همزمان با ورود جنگ یمن به پنجمین سال و افزایش تلفات بین غیرنظامیان، فشارها بر بریتانیا به خاطر صدور اسلحه به عربستان سعودی نیز در حال بیشتر شدن است.
وجه اشتراک این سه کشور چیست؟
پادشاهی نفت‌خیز عربستان سعودی بزرگترین خریدار اسلحه در سطح جهان به شمار می‌رود و در چند سال گذشته تلاش کرده است تا از طریق یک رشته عملیات هوایی نیروهای حوثی را در یمن، فقیرترین کشور عرب دنیا، شکست دهد. بریتانیا سال گذشته با انتشار گزارشی مدعی شد که دومین صادرکننده بزرگ اسلحه در جهان است، و طبق تخمین‌ها بیش از ۴۰ درصد صادرات خود را به یک کشور می‌فرستد؛ عربستان سعودی.
امارات متحده عربی نیز که در جنگ یمن متحد عربستان محسوب می‌شود، طبق این گزارش یکی از خریداران اصلی تسلیحات بریتانیایی است. بنا بر این گزارش، در بازار اسلحه جهانی تنها سهم ایالات متحده بیشتر از بریتانیا است.
وضعیت در یمن به چه شکل است؟
فعالان و سیاستمداران مخالف بریتانیایی به تاثیر این تجارت چند میلیارد پوندی بر یمن اشاره می‌کنند، جایی که به گفته سازمان ملل متحد شاهد شدیدترین فاجعه بشری در جهان است. سازمان ملل تا مارس ۲۰۲۰ حداقل ۷۷۰۰ کشته بین غیرنظامیان را تایید کرده است که عمدتا جان خود را در حمله‌های هوایی ائتلاف تحت رهبری عربستان از دست داده‌اند.
اما تخمین ناظران دیگر بسیار بالاتر است. گروه آمریکایی «پروژه داده‌های وقایع و اماکن درگیری‌های نظامی» می‌گوید جنگ یمن تا اکتبر ۲۰۱۹ بیش از ۱۰۰ هزار تلفات داشته است که ۱۲ هزار نفرشان غیرنظامیانی بوده‌اند که در حمله مستقیم کشته شده‌اند.
حدود ۸۰ درصد جمعیت یمن - ۲۴ میلیون نفر - به کمک و مراقبت بشردوستانه نیاز دارند. حدود ۲ میلیون کودک از سوء تغذیه شدید رنج می‌برند، از جمله ۳۶۰ هزار کودک زیر ۵ سال.
حرف دولت بریتانیا چیست؟
فعالان حقوق بشری سال گذشته موفق شدند در یک دعوای حقوقی دولت بریتانیا را شکست دهند، صادرات اسلحه به عربستان را با رای دادگاه متوقف کنند، و دولت را مجبور کنند که با در نظر گرفتن احتمال «نقض جدی» قوانین بین‌المللی در یمن در سیاست خود بازبینی کند.
بعد از حدود یک سال، دولت بریتانیا ارزیابی خود را به اتمام رساند و اعلام کرد که به فروش اسلحه ادامه خواهد داد. لیز تراس، وزیر تجارت بین‌الملل این کشور، با تاکید بر موضع دولت مبنی بر وجود صرفا چند «حادثه کم‌نظیر» گفت که «نیت واقعی عربستان سعودی رعایت قوانین بشردوستانه بین‌المللی است و توان این کار را هم دارد.»
او در نامه‌ای کتبی به نمایندگان مجلس گفت که «بررسی حوادثی که شاید ناقض قوانین بوده باشند نشان داد که در زمان‌های مختلف، تحت شرایط مختلف و به دلایل مختلف رخ داده‌اند.»
حرف منتقدان چیست؟
امیلی تورنبری، سخنگوی تجارت بین‌الملل حزب کارگر، حزب مخالف دولت گفت که این تصمیم دولت «اخلاقا غیر قابل دفاع» است و به ادعای بریتانیا مبنی بر «دفاع از حقوق بشر» ضربه می‌زند. «کارزار مخالفت با تجارت اسلحه» که نقش اصلی را در دعوای حقوقی ایفا کرده بود گفت که این تصمیم نشانه «ورشکستگی اخلاقی» است.
گروه نظارتی «ایروارز» که تلفات ناشی از حمله‌های هوایی در خاورمیانه را رصد می‌کند نسبت به شیوه ارزیابی دولت که به چراغ سبز برای عربستان منجر شد ابراز تردید کرده است. این گروه می‌گوید که دولت بریتانیا حتی آمار دقیقی از حمله‌های هوایی خود نیز ندارد، چه برسد به حمله‌های هوایی عربستان.
به گفته این گروه «معیار ارزیابی در بریتانیا چنان بالا در نظر گرفته شده است که به نظر ما پذیرش تلفات غیرنظامی را عملا غیرممکن می‌کند.» این گروه به عنوان نمونه به تلفات ناشی از دخالت ۵ ساله بریتانیا علیه نیروهای داعش در عراق و سوریه اشاره می‌کند.
بنا بر آمار دولت بریتانیا، نیروهای این کشور در عراق و سوریه «۴۴۰۰ عملیات نظامی علیه نیروهای داعش» انجام داده‌اند که تنها به مرگ یک غیرنظامی منجر شده است. گروه ایروارز که تلفات غیرنظامی این عملیات‌ها را چیزی بین ۸ تا ۱۳ هزار نفر تخمین می‌زند می‌گوید که روش دولت برای ثبت تلفات غیرنظامی «مضحک» است.
ارزش این قراردادها چقدر بوده است؟
کارزار مخالفت با تجارت اسلحه می‌گوید که بریتانیا از سال ۲۰۱۵ برای فروش ۵.۳ میلیارد پوند اسلحه به عربستان پروانه صادر کرده است، یعنی از زمان شروع جنگ در یمن. به گفته این گروه، در این مدت حدود ۱ میلیارد پوند قرارداد نیز با متحدان عربستان که در جنگ یمن شرکت داشته‌اند بسته شده است.
اما فعالان می‌گویند که این ارقام شامل تسلیحاتی که فروششان به پروانه نیاز ندارد نمی‌شود و در عین حال درآمدهای ناشی از تعمیرات و حمایت‌های فنی و تدارکاتی شرکت‌های اسلحه‌سازی بریتانیایی از عربستان را نیز در بر نمی‌گیرد. این گروه تخمین می‌زند که ارزش کل تسلیحات و خدمات فروخته شده به ائتلاف تحت رهبری عربستان از زمان آغاز جنگ «حداقل ۱۶ میلیارد پوند» بوده است.
ادوات نظامی فروخته شده شامل جنگنده‌های تایفون و تورنادو، و همچنین بمب‌های هدایت‌شونده می‌شود. مقامات بریتانیایی در عین حال در موضوعات مختلفی نظیر تاکتیک‌ها و انتخاب اهداف مشاوره نظامی نیز به این ائتلاف می‌دهند و نظامیان عربستانی نیز در بریتانیا آموزش می‌بینند.
آیا فقط بریتانیا اسلحه می‌فروشد؟
قراردادهای دفاعی بریتانیا با عربستان در مقایسه با تسلیحاتی که از آن طرف اقیانوس اطلس راهی این کشور می‌شود بسیار اندک است. به گزارش «موسسه پژوهش‌های صلح بین‌المللی استکهلم»، حدود ۷۳ درصد واردات نظامی عربستان بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۹ از ایالات متحده بوده است. بریتانیا با ۱۳ درصد جایگاه دوم را در فهرست صادرکنندگان اسلحه به این کشور به خود اختصاص داده است و فرانسه نیز با ۴.۳ درصد در جایگاه سوم است.
پیتر ویزمان، پژوهشگر ارشد این موسسه، می‌گوید که نیمی از کل صادرات اسلحه آمریکا در ۵ سال گذشته راهی خاورمیانه شده است و نیمی از آن‌ها هم به عربستان رسیده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، از عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان «سدی در برابر سرکشی‌های ایران و گروه‌های وابسته‌اش در منطقه» یاد کرده است. گمان می‌رود که حوثی‌های یمنی که با عربستان می‌جنگند از طرف ایران حمایت می‌شوند، ولی ایران این اتهام را رد می‌کند.
چه اتفاقاتی در آینده خواهد افتاد؟
دومنیک راب، وزیر امور خارجه بریتانیا، با انتشار مقاله‌ای در روزنامه فایننشال تایمز گفت که بریتانیا دارد برای برپایی صلح در یمن تلاش می‌کند و در کمک‌های بشردوستانه نیز نقش دارد. او خواهان برقراری آتش‌بس سراسری در یمن شد و گفت که بریتانیا، آلمان و سوئد مشترکا متعهد شده‌اند که امسال ۳۶۵ میلیون دالر دیگر نیز به برنامه‌های سازمان ملل در این کشور کمک کنند.
یمن نه تنها شاهد بزرگترین همه‌گیری ثبت‌شده وبا بوده است، بلکه حالا با کووید-۱۹ نیز درگیر است، آن هم در شرایطی که تنها نیمی از اماکن درمانی این کشور با ظرفیت کامل کار می‌کنند. در ماه آوریل، عربستان سعودی به خاطر همه‌گیری ویروس کرونا اعلام آتش‌بس یک‌جانبه کرد. اما حوثی‌ها این آتش‌بس را رد کردند و خواهان رفع محاصره هوایی و دریایی صنعا، پایتخت این کشور، و بندر حدیده شدند.
این بن‌بست فعلا ادامه دارد، و سازمان ملل هشدار می‌دهد که ویرانی ناشی از جنگ شاید در برابر وقایع بعدی رنگ ببازد. به گفته این سازمان، آمار مرگ‌ومیر ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا ممکن است «از مجموع تلفات جنگ، بیماری، و قحطی ۵ سال گذشته نیز بیشتر شود.»           منبع: بی بی سی