افغانستان که طی دوران جنگ های داخلی و حاکمیت طالبان به شدت آسیب دیده بود، امروزه بیش از هر کشوری دیگر برای اجرای کارهای عمرانی و تطبیق پروژه های انکشافی نیازمند می باشد. انجام پروژه های عمرانی آنهم در بخش های زیربنائی از راهکارهایی است که می تواند کشور را از وضعیت موجود به سوی یک آینده مرفه و روشن سوق دهد. این کار به رغم چالش ها و مشکلات موجود اقتصادی و امنیتی به شکل نسبی آن در جریان بوده و طی یک دهه اخیر دست آوردهای نسبتا محسوسی درین خصوص دیده می شود.

هرچند طی ده سال گذشته ما شاهد انجام بسیاری از کارهای زیربنائی و عمرانی در کشور بوده ایم، اما این روند درمقایسه به هزینه ها و مصارف گزافی که به مصرف می رسد، نتیجه و بازدهی چشمگیر و قابل ملاحظه ای که می بایست درپی داشته باشد، ندارد. اگر ما به میزان قرار دادی ها و هزینه هایی که به هدف اجرای پروژه های انکشافی در افغانستان به مصرف می رسند نگاه کنیم، می بینیم که ما تاکنون به آن هدفی دست نیافته ایم که از مصرف این هزینه ها برای ما متصور بود. بازدهی نا چیز برنامه های عمرانی و انکشافی عمدتا معلول بکارگیری روش های نا معمول و غیر استندرد است که به عنوان یک سنت متعارف برای مجریان چنین برنامه ها و پروژه ها تبدیل شده است.

عمدتا هزینه های اکثر برنامه های عمرانی در افغانستان توسط کمک های مالی کشورهای خارجی پرداخت می شود. این کشورها بسیاری از پروژه های را که می خواهند در افغانستان اجرا کنند، برای تطبیق آن، پروژه را در معرض داوطلبی شرکت های داخلی و یا هم خارجی قرار داده و بدین ترتیب آنرا به اجرا می گذارند. داستان این داوطلبی و به رقابت گذاشتن پروژه ها به این سادگی نیست و هر پروژه ای لاجرم از مرحله طرح تاتطبیق راه های پرپیچ وخمی را پیموده و توسط چندین دست غربال شده و هر دست سهمی را از دسترنج شان بر می دارند. نتیجه این دست به دست شدن این است که شاید کمتراز نصف هزینه و بودجه ای که در طرح پروژه در نظر گرفته شده بود، در مرحله تطبیق به مصرف برسد.

درهمین حال بخش زیادی از بودجه های که برای کارهای عمرانی و انکشافی در نظر گرفته می شوند، در موارد حاشیه ای دیگری نیز به مصرف می رسند. شرکت ها پیش از اینکه به ماهیت و کیفیت کار شان توجه کنند، توجه زیادی را به مسائل صوری و ظاهری مسئله نموده و هزینه های گزافی را درین راستا به مصرف می رسانند. ازمعاش های بلند و بی رویه ای کار مندان گرفته تا هزینه های که برای تامین امنیت و کارهای تشریفاتی به مصرف می رسند، همه و همه به نحوی در کیفیت و ماهیت پروژه ها تاثیرگذار بوده و باعث خرابی کیفیت پروژه ها می گردد.

در کنار این امر، اجرای تمامی پروژه ها زمان طولانی تر از آن را در بر می گیرند که از ابتدا برای آن تعیین می شوند. بسیاری از شرکت ها با سرعت عمل بسیار کم، پروژه ها را نمی توانند به موعد معینه ای شان به اجرا گذارند. درین زمینه این شرکت ها هم خیلی مقصر نیستند؛ زیرا در بسا موارد هزینه های که باید در وقت معین به دسترس این شرکت ها قرار گیرند، نمی گیرند. در کنار یک سلسله عوامل نظیر نا امنی ها، کمبود امکانات و... قرار نگرفتن منابع مالی کافی و به موقع در دسترس مجریان برنامه های عمرانی و انکشافی باعث می شود تا آنها نتوانند در موقع معینه و مشخصی که برای انجام یک پروژه در نظر گرفته می شود، کار را به پایان رسانده و آنرا در معرض استفاده مردم قرار دهند. بسیار اتفاق افتاده است که مردم بخواطر انجام یک پروژه تکالیف و رنج های زیادی را به جان خریده و تا تطبیق آن هر مشکل و چالشی را تحمل کنند، اما طولانی شدن آن می تواند تکالیف و رنج های بیشتر از حد آن را برای مردم ببار آورد.

افزون بر آن نظارت ضعیف دولت بر قرار دادی ها و نحوه کار شرکت های ساختمانی، از موارد دیگری است که باعث شده روند ساخت و ساز و بازسازی رونق خوبی نداشته و آسیب جدیی متوجه این امر شود. تا کنون به دلیل اینکه اکثر هزینه های کمکی از مجرای دولت افغانستان نه، بلکه از جانب خود خارجی ها به مصرف می رسید، دولت در موارد زیادی هیچ در جریان قرار دادی ها و حتا تطبیق بسیاری از برنامه های عمرانی در کشور نبود. پروژه هایی هم که در هماهنگی با دولت در گوشه و کنار کشور تطبیق می شود، نظارت چندانی بر آن صورت نگرفته و بدین ترتیب در فقدان نظارت دولت، شرکت ها و مجریان این پروژه ها برای حفظ بیشتر منافع شان کارهای موثر و باکیفیتی را به انجام نمی رسانند.

این موضوعات همه دست به دست هم داده و باعث شده که ما شاهد پیشرفت چشمگیر و قابل ملاحظه ای در مقایسه به هزینه های مصرف شده برای پروژه های عمرانی و انکشافی در کشور نبوده و بازدهی این هزینه ها اندک و نا چیز قلمداد شود. بی گمان هزینه های که از سوی کشورهای کمک کننده برای تطبیق یک پروژه اختصاص می یابند، نه تنها مکفی تمامی نیازمندی ها برای اجرای آن پروژه ها می باشد بلکه به دلیل معیارهای بلند جهانی، این بودجه ها در افغانستان زیاد هم می باشد. اما آنچه که باعث می شود تا هزینه های اندکی درین راستا به مصرف برسد، موجودیت همین داد و گرفت های است که از مرحله طرح تا تطبیق در بین شرکت های ساختمانی و انجوها صورت می گیرد.

به هر حال در تداوم و ضعیت موجود و در فقدان نظارت جدی دولت بر کارهای عمرانی و انکشافی نمی توان توقع داشت که بتوان به زودی کارهای مهم زیربنائی در کشور را انجام داد؛ زیرا بسیاری از کارهای که انجام می شوند، به دلیل کیفیت بسیار پائین در مدت کوتاهی دو باره تخریب شده و نیازمند بازسازی و ترمیم کاری می باشند. پروژه های بیشتری هم که تطبیق می شوند، با همین کیفیت پائین به انجام می رسند. بنا براین ایجاب می کند تا دولت در تداوم تلاش هایش برای مصرف شدن کمک های خارجی از طریق دولت، تیم های نظارتی قوی را نیز در ادارات مربوطه به وجود آورده تا کارهای که صورت می گیرند، با کیفیت بهتر و خوبتر که توان مقاومت زیاد تری را داشته باشند اجرا شود.

دولت این فرصت را باید غنیمت شمرده واز کمک های زیادی که اکنون از سوی کشورهای خارجی به افغانستان صورت می گیرد، استفاده بهینه را برای تقویت زیر ساخت ها ببرد. این فرصت خوبی است که اگر هم اکنون از آن به شکل خوبی استفاده نشود، در دراز مدت و شرایط دیگر که ممکن افغانستان حمایت این کشورها را به این سطح و گستردگی با خود نداشته باشد، با اقتصاد ورشکسته و نا بسامان خود این توانائی را نخواهد داشت تا بتواند کارهای مهم و بزرگی را برای بهبود زیر بناها و ساختارهای مهم به اجرا گذارد.