جامعه افغانی از معدود جوامع شدیدا سنتی و پایبند به سنت های کهن و اسلامی است بگونه ی که هر خارجی وقتی از افغانستان دیدن می کند اولین چیزی که درخاطرات شان به آن اشاره می کند شدیدا سنتی بودن مردم افغانستان و پایبندی شدید آنان به سنت ها و آموزه های دینی و فرهنگی شان است. باری بارنت روبین در جای نوشته است که افغانستان بویژه نواحی مرزی آن با پاکستان در مناطق قبایلی، گنجینه ی شگفت از سنت های کهن و روشهای سنتی زندگی بشر است که دیدن آن عجیب و غیر قابل باور می نماید. این عبارت مخاطبانش را تشویق می کند که برای دیدن یک جهان کاملا سنتی و بدور از زرق وبرقهای مدرنیته راهی این دیار شوند و از نزدیک جهان متفاوت کهن اما زنده در عصر کنونی را ببینند. واقعیت این است که همین شدیدا سنتی بودن جوامع می تواند حسنیت های هم داشته باشد اما زوایای منفی و زیان بار آن بر مزایای آن می چربد.

از نگاه یک توریستی که از جهان مدرن به چنین جوامعی پا می گذارد طبیعی است که این سنت های کهن شگفت می نماید و چه بسا برای بسیاری جالب باشد و امروزه به همین دلیل در بسیاری از کشورهای غربی سعی می کنند به صورت تصنعی و ساختگی مناطقی را به گونه سنتی عیار ساخته و شیوه های زندگی کهن را در این مناطق برای بازدید علاقمندان نمایش دهند. یکی از دلایل تاکید بر حفظ سنتها، زبانها و ساختارهای فرهنگی و سنتی کهن در جهان کنونی نیز همین مسئله و جذابیت آن است. اما گویی در افغانستان شرائط اینگونه نیست و مردم افغانستان عمدتا قربانی عقب ماندگی های تاریخی، سیاسی و فرهنگی خود شده اند روزی نیست که جان چند انسان بی گناه در اثر انتحارها و حملات مرگبار مهاجمانی که از فقدان آگاهی و دانایی لازم و شناخت نادرست از جهان و آموزه های دینی و سنتی شان قربانی منافع دیگران شده و انسانهای بی گناه را به کام مرگ می فرستند؛ از دست نرود. بنا براین تصحیح باورها و فراهم آوردن زمینه های رشد و تعالی اندیشه و معرفت انسانی در دستان عالمان و متفکرانی است که باید قدما و قلما در جهت روشنگری و تنویر افکار عمومی گام بردارند و بر کژی ها و انحراف ها خط بطلان بکشند.

دولت افغانستان در سالهای اخیر سعی کرده است با گردآوری عالمان دینی و تاسیس شوراهای علمای دینی در افغانستان از این ظرفیت بالقوه برای تامین صلح و امنیت پایدار و تصحیح باور ها و نگرشهای دینی و مذهبی بهره ببرد. در همین راستا  روز گذشته نیز شوراى عالى صلح اعلام کرد که قراراست درآيندۀ نزديک، کنفرانسى با اشتراک علماى منطقه و جهان در کابل، و نشست جهان اسلام در يکى از کشورهاى اسلامى، در مورد رسيدن به صلح پايدار در افغانستان برگزار شود. صلاح الدين ربانى رييس شوراى عالى صلح، در نشستى با اعضاى شوراى علما، دیروز در کابل گفت:  صلح، يک امر خيراست و دعوت به صلح، مسووليت هرفردمسلمان ميباشد؛ علما همانگونه که مسووليت خطير و بزرگى را در قبال دعوت بشريت دارند، در راستاى تامين صلح و امنيت و تحقق ارزشهاى دينى و ملى کشور نيز بيش از هر قشر ديگرى عهده دار اين مسووليت مى باشند. وى افزود که تاکنون اکثرعلما بخصوص شوراى سراسرى علما، با پروسۀ صلح همکار بوده و در رابطه به جنگ و خشونت، قتل افراد بيگناه، حملات انتحارى و اهميت صلح، گفتگو، مشوره و مذاکره، به اشکال مختلف و در پرتو ارشادات الهى ابراز نظرکرده اند.

طبق گذارشها قرار است کنفرانس مذکور با اشتراک علماى منطقه و جهان اسلام، در کابل برگزار گردد علاوه براین به گفته رييس شوراى عالى صلح درمورد مسئله افغانستان وجلب همکارى کشورهاى اسلامى درسطح بين المللى نيز کنفرانس جهان اسلام مدنظرگرفته شده است، بعضى کشورهاى اسلامى، براى ميزبانى اين نشست اعلام همکارى نموده اند و اين نشست، در آيندۀ نزديک در يکى از کشورهاى اسلامى برگزار خواهد شد. تردیدی نیست که در جوامع اسلامی نقش آموزه های دینی و به تبع آن نقش عالمان دینی دراصلاح و تعمیق نگرشها و باورهای دینی بسیار مهم و حیاتی است. از سوی در این هم نمیتوان شک داشت که یکی از دلایل اصلی گسترش عملیاتهای انتحاری و تخریبی در افغانستان و سایر کشورهای اسلامی توصل به آموزه های دینی و اسلامی توسط گروه های افراطی و تند رو است. بنا براین زمانيکه علما، پيام صلح را به اذهان  عمومی برسانند، اين پيام بيش از هرزمانى تقويت و گسترش مى يابد و باعث برداشته شدن گامهای به سمت صلح می شود. البته این منوط به آن است که علما درجهت زمينه سازى براى برگزارى کنفرانس ها همکارى نمايند، و در تدوین چنین نشست های صادقانه و جدی تلاش نمایند.

به نظر میرسد مشکل اصلی در نرسیدن به یک صلح و ثبات پایدار و پایان جنگ در افغانستان این است که همواره بسیار از کارشناسان و تحلیل گران بویژه تصمیم سازان غربی ابعاد جنگ و صلح را در افغانستان با چرتکه قدرت و ثروت اندازه می گیرند و این در حالیست که ویژگی های فرهنگی و اعتقادی در میان ساکنان افغانستان و پاکستان نیز یکی از عوامل نیرومند تداوم جنگ و خشونت در این دو کشور است. از این رو تا زمانیکه علاوه بر جنگ سخت و اتکا به نیروی نظامی و سلاح های پیشرفته و مدرن در بخش جنگ نرم و تولید ابزار های لازم در مهار افکار و باور های مردم  اقدامات لازم صورت نگیرد پایان جنگ دور از ذهن می نماید. کلید حل معمای جنگ و صلح در افغانستان این است که به همان میزان که در بخش جنگ سخت در افغانستان هزینه می شود به همان میزان بلکه بیشتر در جنگ نرم نیز باید هزینه گردد. توسعه مراکز آموزشی و علمی و حمایت وسیع رسانه های نوشتاری، شنیداری، و دیداری می توانددر تغییر افکار و باور های مردم نسبت به بسیار از مسائل کشوری و جهانی در افغانستان کمک کند. در این راستا مطبوعات باید بصورت گسترده در تمامی نقاط افغانستان فعال باشد و عالمان و کارشناسان برجسته باید به شبهات و پرسش های که در مورد جنگ و پی آمد های آن در فکار عمومی شکل می گیرد بروز و لحظه به لحظه پاسخ دهد. جامعه افغانی یک جامعه شدیدا مذهبی و سنتی است در این میان نقش بزرگان و متنفذین قومی ودینی در شکل دهی افکار عمومی بسیار موثر است که از آن در سالهای گذشته غفلت شده است.

به باور نگارنده درست است که حلقه های از طالبان ممکن است روابطی با برخی قدرت های منطقه ی و فرامنطقه ی داشته باشند و تلاشهای دیپلماتیک در سطح جهانی زمینه های تفاهم و گفتگو با این گروه را تا حدودی فراهم سازد اما ازاین نکته هم نباید غافل شد که اقناع فکری و باوری اعضای طالبان و طرفداران آن بسیار مهم تر از سایر عوامل است. فراموش نباید کرد که سخنگوی وقت امارت طالبان در یک کنفرانس خبری در حضور ده ها خبر نگار بین المللی آشکارا اعلام کرد که اگر سازمان ملل ما را به رسمیت نمی شناسد ما سازمان ملل را به رسمیت نمی شناسیم. این پیام روشن این گروه به تمامی قدرت ها و سازمان های بین المللی بود که خواهان اعمال نفوذ براین گروه است. اگرچه اکنون یک پارچگی کامل در میان تمامی حلقات طالبان ممکن است وجودنداشته باشد اما هستند حلقاتی که جنگ در افغانستان را بر اساس یک رسالت دینی و تاریخی برای خود توجیه میکند. فهم این واقعیت  و برخورد درست با آن می تواند برای تسریع روند صلح در کشور کمک کند.