سارا چایس، مشاور سابق ناتو در افغانستان / برگردان: عبدالاحد بهرامی

چندی قبل ایالات متحده امریکا و پاکستان، در رابطه با جزئیات و شرایط استفاده نیروهای خارجی از مسیرتدارکاتی که از پاکستان می گذرد یادداشت تفاهمی امضا کردند. این یادداشت تفاهم دو طرف پس از باز شدن این مسیر که کمتر از یک سال قبل و پس از کشته شدن 24 سرباز پاکستانی در حمله هوایی نیروهای ناتو، بسته شده بود، به امضا رسید. توافق ایالات متحده امریکا با پاکستان بر سر این مسیر تدارکاتی نباید از جایگاه و اهمیت همسایه دیگر افغانستان در آینده این کشور بکاهد:
ازبکستان. نزدیکی تاشکند به افغانستان و روابط این کشور با دولت کابل، اهمیت نقش این کشور را در آینده افغانستان و به ویژه در دوره بعد از 2014 برجسته می سازد.

برای امریکا و ناتو این موضوع ثابت شده است که با همه پیشرفت های جاری در رابطه با پاکستان، تداوم این تفاهم و باز بودن این مسیر می تواند شکننده و ناپایدار باشد و هر آنی این مسیر ممکن است دوباره بسته شود. مسدود بودن هشت-ماهه مسیر تدارکاتی ناتو از طریق پاکستان، کشورهای غربی را وادار کرد که دیپلمات های خود را به تاشکند بفرستند تا با مقامات این کشور بر سر جزئیات مسیر تدارکاتی عبوری از این کشور موسوم به "دهلیز شمال" گفتگو کنند.

اما ازبکستان تنها بخاطر این مسیر تدارکاتی و پل ارتباطی میان این کشور و افغانستان بر رود امو دریا که به "پل دوستی" معروف است، برای افغانستان از اهمیت برخوردار نیست. روابط نزدیک رهبران ازبکستان با چهره های عمده سیاسی در افغانستان یک امر دیرینه و خدشه ناپذیر است و دیدگاه و نگرش آنها در رابطه با وضعیت و آینده افغانستان بسیار دورنگرانه است. واشنگتن نیاز دارد تا این موضوع را به خوبی درک کند.

طراحان سیاست در امریکا معمولاً در بحث های خود افغانستان را و آینده این کشور را در چوکات دو کشور "افغان-پاکستان" مورد بررسی قرار می دهند. در تعریف و بحث های بیشتر درباره افغانستان و منطقه، هند و ایران نیز حداقل در حد تئوریک، در این حلقه شامل خواهد بود؛ با اینکه تعریف مشخصی از نقش و تهدید احتمالی ایران ارائه نشده است. چین روابط نزدیکی با پاکستان دارد و در عین حال، بیش از پیش علاقمند سرمایه گزاری در افغانستان است.

در این میانه، ازبکستان نیز همسایه بسیار تاثیرگذار و با روابط سازنده ای برای افغانستان خواهد بود؛ چه آنکه این کشور در منطقه ای با اهمیتی مانند آسیای میانه واقع است و حلقه اتصال افغانستان با روسیه و کشورهای شرق اروپا محسوب می شود.

از سوی روابط فرهنگی دیرینه و سابقه داری میان مردم این کشور با بخش هایی از ساکنان افغانستان وجود دارد. بسیاری از افغان ها به ازبکستان سفر می کنند و در آن جا زندگی می کنند؛ با آنکه میزان آن با پاکستان و ایران قابل مقایسه نیست. افغان هایی که به ازبکستان سفر کرده اند، از دیپلمات ها تا تاجران و مردم عادی، احساس بسیار متفاوت و با جذبه ای از این کشور و نقش رهبران آن در کشور خود دارند؛ موضوعی که در کشورهای دیگر همسایه، به این صورت نیست و تفاوت چشمگیر دارد.

حضور فعالانه ازبکستان در مسائل مربوط به مرز مشترک میان این کشور و افغانستان، نقشی را که این کشور می تواند در افغانستان ایفا کند، برجسته تر می سازد. مقامات امریکایی معمولا از نگرش و رویکرد بی میلانه و یکنواخت ازبکستان در رابطه با مسائل منطقه ای و افغانستان اظهار تاسف نموده اند. زیرا این کشور در کنفرانس های بین المللی در راستای ایجاد ثبات در افغانستان، از قبیل کنفرانس های لیسبون، کابل، بن و توکیو شرکت نکرده است. ولی شرکت نکردن در این کنفرانس ها بدان معنا نیست که این کشور به همسایه جنوبی اش، افغانستان، توجهی ندارد.

اما اسلام کریموف رییس جمهور ازبکستان به توانایی دولت افغانستان به حفظ ثبات و امنیت و دوام اوردن بعد از خروج نظامی نیروهای خارجی در سال 2014 تردیدهایی دارد. وی همانند بسیاری های دیگر سناریوی جنگ داخلی و یا دستکم بروز آشفتگی بعد از خروج نیروهای خارجی در افغانستان را محتمل می داند. اتفاقی که اگر روی دهد تهدید جدی برای امنیت ملی ازبکستان خواهد بود. از سوی دیگر کریموف از دیرباز از مخالفین سرسخت گروه های اسلامگرای تندرو بوده است و با چهره های مخالف طالبان از دهه 1990 به بعد رابطه نزدیک خود را حفظ کرده است.

این بسیار سخت است که باور کنیم که رهبران ازبکستان با چهره های سیاسی افغانستان از نزدیک درباره احتمالات بعد از دوره 2014، نقش نیروهای ناتو و نگرانی ها در مورد ثبات و امنیت افغانستان گفتگو نکرده باشند. ترور یکی از چهره های متنفذ سیاسی و یکی از اعضای ارشد مجاهدین سابق، احمدخان سمنگانی نشان داد که گروه های شورشی نیز به دوره بعد از 2014 چشم دارند و رهبران عمده سیاسی مخالف خود را خواه دارای هر نوع رابطه ای با دولت کرزی باشد، هدف قرار می دهند؛ رهبرانی که می توانند پس از خروج ناتو نقش عمده ای در بسیج مردم و طیف های ا جتماعی علیه شورش های طالبان ایفا کنند.

در گذشته، ازبکستان همواره موضع قاطعی علیه طالبان داشته است و همواره از گروه های مخالف طالبان حمایت کرده است. بر این اساس، مسلم است که پس از خروج نیروهای ناتو از افغانستان، در صورت بروز هر نوع بی ثباتی در این کشور، ازبکستان از حامیان اصلی گروه های مخالف بنیادگراها و به ویژه طالبان خواهد بود.

با توجه به نقش بالقوه ازبکستان در تامین امنیت و ثبات درازمدت در افغانستان، امریکا محاسبات خود را در رابطه با ازبکستان دچار تغییرات بنیادین سازد و بر نقش بالقوه این کشور برای تامین امنیت و ثبات حساب باز کند. امریکا همچنان باید این موضوع را درک کند که ازبکستان برای مقابله با پیامدهای ناخوشایند احتمالی که بعد از خروج نیروهای خارجی برای افغانستان برای این کشور متصور است، از قبل برنامه ریزی کند و امریکا باید به این کشور در غلبه بر این نگرانی ها کمک کند. مقامات ازبک شناخت خوبی از افغانستان دارند. بر این اساس امریکایی ها نیاز دارند تا به دیدگاه ها و نظرات رهبران و سیاستگذاران ازبکستان نیز بصورت جدی تری توجه کنند.

همچنان رابطه نزدیک و دوستانه ازبکستان با افغانها نیز از اهمیت و ارزش قابل توجهی برخوردار است. از جانب دیگر، خروج ازبکستان از سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری مسکو را می توان به تلاشی از سوی این کشور برای تاثیرگذاری بیشتر و علاقمندی به ایفای نقش موثر و سازنده تری در منطقه تعبیر کرد. نهایتا، مقامات و سیاستگذاران امریکایی احتمالا نیاز دارند تا راهکاری های موثری را برای توسعه روابط افغانستان و ازبکستان روی دست گیرند و اینکه این کشور چه نقش سازنده ای را می تواند در آینده افغانستان ایفا کند.