آکادمی علوم در بسیاری از کشورها، مرجع علمی بسیاری از اندیشمندان و دانشمندان آن کشور می باشد و از نظر حمایت مالی، گاهی به صورت غیرانتفاعی و دولتی ولی در برخی کشورها دارای بودجه دولتی مشخص می باشد. حوزه فعالیت آکادمی علوم متفاوت است در برخی کشورها مانند کشورهای شرق اروپا بیشتر بر علوم انسانی تکیه می شود و در تعدادی ترکیبی از هنر و علوم، مانند آکادمی هنر و علوم آمریکا تمرکز شده است. اما در تعدادی دیگر از کشورها حوزه فعالیت آن هم شامل علوم انسانی و هم علوم مهندسی می شود. گرچه با پیشرفت علوم فنی و مهندسی، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته آکادمی ملی مهندسی (یا علوم مهندسی)، جدای از آکادمی علوم وجود دارد.
در جهان بیش از یکصد آکادمی علوم وجود دارد که تحت انجمن های منطقه ای با هم همکاری، که مهمترین آن بنام «مشارکت میان آکادمی» The InterAcademy Partnership (IAP) نامیده شده که 140 آکادمی علوم از رشته های مختلف علوم اجتماعی و انسانی و مهندسی و پزشکی در آن عضو هستند و مجمع عمومی آن هر سه سال برگزار می شود. علاوه بر این ، انجمن های منطقه ای دیگری مانند ALLEA در اروپا و NASAC مانند شبکه آکادمی های علوم آفریقایی ، IANAS در آمریکای لاتین و AASSA در آسیا وجود دارد.
اما وضعیت آکادمی علوم در کشورما چگونه است؟
آکادمی علوم افغانستان هم متشکل از سه بخش علوم علوم انسانی، علوم اسلامی و علوم طبیعی – تخنیکی است. در مورد دو گروه علوم اسلامی و علوم طبیعی نظری خاصی ندارم اما آنچه که در یک نگاه گذرا به عملکرد این آکادمی در بخش علوم بشری می توان بیان داشت این است که متاسفانه این آکادمی نتوانسته یک جایگاه مناسب را در جامعه علمی کشور بدست آورد. حتی در طول حیات این مجموعه باعث بروز نارضایتی های اجتماعی شده است که نمونه آن در کتاب منتشر شده بنام اثنوگرافی اقوام غیرپشتون بروز و ظهور یافت. به عنوان کسی که علاقمند تحقیق و پژوهش است و مدتی هم در فضای علمی در شرق و غرب تنفس کرده است چند سطری را در شرح آنچه از این مجموعه دیده ام می نگارم، شناخت بنده از آکادمی علوم از دو طریق انجام یافته است.
به نظر می رسد با توجه به زمان مناسبی که این نهاد برای نشان دادن قابلیت و توانایی خود داشته است به نظر می رسد برای یافتن یک جواب به این پرسش نیاز است که یک بررسی دقیق و نظارت منظم با هدف ایجاد یک تغییر فراگیر مثبت در کل ساختار این نهاد انجام شود.
در مورد پروژه های تحقیقی انجام شده در آکادمی هم، آنطور که برخی از آثار منتشر شده از سوی آکادمی، بازخورد منفی در جامعه پیدا کرده است، از این نکته بدست می آید که به احتمال فراوان داوری و ارزیابی صحیح و معیاری در مورد پروژه ها انجام نمی شود،به نظر می رسد  پروژه ها در آکادمی بیشتر شبیه این است که بودجه ای رسیده و باید مصرف شود، لذا پیشنهاد می شود در طرح پیشنهادی یک بازنگری جدی در پروسه داوری انجام شود.
یکی از راه های شناخت آکادمی علوم سایت این نهاد علمی در اینترنت می باشد. با نگاهی به سایت بخش گزارش تحقیقات انجام شده برایم جالب توجه بود؛ آنچه از بررسی سایت متوجه شدم این است که تحقیقات انجام شده در آکادمی علوم ذیل یک عنوان کلی یا یک هدف عالی تر انجام نمی شود و پراکندگی و تشتت در عناوین کاملا مشخص است.
سخن پایانی اینکه:
1-  وجود آکادمی علوم برای جامعه علمی کشور ضروری است اما باید جایگاه آن در نظام علمی کشور مشخص شود و رابطه آن با وزارت تحصیلات عالی و وزارت فرهنگ نیز مشخص گردد تا از ظرفیتهای هر سه برای بهبود وضعیت علمی کشور استفاده شود.
2- همچنین با توجه به حساسیت بحثهای قومی، مذهبی و سیاسی باید آکادمی علوم از ورود به این مباحث به خصوص به طور غیرمعیاری و غیرعلمی خودداری کند.
3- باید برای آکادمی علوم یک وظیفه مشورتی علمی تعریف کرد. به عنوان نمونه یکی از مشکلات کشور عدم داشتن چشم انداز و پلان استراتژیک 5 ساله و ده ساله برای است. در قدم  اول باید این پلان تعریف شود و آکادمی علوم به شرطی که از نیروهای نخبه و متخصص استفاده کند می تواند یک بازوی مشورتی خوب برای طراحی این پلان باشد. تحقیقات آکادمی باید به سوی ارزیابی وضعیت فعلی و پیشنهاد راه کارهای بهتر شدن و انکشاف وضعیت کشور جهت دهی شود.
4- به نظر می رسد با توجه به اهمیت و نقش علوم انسانی به عنوان زیربنای پیشرفت هر کشور، آکادمی علوم را فقط به پژوهشهای علوم انسانی اختصاص دهیم و قسمتهای مهندسی و دیگر بخشها را به دانشگاه کابل یا یک نهاد مستقل دیگر واگذار کنیم.
5- افغانستان رنگین کمانی زیبا از قومیت های مختلف است، این آکادمی باید آئینه این زیبایی باشد و نه محل ایجاد کدورت میان اقوام افغانستان.
6- اگر می خواهیم آکادمی علوم به جایگاه واقعی خود دست یابد، می بایست در استفاده از ظرفیت های علمی همه اندیشمندان کشور، فارغ از قوم و مذهب و زبانشان تردید نداشته باشیم.
7 – ساختار علمی و اداری آکادمی نیاز به توجه و اصلاح جدی دارد.