طرح بودجه سال 1399 مالی دیروز از سوی سرپرست وزارت مالیه به مجلس نمایندگان ارائه شد. صرف نظر از مسایل تخصصی و مسلکی بودجه؛ چند مسأله کلی دیگر نیز وجود دارد که ضرور است حکومت و پارلمان در روند طرح و تصویب بودجه سال، مورد توجه قرار دهند.
از آنجایی که بودجه سال نقش بسیار مهمی در وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتا سیاسی جامعه دارد؛ از اینرو در تهیه طرح بودجه سال، باید تمامی ابعاد و جوانب آن در نظر گرفته شود و یک طرح جامع و سازنده تحویل پارلمان داده شود. بودجه ملی را به کتاب سرنوشت مردم، تعبیر کرده اند. پس سرنوشت آینده یک جامعه ارتباط کامل با نحوه تخصیص و تهیه بودجه‌ی دارد که از سوی حکومت در عرصه های انکشافی ترتیب و تنظیم می شود.
بخش بزرگی از مشکلات کشور و مردم در دهه های گذشته به نحوه تنظیم بودجه و اهمیت ندادن حکومت به اصول و معیارهای ملی بر می گردد که سبب ایجاد جامعه طبقاتی ( اکثریت فقیر و اقلیت برخوردار) گردیده و به تفرقه، نفاق و تبعیض دامن زده بود. با توجه به نقش و جایگاه بودجه ملی در حکومتداری، اقتصاد، فرهنگ، صحت و رفاه جامعه هم حکومت مسؤلیت دارد که در تنظیم بودجه بیشترین دقت و توجه را داشته باشد و هم مردم و نمایندگان مجلس بایستی با نگرانی و وسواس زیاد، کم و کیف بودجه سال را مورد غور و بررسی قرار دهند.
حکومت اولا باید تمام نیازهای مردم را بدون تبعیض شناسایی کرده و این نیازها را اولویت بندی کرده و با توجه به منابع موجود، تأمین آنها را در بودجه در نظر بگیرد. ثانیا اصل توازن را در بودجه انکشافی لحاظ کند و طرح بودجه طوری تهیه نگردد که بیشترین و پرهزینه ترین پروژه ها در مناطق خاص جغرافیایی کشور اختصاص یابد و مناطق دیگر یا بهره‌ای از بودجه سال نداشته باشند و یا کمتر از دستاوردهای آن سود ببرند.
مسأله سومی که باید به آن اهمیت داده شود، مسأله وقت تنظیم بودجه و ارائه آن برای تصویب به پارلمان کشور است. اگر بودجه دیرتر پیشنهاد شود، طبیعی است که با توجه به روند کند کاری پارلمان، تصویب آن نیز با تأخیر مواجه می شود. این تأخیر هرچند ممکن است برای طبقه برخوردار زیاد مهم نباشد، اما وقتی وضعیت صدها هزار خانواده نیازمندی را مورد توجه قرار دهیم که در آخر هر ماه برای تأمین مخارج زندگی شان در انتظار گرفتن معاش دولتی می باشند، آن وقت به اهمیت تنظیم، پیشنهاد و تصویب به موقع بودجه پی می بریم.
بودجه امسال به لحاظ زمانی باید قبل از پایان سال مالی 1398 به پارلمان فرستاده می شد؛ اما این طرح در شروع سال مالی جدید به پارلمان ارائه گردیده است. حال پارلمان چه وقت آن را در دستور کار خود قرار می دهد، معلوم نیست. ممکن است تصویب بودجه مطابق معمول با مخالفت ها و پیشنهادهایی همراه شده و دوباره به حکومت برمی گردد و طی مراحل تغییر و اصلاح آن ماهها وقت و زمان را در برمی گیرد و طی این ماهها صدها هزار خانواده‌ی کارمندان دولت و بخصوص نیروهای پولیس، امنیت و اردوی ملی به لحاظ معیشتی با مشکلات و تنگناهای زیاد روبرو می شوند.
پیامد بسیار زیان بار دیگر تأخیر در تصویب بودجه، معطل ماندن بسیاری از پروژه های نیمه تمام و اجرا نشدن بسیاری از طرح ها و برنامه های دیگری است که در بودجه گنجانده شده است. دلیل تعطیلی و یا اجرایی نشدن پروژه ها اغلب به اختصاص دیر هنگام امکانات پولی و مالی ارتباط می گیرد. با توجه به سرد سیر بودن بخش بزرگی از کشور و کوتاه بودن فصل کار و رسیدن فصل سرما، بارندگی و برفباری، در عمل این پروژه ها از اجرا باز می مانند. بنابراین هم حکومت و نهادهای مسؤل تنظیم بودجه، باید در تهیه به موقع بودجه تلاش کنند و هم نمایندگان پارلمان در تصویب بودجه با توجه به اهمیت آن در زندگی مردم و تطبیق پروژه ها و برنامه های اقتصادی و آموزشی، عجله کنند و تصویب بودجه را زودتر در دستور کار قرار دهند و از بحث های اضافی و حاشیه ای درباره بودجه که با منافع ملی در ارتباط نباشد، پرهیز کنند.
مسأله دیگری که همواره عادلانه بودن بودجه را مورد سؤال قرار می دهند، طرح‌های منفعت طلبانه شخصی، منطقه ای و گروهی است که از سوی برخی افراد مورد تأکید قرار می گیرند. در حالی که همه باید اذعان کنیم که بودجه، سرمایه ملی است و باید مصرف آن با منافع ملی سازگاری داشته باشد. نمایندگان پارلمان نیز پس از راه یافتن به خانه ملت، دیگر تنها نماینده حوزه انتخابیه خودشان نیستند؛ بلکه نماینده تمام مردم افغانستان شمرده می شوند، بنابراین مسؤلیت اساسی نمایندگان، توجه کردن به منافع همه مردم افغانستان است؛ نه به یک قشر، منطقه یا سمت و قوم.