هويت ملي يكي از مباحث اساسي جوامع امروزي است و نقش بارز و برجسته ي هم در داخل جامعه و هم در عرصه بين المللي به عهده دارد. در افغانستان جديد با توجه به بحران هاي گذشته و آشفتگي فعلي اوضاع جامعه،‌ هنوز هم اين موضوع به صورت كه مي بايد مشخص نيست اما تلاش ها در اين مورد به صورت گسترده وجود دارد. عوامل و عناصر موثر در ايجاد و شناخت هويت ملي در افغانستان به سطوح و اندازه هاي متفاوت و مختلفي در حال عرض اندام كردن است و تكنولوژي ارتباطي نيز به عنوان يكي از فكتور هاي موثر، مي تواند نقش قابل ملاحظه ي در اين عرصه داشته باشد.

هويت چيست؟
هويت را در دو سطح فردي و جمعي مي توان بررسي كرد كه به صورت كلي با هم پيوند نزديك دارد.هويت در واقع مي تواند شامل عناصري باشد كه در سوال هاي ذيل قابل پيگري است و مي توان گفت: « اگر ادمي براي پرسشهاي زير پاسخ مطمين و قانع كننده اي بيابد، در حقيقت هويت خويش را باز يافته است:
-بداند جايگاه، منزلت و مرتبت او دقيقا چيست و چه تعريفي دارد.
-آگاه باشد كه چه پيوندها، رشته ها و ارتباط هاي او را به خود و جهان خارج از خود متعلق مي سازد.
-درك كند كه چه نقش ها، وظايف و مسوليت هاي در قبال خود و ديگران بر عهده دارد.
-شناخت واقع بينانه اي از توقعاتش نسبت به خود د و ديگران به دست آورد.
-و در نهايت نسبت خود را با گذشته، حال و آينده به درستي بداند» و اريك اريكسون نيز گفته كه هويت عبارت است از احساس پايدار از خود.

هويت ملي:
هويت ملي عبارت است از مجموعه خصايص و ارزش هاي مشترک يک ملت مستقل که افراد ملت نسبت به آن ها خود آگاهي يافته اند و به واسطه ي آن ها به يکديگر احساس تعلق مي کنند . پديده هايي چون يک سرزمين سياسي مشترک ، دين مشترک ، زبان مشترک ، سلسله خاطرات سياسي مشترک ، برخي ديدگاه هاي اجتماعي مشترک ، و يک سلسله آداب و سنن و ادبيات و هنرهاي مشترک . مجوعه اي از اين مفاهيم شناسنامه اي ملي را پديد مي آورد که هويت ملي يک گروه انساني يا يک ملت را واقعيت مي بخشد.

تحولات و رخداد هاي قرن بيست و يكم نشان داد كه ديدگاهي برخي از دانشمندان مبني بر كم رنگ شدن عناصر ملي ومحلي در جهان دهكده سان، از پشتوانه هاي علمي برخوردار نبوده و يكي از شاخصه هاي بارز ملت ها در عصر حاضر تقويت شاخصه هاي ملي( هويت ملي) است. تقويت جنبش هاي مذهبي و افكار ناسيوناليستي در جهان به خوبي نشانگر همين امر است. در حقيقت هم هيچ ملتي نتوانسته و نمي تواند بدون هويت هاي تاريخي خويش زنده بماند و با اعتماد به نفس، پيشرفت كند.

ارتباطات و هويت
بدون ترديد« گسترش فزاينده فناوري اطلاعات و ارتباطات که مانوئل کاستلز از آن به عنوان "جامعه شبکه اي" ياد مي کند منجر به تحول و دگرگوني در ابعاد مختلف سياسي، امنيتي، اقتصادي و اجتماعي شده است. ويژگيهاي جامعه شبکه اي همچون اقتصاد اطلاعاتي ، فرهنگ مجازي] و کاهش اهميت زمان و مکان در تعاملات اجتماعي ويژگي متمايزي به هزاره سوم بخشيده است که اصل بنيادين آن اهميت محوري فرد در عرصه فعاليتهاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي با بهرگيري از ابزارهاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي است.» محصور شدن انسان فضاي سايبري، ويژگيهاي زندگي امروزي را تغيير داده است؛ یک سیستم آن لاین نمونه ای از فضای سایبر است که کاربران آن می‌توانند از طریق ایمیل با یکدیگر ارتباط بر قرارکنند. » ديدگاه ها و نظريات هرچند متفاوت اما نزديك به هم در مورد تاثير گزاري فناوري ارتباطات بر هويت ملي وجود دارد و همه بر اين نكته اذعان دارن كه هويت ملي در جوامع امروزي از اين فناوري متاثر است ولي به زعم برخي در جهت مثبت و به باور برخي ديگر در تعامل متقابل و به تصور بعضي ديگر نيز در سمت و سوي منفي:
«1- نظریه پردازان رویکرد اول معتقدند فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی زمینه استقرار و تقویت هویت ملی را فراهم می سازد و منازعات قومی و فروملی را کاهش می دهد. اندیشمندانی نظیر کارل دویچ، کلیفورد گیرتز و رابرتسون بر این امر تاکید دارند.

۲- برخي نيز بر این امر تاکید دارند که با فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی زمینه تقویت هویت های فروملی و تضعیف هویت های ملی فراهم می گردد. هربرت بلومر، مایکل براون، امانوئل کاستلز و حمید مولانا معتقدند فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی با تضعیف دولت-ملت و شکاف در هویت ملی بسترساز بحران های فروملی و قومی هستند.

۳- نظریه پردازان رویکرد دوم با نگاهی ترکیبی به تاثیر تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی بر هویت ملی، جنبه های تقویت کننده و تضعیف کننده هویت ملی را بر شمارند. »
يكي از پرسشهاي مطرح در هويت شناختي اين است كه چه عواملی در ساخت، به چالش کشیدن و بحرانی کردن هویت نقش دارند؟ بدون ترديد تحولات ناشی از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی يكي از اين عوامل و گزينه هاست.به

عنوان نمونه موارد ذيل مي تواند يكي از گزينه هاي تاثير گزاري فناوري ارتباطات بر هويت باشد:
1- ارتقای امکانات میانجی گرایانه هویت های ملی در برابر هویت فراملی و فروملی.
2- افزایش قدرت انتخاب مخاطبان.
3- افزایش اطلاعات وآموزش به ملت ها و آگاه ساختن ملل نسبت به سنت های ریشه دار ملی.
4- جایگزینی دیپلماسی علنی(نقش و تاثیر افکار عمومی، مطبوعات و. . . ) به جای دیپلماسی سنتی.
5- کمک به پیشبرد سیاست های ملی و افزایش سطح مشارکت اجتماعی و ایجاد شرایط مناسب برای حل و فصل بحران نفوذ، مشارکت، هویت و مشروعیت.
6- توسعه شهرنشینی، ارتقاء سطح سواد، افزایش درآمد سرانه و تقویت پیوند های اجتماعی بین جوامع.
و اين موارد هم مي تواند مثالي براي تاثيرات منفي اين فناوري بر هويت ها باشد:
۱-افزایش تعارضات ساختاری و دوگانگی هویت.
۲- یکسان سازی فرهنگی.
۳- تقویت گرایش های گریز از مرکز(فروملی و فراملی) و اخلال در روند وحدت ملی.
۴- ایجاد اختلاف و شکاف میان ملت ها به سبب ملی گرایی افراطی، ایدئولوژی های متضاد و در نهایت بروزشکاف فرهنگی.
۵) یکپارچگی افقی گروه ها و طبقات و تشدید دو قطبی.
۶) تضاد با ارزش ها، باورها و. . .
۷) تضعیف پیوندهای سنتی .

نگاهي به سرگذشت جوامع بشري در قرون اخير و گسترش اختراعات و توسعه تكنولوژي ها نشان ميدهد كه
انقلاب ارتباطات و فناوری های نوین اطلاعاتی به عنوان محرک و ابزار اصلی جهانی شدن با گسترش ارتباطات، اطلاع رسانی، ارتقای دانش و آگاهی جهانی، تسریع تحرک اجتماعی، گسترش علوم و دانش بشری، افزایش تبادل دیدگاه ها، درک متقابل فرهنگ ها، رفع سوء تفاهم ها میان ملت ها، ارتقای ارزش های مشترک ذهنی و احساس تعلق انسان ها به اجتماعی کلی تر، گسترش تقویت همکاری و همفکری ملت ها، موجب تقویت هویت های ملی گردیده است. انقلاب ارتباطات با ویژگی های مثبت یادشده هویت ها را انتقاد پذیر، گسترده، باز، منعطف و متکثر ساخته است و با این تحولات، نقش میانجی گرایانه هویت ملی در برابر هویت فروملی و فراملی را، فراهم ساخته است.

البته در بعد ديگر چنانكه اشاره شد: تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی، سلطه و انحصار این فناوری های نوین از یک سو زمینه یکسان سازی فرهنگی و یکپارچگی فرهنگی را فراهم ساخته و از سوی دیگر با آگاهی بخشی و تقویت خودآگاهی هویت های فروملی، زمینه­ی تقویت گرایش های گریز از مرکز را فراهم ساخته و هویت های ملی را با چالش های جدی مواجه ساخته است.

در دنيايي امروز با بهره گيري از قدرت و توان فناوري مذكور سیاست مداران کشورها با هدف افزایش نقش میانجی گرایانه هویت ملی، ضمن استفاده ازاين ابزار در جهت تقویت هویت ملی، در تعامل با هویت های فروملی و فراملی درکاستن تاثیرات منفی فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی اقدام نمایند.

جامعه اطلاعاتی و هویت
اصطلاح جامعه اطلاعاتي تنها يك مفهوم انتزاعي صرف نيست ودر عمل تاثيرات فراوان بر جامعه فزيكي و اجتماعات بشري بر جاي گذاشته است.«جامعه‌ی‌ اطلاعاتی‌ اجتماعات‌ و هویت‌های‌ جدیدی‌ خلق‌ می‌کند. در جامعه‌ای‌ که‌ به‌ ارتباطات‌ مبتنی‌ برصنعت‌ چاپ‌، تلویزیون‌ و تلفن‌ متکی‌ است‌، شیوه‌ تولید به‌ گونه‌ای‌ است‌ که‌ هویت‌ها را به‌ صورت‌ عاقل‌ سودمند و خودبسنده‌ در می‌آورد اما در جامعه‌ اطلاعاتی‌، جامعه‌ای‌ که‌ ارتباطات‌ الکترونیکی‌ سیطره‌ دارد ذهنیت‌ها و هویت‌های‌ ناپایدار، چند لایه‌ و پراکنده‌ ظهور می‌کند.هویت‌ دیجیتالی‌ که‌ محصول‌ جامعه‌ی ‌اطلاعاتی‌ و اجتماعات‌ مجازی‌ است‌، مخاطبان‌ و کاربران‌ وسایل‌ نوین‌ ارتباطی‌ و اطلاعاتی‌ را هدف‌ قرار می‌دهد و هویت‌ ملی‌ و محلی‌ آنها به‌ سمت‌ هویت‌ فراملیتی‌ تغییر می‌کند. »

تاثیر فضای مجازی بر هویت
شبكه و فضاي مجازي در واقع امروز بخشي از مطالعه گسترده دانشمندان جامعه و روان شناسي است. فضاي كه در دنياي مجازي و موازي با دنيايي واقعي را ايجاد كرده و بسياري از معادلات واقعي را برهم زده است. «از مهمترین ویژگیهای فضای مجازی گسترش اهمیت فرد و حیطه خصوصی در برابر جمع و حوزه عمومی است. افراد در فضای مجازی در عین حال که میتوانند در گروههای مختلف و گاه متضاد با هویت حقیقی خود حضور داشته باشند؛ میتوانند خود را جدا از دیگران و تنها نیز حس کنند. نبود مراتب قدرت در فضای مجازی باعث میشود، فردیت افراد در جمع حل نشود. در جهان واقعی قدرت انتخاب افراد، همواره تحت تاثیر عواملی چون جبر مکان، زمان، فرهنگ، حکومت و... محدود بوده است. اما در جهان مجازی مرزهای محدود کننده از میان برداشته میشود و شخص در مقیاس جهانی با گزینه های فراوانی برای انتخاب روبروست.

مهمترین متغیر در هویت ملی، وحدت بخشی یا تمایز پذیری اجتماعی است. اجتماعی شدن وفردی شدن دو روی سکه تجدد و دوره مدرن هستند. یعنی دوره مدرن دارای یک دوگانگی در ساختار اجتماعی است که از یک طرف به اجتماعی شدن افراد منجر میشود و از طرف دیگر فردی شدن را تقویت میکند.

رادیو، تلویزیون و ابزارهای ارتباطی در این دوره جوامع محلی و ملی را با یک شبکه محدود یکپارچه میسازد و سپس تکثر و تنوع مجاری ارتباطی و قدرت انتخاب افراد در کانالها و شبکههای ارتباطی موجب میشود تا مخاطبان تکه تکه و پاره پاره شوند. »