تصور کنید یک بیماری مرگ‌بار اردوگاه‌های بی‌جاشده‌گان داخلی را در می‌نوردد. تا تاریخ 17 آگست، 37600 تن در افغانستان به بیماری کووید-19 مبتلا شده و از این میان، 1375 تن جان داده‌اند، اما به دلیل کمبود کیت آزمایش، احتمالاً آمار واقعی به مراتب بالاتر باشد. امروز که روز جهانی انسان‌دوستی است، همان‌طوری که داریم از روز جهانی انسان‌دوستی تجلیل و ایدۀ حمایت از انسان‌های گرفتار در بحران را ترویج می‌کنیم، مهم است که داستان زند‌گی برخی از این بی‌جاشدگان داخلی را هم‌گانی کنیم.
جهان، امسال شاهد بزرگ‌ترین بحران انسانی بوده است. گزارش جهانی انسان‌دوستی در سال 2020 نشان می‌دهد که حدود 168 میلیون تن به کمک‌های انسان‌دوستانه نیازمند اند. در حالی که بار سنگین بر دوش کارکنان توزیع‌کنندۀ کمک‌های بشردوستانه افتاده است، میلیون‌ها انسان نیازمند برای زنده‌ماندن و حمایت از خانواده‌های‌شان در تقلا اند. در میان این افراد، قربانیان جنگ دوام‌دار افغانستان نیز وجود دارد.
عفو بین‌الملل طی یک دهه گذشته مشقت‌های آواره‌گان داخلی را در افغانستان برجسته کرده است، اما علی‌‎رغم سیاست جدید، بی‌جاشده‌گان داخلی که در سال 2013 معرفی شد، تغییرات اندکی در زنده‌گی آنان ایجاد کرده است. و اکنون، در میانۀ پاندمی، بسیاری از مشکلاتی که این بی‌جاشده‌گان با آنان مواجه بودند، بدتر شده است.
عفو بین‌الملل در سال 2016 گزارش داد که بی‌جاشده‌گان داخلی به خدمات اساسی نظیر آب نوشیدنی و امکانات بهداشتی دست‌رسی اندکی دارند و در فقر زنده‌گی می‌کنند. پس از آن بود که ما درخواست کردیم تا پالیسی آواره‌گان داخلی افغانستان در اولویت قرار گیرد. مسکن ناکافی، ناامنی غذایی، عدم دست‌رسی کافی به بهداشت و درمان و در مجموع عدم امنیت وضعیت خانواده‌های متاثرشده را بیش از پیش پیچیده کرده و حقوق انسانی را نقض کرده است. اشتباه نشود که بیماری کووید-19 حتا وضعیت را وخیم‌تر کرده است.
امروزه هزاران بی‌جاشدۀ جدید ثبت می‌شود که اکثرشان زنان و کودکان اند. پیش از این‌که آسیب‌پذیری گسترده این بی‌جاشده‌گان داخلی را له کند، باید از این افراد محافظت شده و حقوق انسانی آنان برآورده شود. پاسخ افغانستان به بیماری کووید-19 مطلوب بوده است. با این وجود، آواره‌گان داخلی هرگز جزء گروهی نبوده است که به مراقبت‌های بهداشتی دست‌رسی داشته باشند. فاصلۀ اجتماعی و تهیه مواد مورد نیاز در دوران قرنتین برای آنان جزء تجملات محسوب می‌شود. از آن‌جایی که تمام جامعه در تلاش برای زنده‌ماندن است، توجه به حقوق زنان و کودکان کم‌رنگ شده است.
در ادامه، سرگذشت زنده‌گی شماری از افرادی آمده است که عفو بین‌الملل به تازه‌گی آن‌ها را از اردوگاه‌های بی‌جاشده‌گان داخلی افغانستان و از طریق صحبت با زنان و مردان جمع‌آوری کرده است که نیاز است این سرگذشت‌ها شنیده و خوانده شود.
اردوگاه‌های پرجمعیت
حکیم از ولایت لغمان بی‌جاشده و در 18 سال گذشته در اردوگاه چمن ببرک در کابل زنده‌گی کرده است. در دوران قرنطینه، عدم دست‌رسی به غذا برای ساکنان این اردوگاه خیلی سخت بوده است. حکیم می‌گوید که حکومت تنها برای دو هفتۀ اول قرنطینه به آنان کمک غذایی کرد و این کمک‌ها پس از دو هفته قطع شد.
حکیم معتقد است که به دلیل شرایط بد زنده‌گی در اردوگاه، محافظت از خود در برابر کووید-19 ناممکن است. او از اقدامات پیش‌گیرانه از طریق تیم سیار پزشکان و رسانه‌ها آگاه شده است. او می گوید: «در حالی که 8 نفر در یک اتاق ساخته شده از گل و چوب و پلاستیک که نور کمی دارد و فاقد تهویه هواست، زنده‌گی می‌کنند، چه‌گونه باید فاصلۀ اجتماعی را رعایت کنیم؟ چه‌گونه هر 2 ثانیه دست‌های‌مان را بشوییم، در حالی که آبی برای خوردن نداریم و مجبوریم هر 25 لیتر آب را در بدل 15 افغانی بخریم. چه‌گونه کسی که نشانه‌های ویروس کرونا را دارد، قرنطینه کنیم، در حالی که تنها یک اتاق داریم؟ چه‌گونه باید آزمایش بدهیم، در حالی که پول رفتن به شفاخانه‌های که آزمایش انجام می‌دهند را نداریم؟»

دست‌رسی به آب
مریم یک سال و نیم است که در سرخ دیوار، اردوگاه محل زنده‌گی بی‌جاشده‌گان داخلی ننگرهار زندگی می‌کند. عدم دست‌رسی به آب حتا در گذشته یک معضل بوده است، اما شیوع کووید-19 لایۀ دیگری از اضطرار و تقاضا برای آب را ایجاد کرده است. او می گوید: «ما در دوران پاندمی آب نداشتیم. ما برای دست‌رسی به آب مجبور بودیم فاصله‌های زیادی را طی کرده و از خانه‌های مردم آب بگیریم یا از تانکرها آب بخریم. وقتی مردم بیکار اند و پاندمی در حال اوج گرفتن، در نبود آب، پاک نگه‌‎داشتن و رعایت اصول بهداشتی خیلی سخت است. اکثر بانوان برای دست‌رسی به آب پاک و بهداشت با مشکل مواجه بودند، اما برای زنان و دختران معلول وضعیت حتا بدتر بود.»
همان‌طور که مریم خاطرنشان کرد، زنان، دختران، کودکان و افراد معلول با لایه‌های دیگری از رنج روبه‌رو هستند و حقوق ویژۀ‌شان حتا در بهترین زمان‌ها به فراموشی سپرده می‌شود.
افزایش آگاهی
عایشه از ساکنان اردوگاه سرخ دیوار ننگرهار در مورد پاندمی نگران است و برعکس اردوگاه چمن ببرک در کابل، او آرزو دارد تا اطلاعات بیش‌تری در مورد پاندمی در اردوگاه در دسترس می‌بود تا او می‌توانست وضعیت را بهتر درک کند. او می گوید: «من نمی‌دانم ویروس کرونا چیست. من از دیگر ساکنان اردوگاه شنیده‌ام که می‌گفتند یک بیماری همه‌گیر به نام ویروس کرونا در افغانستان شیوع یافته است، بیماری‌یی که شبیه زکام است، اما می‌تواند مردم را بکشد. بیش‌تر از این اطلاعاتی در این مورد ندارم و کسی هم نیامده است تا آن را به ما توضیح دهد.»
او از این که شماری از ساکنان اردوگاه قبلاً به کووید-19 مبتلا شده باشند، نگران است، زیرا هیچ‌کسی آزمایش نشده است. عایشه نمی‌داند که کدام شفاخانه یا درمان‌گاه در آن منطقه خدمات آزمایش ارایه می‌کند. تنها راه برای امنیت و محافظت آنان این است که اگر نشانه‌های بیماری پدیدار شد، خودشان را با سایر اعضای خانواده در خانه قرنطینه کنند، زیرا جای کافی برای قرنطینۀ انفرادی وجود ندارد.
وقتی فردی در اردوگاه احساس ناخوشی می‌کند، معمولاً منتظر می‌مانند تا وضعیت بیماری‌اش جدی شود و آن وقت او را به شفاخانه منتقل می‌کنند. شفاخانۀ دولتی تجهیزات و خدمات رایگان به بیماران ارایه می‌کند، اما عایشه و دیگر ساکنان اردوگاه به سختی می‌توانند هزینۀ وسیله نقلیه برای رفتن به شفاخانه را تأمین کنند. اکثر ساکنان اردوگاه به کارهای غیررسمی و نیمه‌وقت به عنوان کارگر، فروشنده و کارگر ساختمانی مشغول کار بودند و قرنطینه در دوران پاندمی درآمد اندک آنان را نیز متوقف کرده است. عایشه می‌گوید: «حالا همه‌چیز در دست خداوند است، او می‌داند که بمیرد و که نجات یابد.»
بیکاری
عبدل، مرد شصت ساله‌یی است که برای زنده‌گی پیش از بی‌جاشدنش دل‌تنگ شده است. او پیش از درگیری نیروهای امنیتی افغانستان و داعش در دهکده‌‎اش مشغول دکان‌داری بود. بی‌جاشده‌گی او را به کارگر تبدیل کرده است و پاندمی کرونا حتا او را به بیکاری کشانده است. او می گوید: «صادقانه بگویم ما با هیچ زنده‌گی می‌کنیم. کار نداریم، پول نداریم و جایی هم برای زنده‌گی نداریم. تنها خداوند می‌داند که وضعیت ما چه‌قدر سخت است.»
عبدل و دیگر ساکنان این اردوگاه در دوران قرنطینه که منجر به توقف چرخ اقتصادی شد، هیچ کمکی دریافت نکرده‌‎اند. آخرین راه حل باقی مانده برای تأمین نیازهای زنده‌گی خود و خانواده‌اش، قرض گرفتن کالا و غذا از مغازه‌ها و نانوایی بوده است و این روند چهار ماه است که ادامه دارد. او می‌گوید، 45 هزار افغانی قرضدار است و حالا مانده است که چه‌گونه قرضش را بپردازد.
تاثیرشدید کووید-19 بر بانوان و کودکان
مالک 70 ساله که اهل ولایت ننگرهار است، بدترین وضعیت را در اردگاه شاهد بوده است. در دوران پاندمی، فشارهای زیادی بر بانوان وارد شده است و اکنون به دلیل این فشارها و خشونت، آنان از مشکلات روانی رنج می‌برند. همه‌گیری کرونا، مردانی را که حتا پیش از این پاندمی زیر فشار بودند، بی‌کار کرد. خانه‌نشینی منجر به افزایش موارد خشونت‌های خانواده‌گی و خشونت علیه زنان شده است.
مالک می گوید: «این را به دلیلی نمی‌گویم که ما فقیر یا شیطان ایم، اما وضعیت اقتصادی بر مرد و زن به گونۀ متفاوت تاثیر گذاشته است. هیچ کمکی از نهادها دریافت نکرده‌ایم. فرزندان ما به بیماری اسهال مبتلا اند و از سوء‌تغذیه رنج می‌برند. اگر با ما کمک نشود، این کودکان خواهند مرد.»
مالک، مانند میلیون‌ها نفر دیگر در اردوگاه‌های بی‌جاشده‌گان داخلی در برابر گرفتاری‌های خود که حالا با فقر و پاندمی در آمیخته، درمانده است.
منبع: سلام وطندار