندارند، تنها قدرت طلبان و نامردم گرایان اند که برای تامین منافع خود مردم را به جان هم می اندازند و سپس از آب گل آلود ماهی گرفته و مردم را در مصیبت های وارده تنها رها می کنند. اینک پس از چهار دهه جنگ و درگیری در این کشور، مردم به ارامش و رفاه نیاز دارند، چرا باید قرعه پریشان‏خاطری و واگرایی ملی همواره به نام این ملت سکه بخورد؟ در حالی که سایر کشورها، پس از نزاعی که تقریبا سرنوشت مشترک همه انسانها به گونه ای با آن گره خورده است، به رفاه و عدالت دست یافته اند. اینک که آهنگ رحیل خروج نیروهای خارجی نواخته می شود، ظن آن می رود که هیچ اتفاق نامیمونی در این مرز و خاک به وقوع نپیوندد، البته اگر قدرت طلبان، خواب زعامت شان را در بر افروختن شعله بی ثباتی و جنگهای خانمان سوز دوباره نبینند.