نظام تعلیم و تربیه در هر کشوری بنای توسعه و ترقی آن به حساب می آید. زیرا کودکان کشور از آغازین روزهای مکتب برای زندگی آماده می شوند و همه چیز را از همان آغازین روزهای تعلیم و تربیه فرا می گیرند. پروسه توسعه منابع بشری و هم چنین یادگیری مهارت های زندگی و آماده شدن برای حیات جمعی و موثر واقع شدن هر فرد در جامعه تنها از طریق نظام معارف میسر می گردد. طبیعی است که بنیاد توسعه و انکشاف در همه بخش های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مبتنی بر توسعه منابع بشری است.
با تاسف باید اذعان داشت که سیستم معارف کشور هیچ گاه در طول تاریخ افغانستان، همگام با ستندردهای جهانی نبوده و حتی قابل قیاس با کشورهای همسایه نیز نیست. این روند معیوب و این چرخه باطل هم چنان ادامه دارد. اگر در کشور ما امروز بحران وجود دارد، نتیجه فقدان آموزش و نبود یک سیستم تعلیم و تربیه مدرن است.
علی رغم این که در سال های اخیر هزاران نفر از دانشگاه ها و موسسات تحصیلات عالی در رشته های مختلف فارغ شده اند، اما این نسل از تحصیل کرده گان جذب نظام معارف نمی شوند و معارف کشور هم چنان از کمبودها و ضعف های تاریخی گذشته رنج می برد. اما مهم ترین چالش در سال های گذشته فراروی معارف کشور، گماشتن افراد غیر مسلکی و حزبی در مسند معارف بوده است. امری که اکنون نیز جریان دارد و امروز هم یک وزیر حزبی و سیاسی بر کرسی وزارت معارف کشور تکیه می زند.
دیروز رییس جمهور کشور در هنگام نواختن زنگ مکاتب به مسایل مهمی در باره نظام معارف کشور پرداخته است و سال جاری را سال بسیج عمومی برای معارف نام گذاری کرده است. این اقدام نمادین و توجه جدی به مشکلات و چالش های معارف از سوی شخص اول کشور مایه امیدواری است. اما باید قبول کرد که هنوز میان چالش های موجود و عملی شدن طرح ها و پلان های دولت فاصله بسیار وجود دارد.
فاصله از آن جا ناشی می شود که در باره هر یک از چالش های کلان فراروی معارف هنوز پلان های منسجم و عملی وجود ندارد. کسانی که تا کنون بر مسند وزارت معارف تکیه زده ند هیچ کدام نتوانسته اند، طرح های عملی و قابل تطبیق در نظام معارف کشور ارایه کنند. گماشتن افراد غیر مسلکی و حتی گاهی حزبی در هیات رهبری وزارت معارف این فاصله را بیشتر کرده است. در طول سال های گذشته متاسفانه به دلیل سیاسی شدن وضعیت کل افغانستان و نظام اداری کشور، فردی که بتواند معارف کشور را به طور مسلکی رهبری کند، در این عرصه گماشته نشده است. جناح های مقتدر سیاسی فکر می کنند که می توانند از طریق معارف ایده ها و آرمان های حزبی خویش را در متن جامعه تزریق کنند.
در سال های گذشته در یک مدت طولانی این وزارت در اختیار افراد متعلق به حزب اسلامی بوده است که نتایج و پیامدهای آن را همه شاهد بودیم. در طی دو سال اخیر حکومت وحدت ملی این وزارت در اختیار حزب جمعیت اسلامی بوده است که باز هم نتایج آن را همگان شاهد هستیم. سیاسی شدن نهادها به همان میزان که در دیگر عرصه هایی چون امنیت و اقتصاد به منافع کلان ملی کشور ضربه می زند، در عرصه معارف و تعلیم و تربیه نیز مضر است. چون جناح های سیاسی موجود در افغانستان هنوز دنیا را از چشم تنگ و محدود ایدئولوژی های بسته می بینند. این جناح های سیاسی به همان میزان که به لحاظ محتوا دچار مشکل و فقیر هستند، از نظر نیروی انسانی که بتوانند سکتور معارف کشور را رهبری کنند، نیز با قحط الرجالی مواجه هستند. کسانی که به نمایندگی از این احزاب در راس معارف کشور قرار می گیرند به همان اندازه که ضعف و ناتوانی ها را با خود وارد این سیستم می کنند، تفکرات واپسگرایانه را نیز با حضور خود در مهم ترین بخش اداری کشور ترویج می کنند.
علاوه بر مشکل سیاسی شدن سیستم معارف کشور چالش های فراوان دیگری نیز هم چنان وجود دارد که رییس جمهور به خوبی دیروز بدان ها اشاره کرده است. فقدان معلمان و آموزگاران مسلکی، نبود زیرساخت های آموزشی و فرهنگی به خصوص نبود مکان های مناسب برایا آموزش، وجود ساختارها و باورهای کهنه نسبت به نظام معارف جدید، نبود امتیازات معیشتی کافی برای معلمان و دست اندرکاران معارف، تهدیدات امنیتی و وجود تفکرات افراطی در برابر معارف از مهم ترین چالش هایی است که هنوز بر سر راه معارف کشور وجود دارد.
امیدواریم که در سال جدید که به عنوان سال «معارف» نام گذاری شده است، بخشی از مشکلات و چالش های معارف حل گردد و مهم تر از همه آن که فرایند سیاسی شدن معارف خاتمه یابد و نظام معارف به دست کسانی سپرده شود که آن را به طور مسلکی، مدرن و غیر سیاسی و بدور از تمایلات حزبی رهبری کنند.