خیلی از اندیشمندان بر این باور است که مهمترین مسئله بعد از گسترش سلاحهای اتمی و خطرات ناشی از آن مسئله رشد بی رویه جمعیت در جهان می باشد. کشور های صنعتی و توسعه یافته هم مواد غذایی بیش از نیاز دارد و هم رشد جمعیت کاهش یافته است لذا خیلی جایی نگرانی نیست اما کشور های جهان سوم که افغانستان جزء آن می باشد رشد جمعیت نگرایی های زیادی را ببار آورده است چون مواد غذایی به اندازه کافی ندارد و در صد بسیاری از نفوس زیر خط فقر زندگی می کند. بنابراین رشد جمعیت یکی از مهمترین مسئله است که دولت باید به آن توجه جدی نماید.توجه نکردن به رشد بی رویه جمعیت ممکن به حدی انفجار جمعیت برسد که دیگر کنترل کردن آن ممکن نیست.

براساس گزارش سازمان ملل ۵۰ درصد جمعیت افغانستان را افراد زیر پانزده سال تشکیل می‌دهند. و هر مادر در افغانستان به طور متوسط بیش از پنچ کودک به دنیا می آورد. براساس همین آمار نرخ رشد جمعیت افغانستان سالانه حدود ۲.۲ درصد است.همچنین صندوق جمعیت سازمان ملل در افغانستان گفته است که "در حال حاضر در افغانستان ۲۲ درصد زنان متاهل از روش ایجاد وقفه بین زایمانها استفاده می کنند و ۹۰ درصد زنان در مورد تنظیم خانواده آگاهی ندارند." این سازمان همچنین اعلان کرده است که در افغانستان یک سوم زایمان ها در فاصله کمتر از 24 ماه صورت می گیرد.

گزارش بالا نشان می دهد که میزان موالید خام (تعداد نوزادان زنده در هر سال در هر 1000 نفر جمعیت)، توزیع سنتی(میزان افراد جوان و پیر در جمعیت) باوری(اشاره به تعداد کودکان زنده متولد شده دارد) و توان زایش در افغانستان زیاد است و رشد این چنینی باعث می شود که افغانستان در ظرف 24 سال جمعیت اش دو برابر شود.

این در حالی است که وزیر زراعت گفته است که بیش از سی فیصد مردم افغانستان زیر خط فقر زندگی می کند و مردم بیش از 90 در صد درآمد خود را صرف خرید مواد خوراکی می کند. برای توسعه کشاورزی در افغانستان در ده سال آینده بیش از یک میلیارد دالر در هر سال نیاز دارد تا بتواند بخش عظیم مواد خوراکه مردم را تامین کند.

اما مسئله مهم این است که علل رشد بی رویه جمعیت در افغانستان چیست؟ چرا بعد از سال 2001 میزان رشد جمعیت هر سال افزایش یافته است. شاید بتوانیم دو دلیل عمده برای رشد بی رویه جمعیت در افغانستان ذکر نماییم. یکی نداشتن آگاهی در مورد تنظیم خانواده. بر اساس گزارشی که صندوق جمعیت سازمان ملل اعلان کرده نود در صد زنان در این مورد آگاهی ندارد. آموزش های قابلگی، اطلاع رسانی در مورد تنظیم خانواده و آموزش های مورد نیاز دیگر می تواند تا حدودی از رشد جمعیت را کاهش دهد. این آگاهی دهی از طریق تلویزیون، روزنامه ها، رادیو، کتاب های درسی مکاتب، تشویق خانواده ها برای داشتن فرزند کم از طریق شفاخانه هاو در نهایت از طریق نهاد روحانیت در مساجد ممکن می گردد.

علل دیگر و مهمتر برای رشد بی رویه جمعیت را صنعتی شدن دانسته اند. صنعتی شدن در جهان سوم آهسته و چند پاره بوده است. به علاوه، در جاهایی که توسعه چشمگیری، مانند برازیل و مالزیا، رخ داده است، فقط طیف کوچکی از نخبگان از این توسعه بهره مند شده اند و توده مردم از چنین تحولاتی مصون ماندند. از این رو، دلایلی که باعث شده است مردم در غرب صنعتی، بچه کمتری داشته باشند، در کشور های توسعه نیافته قدرت چندانی نداشته است و دلایل عقلانی برای تداوم خانواده های بزرگ همچنان در این کشورها وجود دارد. برخی از این دلایل عقلانی عبارت اند از سهیم شدن فرزندان در کار یدی، و امنیتی که برای والدینشان در زمان پیری فراهم می کنند i. توسعه در افغانستان بدون شک چند پارچه بوده است لذا لازم است که توسعه را در بخش خای مختلف و بدنه جامعه تزریق کنیم تا هم نخبگان و هم توده مردم از آن بهره مند شود و شکاف میان نخبگان و مردم نیز کاهش یافته و از این طریق جلوی رشد بی رویه جعیت را بگیریم.

اما رشد جمعیت پیامد های نیز در پی دارد. از جمله اینکه توسعه اقتصادی را با مشکل جدی مواجه می سازد. گفته اند که در جمعیتی با رشد صفر بین 3 تا 5 در صد درآمد ملی باید سرمایه گذاری شود تا یک در صد در درآمد سرانه به وجود آید. هر گاه جمعیتی سالانه 3 در صد رشد داشته باشد، تا 20 در صد در آمد ملی باید سرمایه گذاری شود تا افزایشی مشابه در استاندارد های زندگی ایجاد شود، چنین سطح سرمایه گذاری احتمالا امکان پذیر نیست؛ بنابراین کشور های با رشد جمعیت بالا بیشتر از بخش های صنعتی عقب می ماند ii.

پیامد دیگر رشد بی رویه جمعیت بیکاری است. ایجاد اشتغال یکی از مسائل است که دولت ها حتی در کشور های صنعتی و توسعه یافته برنامه ریزی کرده و چه بسی موفق به ایجاد اشتغال نشود بنابراین ایجاد اشتغال کاری ساده ای نیست و این مسئله با رشد زیاد جمعیت سخت تر می گردد. بیکاری خود پیامد های دیگری مانند افزایش جرم و جنایت، روی آوری به گروه های مخالف دولت، و در نهایت کشت مواد مخدر دارد. این عوامل هم دولت را با ناکامی با برنامه های مبارزه با قاچاق مواد مخدر مواجه می سازد و هم پروسه ایجاد اشتغال را با مشکل مواجه می سازد و در نهایت حاکمیت دولت را با رشد گروه های مخالف دولت تهدید می کند.

مسئله دیگر رساندن خدمات بهداشتی به شهروندان است. هر شهروند دارای بعضی حقوق طبیعی مانند حد اقل رفاه اقتصادی و امنیت می باشد. این حقوق شامل حقوقی مانند مزایای بهداشتی و درمانی، تامین اجتماعی در صورت بیکاری و تعیین حد اقل سطح دست مزد است. ارائه خدمات بهداشتی زمانی ممکن است که توسعه اقتصادی با رشد جمعیت متوازن باشد و یا رشد اقتصادی نسبت به رشد جمعیت بیشتر باشد. در صورتی که رشد جمعیت بیشتر باشد سرمایه گذاری ممکن نمی باشد و دولت دیگر نمی تواند برای شهروندان رفاه اجتماعی فراهم نماید.

کار کودکان یکی از پیامد های جدی رشد بی رویه جمعیت است. خانواده ها برای خرید مواد غذایی نیازمند درآمد می باشد و زمانی که درآمد افراد کلان خانواده کفاف نکند کودکان خردسال را به کار های شاقه می گمارد. از طرفی کودکان که کار می کند معمولا از آموزش نیز محروم می شود. در کنار این مسئله، با رشد زیاد جمعیت، دولت نیز قادر نخواهد بود تا برای همه زمینه آموزش را فراهم نماید.

بنابراین دولت و نهاد های مربوط باید برنامه های برای کاهش رشد جمعیت در نظر بگیرد. اگر علل رشد بی رویه جمعیت را توسعه نامتوازن بدانیم بر دولت لازم است که توسعه را در تمام بدنه جامعه گسترش دهد. این مهم مستلزم برنامه های دراز مدت است که دولت و نهاد های مربوط باید برای سال های آینده در نظر بگیرد.وزارت معارف و وزارت تحصیلات عالی و نهاد های آموزشی دیگر به شمول رسانه ها می تواند نقش های مهم در آگاهی دهی مردم در تنظیم خانواده بازی کند. دولت می تواند از این نهاد ها با برنامه ریزی علمی و دقیق استفاده نموده و از رشد جمعیت بکاهد.

i مدرنیته: مفاهیم انتقادی جامعه سنتی و جامعه مدرن/تالیف هربرت اسپنسر...[و دیگران]؛ ویراسته مالکوم واترز، ترجمه منصور انصاری-تهران: نقش جهان، 1381، ص230
ii جامعه شناسی؛ انتونی گیدنز، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی، چاپ هفتم 1381، ص637