روزی در رستوران لوکسی در کابل، جوان مرتبی را دیدم که تبلتی در دست داشت و مشغول گرفتن سفارش مشتریان بود و بعضی غذاهای خارجی را که به زبان انگلیسی بود، خیلی خوب تلفظ می‌کرد.

یکی از همکارانش او را شاید به شوخی یا احترام "انجنیر " صدا زد. بعدتر پرسیدیم که آیا واقعا انجنیر است؟ همکارش گفت: احمد در برق و الکتریک مهارت دارد ولی حرفه‌اش زبان انگلیسی است. مدت‌ها بعد برای مصاحبه سراغش رفتم و موافقت کرد که با ما صحبت کند.

احمد ۲۸ ساله و پدر دو کودک است. چهارده سال درس خوانده و با ادارات و سازمان‌های مختلف از جمله ماموریت سازمان پیمان همکاری‌های ناتو در افغانستان کار کرده است. حالا پیشخدمت یکی از رستوران‌های کابل است.

گفتند برایم تلفن می‌کنند

احمد با نمرات خوبی از مکتب فارغ شده، بعد از این که از صنف چهارده (تحصیلات نیمه‌عالی) فارغ شد کلاس‌های زبان و کامپیوتر را شروع کرد و با چندین نهاد کار کرد.

حضور نیروهای خارجی در افغانستان، فرصت خوبی برای احمد بود. برای چند سال با نیروهای ائتلاف به عنوان مترجم کار کرد. بعد از خروج این نیروها در پایان سال ۲۰۱۴ میلادی، احمد مثل صدها جوان دیگر کار خود را از دست داد، بعد از آن دولت افغانستان برای دادن شغل به او ناتوان ماند.

می‌گوید: "به ادارات مختلف رفتم. کوشش کردم در وزارت مالیه، معارف و حتی مبارزه با مواد مخدر و چند جای دیگر کار بگیرم. همیشه فرم‌ها را پر می‌کردم و هیچ جوابی نمی‌گرفتم، سرانجام ناامید شدم."

او دربه‌در پشت کار، حدود یک سال بیکار ماند: "یک اطلاعیه استخدام وزارت معارف را دیدم که برای افرادی با شرایط و پایین‌تر از شرایط من بود. مدارکم را ضمیمه برگه درخواستی، فرستادم. بعد از چند مرحله گفتند منتظر تلفن باشم، تا امروز به من زنگ نزدند و هنوز هم منتظر هستم. اما فکر نکنم هیچ وقت زنگ بزنند چون من پولی برای رشوت و شناختی برای واسطه ندارم."

احمد یکی از صدها و شاید هزاران جوان افغان است که پس از تکمیل درس در مقطع‌های مختلف همچنان بیکار مانده و نتوانسته‌اند به دلایلی از جمله فساد اداری، در ادارات دولتی و در مواردی ادارات خصوصی راه یابند.

امتحانات نمایشی و استخدام‌های فرمایشی

کمیته مشترک نظارت و ارزیابی از مبارزه با فساد اداری در افغانستان ماه گذشته گزارشی منتشر کرد که ادعاهای احمد را مستند می‌سازد.

این گزارش پژوهشی در مورد استخدام‌های وزارت معارف بود که دریافته روند استخدام‌ در این وزارت آغشته به فساد بوده است. آماری که خود وزارت رسما در اختیار این نهاد قرار داده نشان می‌دهد که ۵۵ درصد آموزگارانی که این وزارت استخدام کرده حداقل معیارهای آموزگاری ندارند.

راشد بهروز، رئیس اجرائی این کمیته می‌گوید: "شما می‌بینید افرادی را در سطح لیسانس داریم که در مراحل ظاهرا رقابتی شرکت کرده‌اند اما همچنان بیکار اند. به طور نمونه در یکی از ولایت‌ها ما دیدیم که افراد در یک رقابت برای شغل آموزگاری شرکت کردند، کسی که ۸۰ نمره گرفته استخدام نشده اما کسی که ۶۰ نمره گرفته استخدام شده است."

کمیته‌ای که آقای بهروز در آن کار می‌کند برای نمونه، پژوهش دیگری را هم در وزارت امور خارجه افغانستان انجام داده که چهار ماه پیش منتشر شد. این پژوهش یافته که امتحان‌های استخدام کارمندان این وزارت نمایشی بوده و استخدام‌هایش فرمایشی: "نتیجه تحقیق ما در وزارت خارجه این بود که تقرری ها زیر تاثیر خویش‌خوری، روابط و موضوعات سیاسی صورت گرفته."

او می‌گوید که وضع در ادارات خدماتی و عایداتی مثل گمرکات افغانستان که منابع عمده درآمد به شمار می‌رود بدتر و سواستفاده‌ها در این ادارات بیشتر است.

هیچ فاسد بزرگی محاکمه نشده‌

با این وجود حکومت وحدت ملی افغانستان که حاصل توافق سیاسی است، مبارزه با فساد را اولویت خود می‌داند. محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان یکی از سه فرمان اول خود را برای مبارزه با فساد صادر کرد و حاصل آن بازگشایی بزرگترین و جنجالی‎ترین پرونده فساد مالی این کشور، پرونده کابل‌بانک بود.

این پرونده در سه مرحله؛ پیگرد قانونی، بازیافت پول‌ها و مدیریت جدید کابلبانک، دنبال شد. هرچند حکومت هنوز موفق نشده که کل پول‌های گم شده (۵۸۰ از ۹۸۸) میلیون دالر را حصول کند اما دادگاهی کردن عاملان فساد این بانک، برای نهادهای ناظر گامی به پیش بود.