از اواخر قرن بیست و یک کمتر مقوله ای وجود داشته است که به گونه ای با مقوله جهانی شدن ارتباط نداشته باشد. در حوزه اقتصاد و تجارت که همه مباحث به نوعی با فرایند های جهانی شدن مربوط می شود، در حوزه سیاست که از رژیمهای جهانی امنیتی و بسط جهانی حقوق بشر و دموکراسی یا چالشهای جهانی مانند بنیاد گرایی، تروریسم و محیط زیست صحبت می شود و در حوزه فرهنگ که سخن از درهم آمیختگی هویت های محلی و جهانی است و همچنین با گسترش روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و نیز بسط جهانی هنر ها و الگو های فرهنگی خاص، درک و فهم پدیده های فرهنگی پیوند عمیقی با جهانی شدن داشته است i.

در مورد جهانی شدن دیدگاهها و نظرات مختلف وجود دارد. خیلی ها جهانی شدن را به معنی فراگیر شدن و جهانی شدن الگو های خاص در عرصه های خاص می داند. مثلا در عرصه سیاسی، دولت-ملت را به عنوان یک الگویی مدیریتی می داند که جهانی می شود. دموکراسی را به عنوان نظام سیاسی می داند که همه گیر می شود، حقوق بشر را به عنوان رژیم حقوقی می داند که امروزه قریب به اکثریت کشورها مشروعیت خود وابسته به رعایت قواعد حقوق بشر می داند. در عرصه اقتصادی جهانی شدن نظام سرمایه داری را مطرح می کند. در عرصه فرهنگی جهانی شدن فرهنگ غرب به طور عام و ایالات متحده آمریکا به طور خاص مطرح می شود.

مفهوم حقوق بشر به عنوان مجموعه ای حقوقی که انسان ها صرفا به حکم انسانیت خود از آن برخوردارند، در قرن هفدهم شیوع یافت و جانشین مفهوم قدیمی تر حقوق طبیعی شد که انسان ها به حکم قانونی طبیعی از آن بهرهمند به شمار می رفتند. مفهوم حقوق بشر به مفهومی گسترده تر از حقوق طبیعی به کار رفت، تا حقوقی را نیز در بر بگیرد که نمی توان به سهولت طبیعی شمرد، بلکه تنها در جامعه و دولت پدیدار می شوند. به نظر بسیاری از اندیشمندان حقوق بشر جوهر دموکراسی را تشکیل می دهد.
جهانی شدن حقوق بشر از چند جهت مورد بحث و بررسی است. اول اینکه حقوق بشر به عنوان ارزش های اخلاقی و قاعده ای رفتاری در قوانین اساسی کشورها گنجانده شده است و دوم اینکه در عرصه بین الملل حقوق بشر به عنوان رویه رفتاری و مشروعیت بخش به رفتار انسان ها تبدیل شده است. از طرف دیگر جهانی شدن دموکراسی و نظام سرمایه داری نیز در حقیقت به جهانی شدن و بسط حقوق بشر کمک می کند.

حقوق بشر به عنوان یک رژیم حقوقی امروزه در تمام قوانین اساسی کشور ها برای رعایت حقوق انسان ها درج شده است. قوانین حقوق بشری مبنای شکل گیری نظام های سیاسی و اجتماعی در کشورهای گوناگون می باشد. مفاهیم برخاسته از حقوق بشر که در قوانین کشورها نمود یافته است در چند اصل می توانیم خلاصه کنیم.
1- نشات گرفتن حاکمیت از مردم و حقوق سیاسی ناشی از آن.
2- احترام و رعایت آزادیهای عمومی و حقوق مدنی ناشی از آن. 3- به رسمیت شناختن حقوق اقتصادی, اجتماعی و فرهنگی افراد انسانی در جوامع مختلف. بنابراین حقوق بشر از طریق درج شدن در قوانین اساسی کشور ها ضمانت اجرایی نیز پیدا می کند.

غیر از درج شدن حقوق بشر در قوانین اساسی کشورها امروزه حقوق بشر به عنوان یک رویه بین المللی در عرصه بین الملل یک امر پذیرفته شده است. حقوق بشر به عنوان یک قاعده ای رفتاری مطرح است که کشور ها رفتار های خود را مطابق به آن عیار می کند. در حقیقت حقوق بشر معیاری است برای سنجش رفتار بازیگران در عرصه بین المللی و داخلی کشورها. کشور ها اگر حقوق بشر را به عنوان یک قاعده ای رفتاری نپذیرد محکوم به سیاست واگرایانه می شود که پیامد های مختلف می تواند برای کشور ها در پی داشته باشد.

گسترش دموکراسی به عنوان یک الگوی حکومتی دموکراسی در بیشتر کشور های جهان در حقیقت به گسترش و جهانی شدن حقوق بشر کمک می کند. دموکراسی حکومتی است مبتنی بر آراء و افکار عمومی و باید مستمرا نسبت به آن احساس مسئولیت کند؛ به سخن دیگر صرف دموکراتیک بودن منشآ حاکمیت برای دموکراسی کافی نیست، بلکه مسئولیت در مقابل مردم باید مستمر باشد و حکومت دائما منشاء دموکراتیک خود را تجدید کند. ویژگی دیگر دموکراسی این است که افکار عمومی باید به شیوه ای آزاد و آشکار ابراز شود و شیوه های مناسبی برای ابراز آن همچون روزنامه آزاد، انتخابات، تحزب، مراجعه به آراء به عمومی وجود داشته باشد.

دموکراسی مستلزم کثرت گرایی اجتماعی است یعنی این که واقعیت هر جامعه ای مرکب از منافع و علائق و ارزش های گوناگون است، و باید در نظر گرفته شود. شرط عملکرد رضایت بخش نهاد های دموکراتیک رعایت آزادی های اساسی از جمله آزادی بیان، انجمن و قلم است؛ آزادی همچون جریان خون ارگانیسم حکومت دموکراسی است. دموکراسی مستلزم نسبی گرایی ارزشی و اخلاقی است و نبابراین هیچ گروهی حق ندارد در جایگاه حکومت، هیچ فلسفه یا ایدئولوژی خاصی را بر گروه های دیگر تحمیل کند. با تغییر افکار عمومی، حقایق و اخحلاقیات هم دگرگون می شوند.این ویژگیها و ویژگیهای دیگری که دموکراسی دارد در حقیقت مسائل است که حقوق بشر بر آن تاکید می کند. بنابراین با گسترش دموکراسی به عنوان الگویی حکومتی، حقوق بشر نیز گسترش می یابد ii.

تمام ابعاد دیگر جهاني شدن با حقوق بشر به عنوان يك رژيم حقوقي پيوند دارد و حقوق بشر را تقويت مي كند. در جهاني شدن اقتصاد كه نظام سرمايه داري در جهان به عنوان يك الگويي اقتصادي جهاني مي شود توليد، مصرف و ابزار توليد جهاني شده و به نوعي مالكيت خصوصي را تقويت مي كند. تقويت مالكيت خصوصي در حقيقت تاكيد بر آزادي افراد در فعاليت هاي اقتصادي مي باشد. حقوق بشر نیز بیش از همه تاکید بر فعالیت های آزاد افراد و گروه ها در حوزه های مختلف زندگی بشر دارد. بنابراين جهاني شدن سرمايه داري باعث تقويت رژيم حقوقي حقوق بشر مي شود.

حقوق بشر هم به عنوان یک ارزش در عرصه جهانی مطرح است وهم به عنوان یک ابزار که کشور ها آن را مورد توجه قرار می دهد. دموکراسی به عنوان یک ارزش آنجا مهم است که کرامت انسانی را به عنوان تنها رژیم حقوقی مورد توجه قرار می دهد و تنها ابرازی است که امروزه مشروعیت بخش رفتار های کشور ها در حوزه داخلی و خارجی است.

با توجه به مباحث فوق می توان نتیجه گرفت که حقوق بشر هم به عنوان یک ارزش و هم به عنوان یک قاعده رفتاری هم در عرصه داخلی و هم در عرصه بین المللی مطرح است و حقوق بشر رفتار کشور ها مورد سنجش قرار داده و مشروعیت بخشی آنها را می سنجد. بنابراین حقوق بشر به یک پدیده ای جهانی تبدیل شده است و همه کشور ها به گونه ملزم به رعایت آنها می باشد.

i حسین سلیمی؛ نظریه های گوناگون در باره جهانی شدن؛ سمت، 1384، ص 2
ii حسین بشیریه، آموزش دانش سیاسی، تهران: موسسه نگاه معاصر؛ 1385، ص 162