منبع: فارن پالیسی / برگردان: عبدالاحد بهرامی

پس از ماه ها مشاجرات سیاسی و مذاکرات دیپلماتیک، سرانجام ایالات متحده امریکا بصورت رسمی و در جریان "مراسم باشکوه" اداره بازداشتگاه بگرام را به دولت افغانستان واگذار کرد. اما با وجود این انتقال سمبولیک، موضوع اصلی هنوز در پس پرده باقی مانده است: دولت افغانستان همواره خواهان آن بوده که انتقال اداره این زندان، پایانی برای صلاحیت امریکایی ها به داشتن بازداشتگاه در این کشور باشد؛ اما مقامات امریکایی در این رابطه دیدگاه دیگری دارند.

اخیرا بنیاد جامعه باز در گزارشی نوشت، در حالی که مقامات افغان می گویند آنها تا نهم ماه سپتمبر بصورت کامل مسئولیت اداره بازداشتگاه بگرام را بر عهده خواهند گرفت، اما ایالات متحده در نظر دارد همچنان بخشی از این زندان را در کنترول خود حفظ خواهد کرد.

دولت افغانستان می گوید که امریکا بعد از این صلاحیت بازداشت مظنونان و داشتن بازداشتگاه در خاک افغانستان را نخواهند داشت، اما مقامات امریکایی معتقدند که آنها این حق و صلاحیت را دارند تا افراد مرتبط با گروه های شورشی را دستگیر و آنها را در زندان نگهدارند.

انتقال بخشی از بازداشتگاه بگرام نیز تاکنون هزینه زیادی برای دولت افغانستان داشته است: ایجاد سیستم بازداشت و یا "رژیم توقیف" جدیدی برای بازداشت مظنونان که به دولت افغانستان این امکان را می دهد تا زندانیان را بدون محاکمه در حبس نگهدارند. شماری از مقامات افغان این سیستم جدید را مغایر با قانون اساسی خوانده و از احتمال سوء استفاده از این سیستم جدید ابراز نگرانی کرده اند.

به نظر می رسد این سیستم جدید به میل و درخواست مقامات امریکایی ایجاد شده باشد تا روند تحویل بازداشتی های نیروهای امریکایی را به بازداشتگاه های تحت اداره نیروهای افغان تسهیل سازد و این تضمین را ایجاد کند که بازداشت شدگان برای مدت نامشخصی در بازداشت خواهند بود. این سیستم بازداشت مظنونان که در ماه مارچ گذشته ایجاد شد، بسیار نزدیک و مشابه با "سیستم توقیف" ایالات متحده در بگرام است.

این سیستم، از طریق قانون و یا مشورت با پارلمان افغانستان به اجرا گذاشته نشده است بلکه در ماه مارچ گذشته بعد از توافق سری وزرای کابینه دولت افغانستان و حکم منتشر نشده ریاست جمهوری به اجرا گذاشته شد؛ سیستمی که مبهم نوشته شده و زمینه سوء استفاده را مساعد ساخته است.

این بیم وجود دارد که این میراث واقعی زندان بگرام باشد: ایجاد سیستم ناقص بازداشت و حبس برای متهمان و نگهداری بدون محاکمه آنان در کشوری که برای سالهای سال با فساد، بی ثباتی و ضعف حاکمیت قانون گریبانگیر است. بنیاد جامعه باز در گزارش خود گفته است که اختلافات موجود میان مقامات افغان و امریکایی بر سر این مسائل، منجر به توقف موقتی روند انتقال بازداشتی ها به دولت افغانستان شده بود.

در جریان شش ماه گذشته روند انتقال زندانیان به مقامات افغان با سرعت زیادی ادامه داشته است و اما مقامات امریکایی در افغانستان تا هنوز در این روند خود را با چالش مهمی روبرو می بینند. اداره زندان ها توسط دولت افغانستان می تواند زمینه سیاسی شدن، فساد و در نهایت آزادی این زندانیان را فراهم سازد. ظرفیت دولت افغانستان در پیگرد قضایی و محاکمه عادلانه زندانیان بسیار ضعیف است و این امکان نیز وجود دارد که این زندانیان تحت آزار و شکنجه قرار دارد.

از سوی دیگر، اختلافات میان مقامات افغان و امریکایی در رابطه با انتقال اداره زندان بگرام، انعکاس دهنده تنش های دامنه دار و عمیقی میان دو طرف در مورد حاکمیت دولت افغانستان و منافع استراتژیک امریکاست؛ تنشی که تا هنوز حل و رفع نشده است و انتقال اداره زندان بگرام فقط سرپوشی بر این اختلافات بوده است.

در آستانه خروج نیروهای خارجی، ایالات متحده اکنون استراتژی را روی دست گرفته است که از یکسو تلاش می شود تا نیروهای امنیتی به سرعت مسئولیت های امنیتی را بر عهده گیرند و از سوی دیگر ماموریت نظامی نیروهای امریکایی به ویژه برای تامین امنیت جانی نیروهای خارجی ادامه یابد.

نقش نیروهای ویژه و اتکا بر انجام عملیات و بازداشت مظنونان و حملات شبانه همچنان بخش کلیدی از استراتژی نظامی ایالات متحده در افغانستان خواهد بود. با وجود پافشاری مقامات افغان بر صلاحیت مطلق خود در مورد حملات شبانه، تا حال عملیات نیروهای خارجی و بازداشت افراد مظنون بصورت کاهش ناپذیری ادامه یافته و شماری زندانیانی که به بازداشتگاه بگرام فرستاده می شوند، نیز کاهش نداشته است. بر اساس گزارش بنیاد جامعه باز، از ماه مارچ تاکنون حدود 600 تن به این زندان فرستاده شده اند که مقامات افغان آن را مغایر با توافق دوجانبه خوانده اند.

موضوع دیگری که مقامات افغان و امریکایی درباره آن اختلاف نظر دارند اینست که نیروهای امریکایی افراد تازه بازداشت شده را پیش از اینکه به مقامات افغان تحویل دهند، برای چه مدتی می توانند در بازداشت خود نگهدارند؟ بعضی مقامات افغان گفته اند که بر اساس توافق دوجانبه، نیروهای خارجی می توانند یک فرد بازداشتی را فقط برای 72 ساعت در بازداشت خود داشته باشند. اما به گفته مشاور امنیت ملی ریاست جمهوری افغانستان، در این رابطه اختلاف نظر و برداشت جدی میان دو طرف وجود دارد.

موضوع دیگر حل نشده میان دو طرف، اتباع زندانی کشورهای ثالث است. آنها همچنان در بازداشت نیروهای امریکایی خواهند بود و تکلیف آنها همچنان نامشخص خواهد بود؛ موضوعی که می تواند به یک بن بست حقوقی تبدیل شود و این زندانیان برای مدت نامحدودی در زندان بمانند. بن بست موجود درباره سرنوشت این زندانیان، حاکی از آنست که ایالات متحده همچنان بخشی از زندان بگرام را در آینده در اختیار خواهد داشت؛ که دورنمای نامطلوب ایجاد وضعیت مشابه با زندان گوانتانامو را در بگرام بوجود خواهد آورد.

به نظر می رسد دولت افغانستان و رییس جمهور کرزی که انتقال این زندان را یک پیروزی سیاسی می پندارد، برای آینده نزدیک چشم خود را به این مسائل و نارسایی های مرتبط با حاکمیت قانون که بوجود می آید، خواهد بست. درگذشته، یکی از انتقاد جدی متوجه زندان بگرام تحت کنترول امریکایی ها، عدم مشروعیت آن از منظر مردم افغانستان بود و سری بودن، بازداشت نامحدود و بدون محاکمه، دسترسی نداشتن زندانیان به وکیل مدافع و بیم شکنجه زندانیان در آن. اما اکنون این سوال همچنان مطرح است که این مسائل بعد از این چگونه مطرح خواهد بود.

توافق افغانستان و امریکا بر موافقتنامه ای مبهمی که هر دو طرف می توانند آنرا بصورت مختلف و به میل خود تعبیر و تفسیر کنند احتمالا در جهت اهداف سیاسی کوتاه مدت استفاده خواهد شد. اما این توافقنامه مبهم، به هیچ وجه زمینه و چارچوب مشروع و دوامداری را برای بازداشت مظنونان و عملیات های نظامی را فراهم نکرده است.

هر دو دولت امریکا و افغانستان نتوانسته اند اختلافات اساسی موجود میان دو طرف بر سر آینده صلاحیت بازداشت و توقیف متهمان از سوی نیروهای امریکایی را حل و فصل کنند و در این باره به مردم افغانستان و امریکا معلومات و آگاهی بسیار اندکی داده اند. به نظر می رسد طوری که در افغانستان معمول است، این سوال ها روز دیگری به جواب خود خواهد رسید.