شاشی تارور، عضو پارلمان و وزیر خارجه سابق هند / برگردان:‌ عبدالاحد بهرامی

هند و پاکستان اکنون یکی از بهترین دوره های روابط دوجانبه خود را که اغلب غیر دوستانه بوده است،‌ می گذرانند. در ماه های گذشته،‌ رویدادی تروریستی،‌ اظهارات خصومت آمیز و برخورد های دیپلماتیک که روابط دو طرف را تیره سازد، صورت نگرفته است. آصف علی زرداری، رییس جمهور پاکستان به تازگی در سفری که شخصی و برای زیارت اعلام شده بود، به هند رفت. این سفر با آنکه غیر رسمی به شمار می رفت، اما در برنامه رییس جمهور پاکستان،‌ ضیافت ناهار با منموهن سینگ نخست وزیر هند نیز گنجانده شده بود.

حدود شانزده سال پس از آنکه هند جایگاه ممتاز تجاری را برای همسایه شمالی خود پاکستان اعطا کرده بود، این کشور اغلب در روابط خود با هند در نوسان بوده است و اکنون رویکرد مصالحه جویانه ای در پیش گرفته است. اکنون پروسه صلح میان دو کشور در حال شروع مجدد و هر دو طرف در همه سطوح با هم مفاهمه و دیالوگ صمیمانه ای را دنبال می کنند.

در عین حال، این نکته حایز اهمیت است که درک کنیم که مسائل اختلاف برانگیزی که روابط دو کشور را برای سالها دچار تنش ساخته بود،‌ بصورت یکشبه نمی تواند حل و فصل شود. با آنهم و بصورت معجزه آمیزی،‌ نهادهای نظامی و ملکی پاکستان بصورت غیر مترقبه ای تغییر روش دادند و به این نتیجه رسیدند که تروریزم برای کشورشان زیانبار و ویرانگر بوده است و بر آن شدند تا با هند در راستای مبارزه با تروریزم همگام شوند؛ مبارزه ای که پاکستان نمی تواند به تنهایی از عهده آن برآید. بنیادگرایی، پدیده ای نیست که هر زمانی آرزو کنیم متوقف شود.

اشاعه تروریزم و ایدئولوژی، گروه های بنیادگرا و مراکز آموزشی آنان بصورت غیر منتظره ای نیرو گرفته و غیر قابل مهار شده است. طوری که ساتیابراتا پال، نماینده عالی رتبه سابق هند در پاکستان نوشت:
"این گروه های جهادی، از میلیون ها جوان پاکستانی سربازگیری می کنند که در مدارس محلی و در مناطق دورافتاده درس خوانده اند و نفرت از جهان مدرن –جهانی که آنها دانش و مهارت کار کردن در آن را ندارند- در عمق وجودشان ریشه دارد.

گروه های مخالف دولت در هند در دره سلیکون بمب تولید می کنند و گروه های بنیادگرای پاکستانی در دره سوات برای کشور خود بمب می سازند و در واقع با توجه به زندگی رقت بار و تاسف برانگیز این جوانان بنیادگرا سرانجام این کار آنها قابل توجیه است. پاکستان به این بخش از نسل جوان خود پشت کرده و آنها را سرخورده کرده است و این یک فاجعه است."

این موعظه ای برای یاس و ناامیدی نیست. این در واقع،‌ استدلالی به معنی دراز کردن دست برای کمک است. کشوری همسایه،‌ مملو از جوانانی سرخورده،‌ مایوس و بدون آینده که توسط نظامیان اداره می شوند،‌ برای هند تهدیدی درازمدت است. در صورتی که دهلی نو، پاکستان را یاری رساند تا بر این وضعیت غلبه کند و رویکردی بر اساس منافع هر دو کشور را در پیش گیرد، این در واقع کمک به خود هند خواهد بود.

اکنون امید کمرنگی وجود دارد اینکه بالاخره پاکستان متقاعد شود که رفاه و پیشرفت هند می تواند به نفع پاکستان باشد. به عوض تلاش برای صدمه زدن به هند و اخلال ایجاد کردن در رشد و پیشرفت آن، پاکستان نیاز دارد تا امتیازات و منافعی را درک کند که از روابط با هند به عنوان کشوری در حال توسعه و پیشرفت، نصیب آن کشور خواهد شد.
هند با چنین ظرفیت و خصوصیتی می تواند بیش از پیش با پاکستان روابطی بر اساس سخاوت و بزرگ منشی را برقرار سازد؛ طوری که پیش از این داشته است.

به طور نمونه می توان به مواردی از چنین همکاری ها اشاره کرد از جمله، اعطای امتیاز ویژه در تجارت برای پاکستان، اعطای بازار به تاجران و صنعت کاران این کشور، پرورش هنرمندان و آوازخوان ها، و در آخر کشوری به عنوان پناهگاهی برای پاکستانی هایی که از واقعیت های طبیعی و غیرطبیعی ناخوشایند در این کشور به همسایه جنوبی پناه می آورند.

به وجود آوردن زمینه بیشتر ارتباطات میان دو کشور از قبیل دیپلماسی پشت پرده ای از آن نوع که نماینده های ویژه دنبال می کنند (روشی که منموهن سینگ نخست وزیر هند و پرویز مشرف رییس جمهور سابق پاکستان بصورت موثری از آن بهره می بردند)، تماس و ارتباطات مستقیم میان نظامیان دو کشور –چیزی که تاکنون کمتر وجود داشته است- و ارتباطات گسترده تری میان مردم دو کشور برای تلاش های صلح دوامدار میان دو کشور،‌ اجتناب ناپذیر و ضروری است.

با تاسف،‌ دولت هند با سخت تر کردن مقررات صدور ویزا و محدودیت وضع کردن بر سایر کانال های ارتباط فرهنگی و مردمی به حملات سال 2008 بر شهر بمبئی واکنش نشان داد. این اقدام ممکن است به ریسک خود بیرزد؛‌ چه آنکه مزیت های اعطای سهولت ها و فرصت ها به پاکستانی های مقیم هند بر ریسک و خطر این تدابیر غلبه می کند.

از طرفی هم، تروریست هایی که بر شهر بمبئی حمله کردند،‌ پیش از آنکه با بمب و تفنگ های خود در سواحل هند ظاهر شوند، اصلا از هند ویزا دریافت نکرده بودند. بنابر آن، هند نیاز دارد تا ارتباطات گسترده تر فرهنگی و اجتماعی را با پاکستان برقرار سازد و محدودیت های سختگیرانه وضع شده را رفع سازد. به این منظور، در ابتدا باید مقررات جدی ویزا برای پاکستانی ها و به خصوص برای قشرهای تجاری، هنری، رسانه ای و فرهنگی برداشته شود.

در پاسخ به این استدلال که ممکن است دولت پاکستان در برابر حسن نیت هند، بصورت متقابل حسن نیت نشان ندهد باید گفت که هند نباید رویکرد تساوی و همتراز بودن با پاکستان را دنبال کند و بلکه بصورت یکجانبه روحیه ای از سخاوت و بزرگ منشی نشان بدهد، تا در درازمدت پاکستانی ها را متقاعد سازد که در دیدگاه های خود در برابر هند تجدید نظر کنند.

هند همچنان می تواند در مسائل دیگری که ارتباط مستقیم با منافع حساس ملی این کشور ندارد، با پاکستان راه مصالحه را در پیش گیرد. مشکلاتی بر سر مسائل تجاری، اختلاف بر سر آب رودخانه اندوس و سایر مسائل جزئی تر ارضی و نظامی میان دو کشور با رویکردی توام با تفاهم می تواند بسادگی حل گردد و زمینه اعتمادسازی را در رابطه با مسائل مهمتر دیگر فراهم سازد. جالب اینجاست که بسیاری از مردم پاکستان بصورت نادرستی تصور می کنند که هند آب رودخانه اندوس را تغییر جهت می دهد. گفتگوها و مفاهمه های شفاف و سازنده با افکار عمومی در پاکستان می تواند به رفع این سوء ظن و بدگمانی های دیرینه پایان دهد.

اما در شرایط حاضر، هند باید با برداشتن و یا هم کاهش محدودیت های تجاری، تفتیش امنیتی و اعطای تسهیلات بیشتر از قبیل صدور مجوز تجاری برای پاکستانی ها به تمایل اسلام آباد به گسترش روابط تجاری دو جانبه واکنش نشان دهد. علاوه بر اینها،‌ بخش های صنعتی و نرم افزاری هند می توانند با عرضه دانش و خدمات شان به کشور همسایه پاکستان، از یکسو در بازار این کشور برای خود جا باز می کنند و از سوی دیگر پاکستان می تواند از این فرصت ها برای رشد اقتصادی خود بهره گیرد. این فرصت هایی است که به سادگی می تواند دستاوردهای مهمتری به دنبال داشته باشد.

اما مسائل عمده اختلاف برانگیز در روابط دو کشور –مناقشه کشمیر و استفاده ابزاری پاکستان از تروریزم- نیاز به اقدامات جدی و گام به گام از سوی دو کشور دارد، تا بتوان بر آنها فایق آمد. با در پیش گرفتن سیاست سازگاری و سخاوت و بزرگ منشی عملگرایانه، هند می تواند حکایت روابط دوجانبه این دو کشور همسایه را در مسیر متفاوت با منطق خصمانه 65 سال گذشته هدایت کند.