دیروز جلسه فوق العاده کمیته ملی سواد آموزی به هدف حمایت سکتور خصوصی از برنامه سواد آموزی در کابل برگزار شد. ماه سپتامبر روز جهانی سواد آموزی بود. از ماه گذشته تا حال چندین جلسه در ارتباط با سواد آموزی برگزار شده است. در هر جلسه ابعادی از مسایل و مشکلات مرتبط با برنامه سواد آموزی در کشور بر ملا شده است. برگزاری این جلسات از یک طرف سبب می شود که چالش ها و مشکلات فراروی برنامه سواد آموزی درکشور شناسایی و راه حل های آنها با توجه به امکانات موجود سنجیده شود و تلاش ها و کارکردهای حکومت در این راستا مشخص می شود. از سوی دیگر توجه دولت، رسانه ها، سکتورخصوصی، نهادهای بین المللی و مردم افغانستان به این امر مهم و حیاتی جلب می شود و امکان همکاری ها و همسویی های بیشتری را در این عرصه فراهم می سازد.
افغانستان ازکشورهایی است که بالاترین نرخ بی سوادی را دارا می باشد. بر آساس آمار هنوز دو سوم مردم افغانستان در بی سوادی مطلق به سر می برند و این یک آمار تأسفبار و واقعا تکان دهنده است. امروز نیز حکومت و وزارت معارف در این زمینه با مشکلات جدی مواجه است و اگر این مشکلات از مسیر سواد آموزی برداشته نشود، روند بی سوادی در آینده همچنان سیر صعودی خواهد پیمود و بخش بزرگی از مردم ما بی سواد خواهند ماند.
در حالی که امروزه مفهوم سواد در جهان دچار تغییر و تحول عمیق گردیده و از معنای سنتی خود عبور کرده است؛ اما در افغانستان هنوز سواد به معنای سنتی آن نیز تحقق نیافته است و این مسأله عقب ماندگی ما را از کاروان تمدن نشان می دهد.
امروزه مفهوم سواد تنها توان خواندن، نوشتن و محاسبات ساده ریاضی و بهره مندی از اطلاعات عمومی را شامل نمی شود؛ بلکه یادگیری و باز آموزی و آمادگی برای روبرو شدن باشرایط اجتماعی و تصمیم عاقلانه در برابر آن نیز در مفهوم جدید سواد گنجانیده شده است. یک فرد با سواد امروزی باید بتواند به عنوان عضو مؤثر و فعال اجتماعی در تصمیم گیری های اجتماعی مشارکت فعال داشته باشد و از توانایی برقراری ارتباط مفید با اعضای دیگر اجتماع برخوردار باشد و از ارزش های اخلاقی و معنوی جامعه محافظت و پاسداری نماید.
وزارت معارف باید به این نکته توجه داشته باشد که همانطوری که امروزه با پیشرفت سریع تکنولوژی معلوماتی و توسعه ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی، در مفهوم سواد تغییرات عمیق رونما گردیده، در روش های آموزش سواد نیز تحولات شگرفی پدید آمده است. روش های کهنه و سنتی سواد آموزی امروزه پاسخگوی نیازهای جامعه بی سوادان کشور نیست و این روش ها نمی تواند باسواد به معنای امروزی آن را تربیت کند.
وقتی وضعیت ناگوار و نابسامان سوادآموزی در کشور را مشاهده می کنیم و زمانی که دورنمای خطرناک و ویرانگر بی سوادی در جامعه را ترسیم می کنیم، به این ضرورت پی می بریم که باید تمامی تلاش ها و برنامه ها در راستای محو بی سوادی در کشور هماهنگ شوند. باید حکومت، سکتور خصوصی، رسانه ها، جامعه مدنی و مردم افغانستان و بخصوص ملاامامان مساجد در راستای گسترش سواد آموزی در کشور به صورت سیستماتیک کار کنند. حجم وسیع از تقاضا ها و وجود چالش ها و مشکلات عمده ای که فراروی برنامه سواد آموزی در کشور وجود دارد، بسیج عمومی را در این راستا ضروری می سازد.
چالش های مهم فراروی برنامه سواد آموزی در کشور را می توان به موارد عمده زیر خلاصه کرد:
1- مشکلات امنیتی: جنگ و ناامنی یکی از مهمترین چالش ها در برابر گسترش سوادآموزی به شمار می رود. جنگ زمینه آموزش و ساخت و ساز مکاتب را در بسیاری از مناطق از بین برده و مانع رفتن شاگردان به مکاتب می شوند.
2- فقدان برنامه منسجم و راهبردی سواد آموزی: حکومت تاهنوز یک برنامه منسجم، کارا و پاسخگو در زمینه سواد آموزی نداشته است. هنوز تنها دو نیم فیصد بودجه وزارت معارف به بخش سواد آموزی اختصاص می یابد که به خوبی میزان پایین اهمیت سواد آموزی را در دستگاه آموزشی کشور نشان می دهد.
3- سنت های قبیلوی: یکی از معضلات آموزشی در کشور، سنت هایی است که در بسیاری از مناطق افغانستان حاکم اند و این سنت ها، رفتارها و باورهای مردم قبایل را نسبت به مسأله آموزش سامان می دهد. بر اساس این سنت ها دختران از رفتن به مکتب منع می شوند و زمینه تعلیم و آموزش برای زنان و دختران فراهم نمی گردد.
4- فقر و بیکاری: فقر یکی دیگر از موانع آموزشی در کشور به حساب می آید. بسیاری از مردم فرزندان شان را تنها به این دلیل به مکتب نمی فرستند، که آنها نان آوران خانواده به حساب آمده و در شهرها و دهات به انواع کارهای شاقه مایحتاج زندگی خانواده را تأمین می کنند.
بنابراین در برنامه سواد آموزی، حکومت و بخصوص وزارت معارف باید مجموع این مشکلات را در نظر گرفته و راهکارهای عملی تری را برای محو بی سوادی در پیش بگیرند.