در جریان ۱٣ سال گذشته بیش از هفت ميلیارد دالر در راستای مبارزه با موادمخدر به مصرف رسیده؛ اما هنوزهم افغانستان با حضور و کمک گسترده جامعه جهانی، مقام نخست را در تولید تریاک در سطح جهان دارد.

کشت کوکنار و ترافيک مواد مخدر، در زمان طالبان )دهۀ ١٣٧٠ ( به اوج خود رسيد، مزارع کوکنار حتى در کنار سرکهاى عمومى وشاهراه ها ديده ميشد و مردم به نيش زدن (گرفتن شيرۀ کوکنار) مى پرداختند. کوکنار بعد از پروسس به ترياک و هيروئين تبديل شده و  به خارج صادر ميگرديد.

اما بعداز آنکه  نيروهاى ائتلاف بين المللى به رهبرى امريکا به افغانستان آمده و حکومت طالبان را سقوط دادند و حکومت جديد روى کار شد، سطح کشت کوکنار کاهش يافت.

يکى از اهداف جامعۀ جهانى و حضور نيروهاى خارجى، مبارزه با مواد مخدر در افغانستان بوده؛ اما  آمارها نشان ميدهد که سطح کشت کوکنار و توليد موادمخدر همه ساله در حال افزايش بوده است.

افغانستان يک دهه قبل ٩٧ درصد ترياک جهان را توليد ميکرد و حالا اين رقم به کمتر از ٨٠ درصد رسيده است. با آنهم بجاى اينکه کشت کوکنار کاهش يابد، افزايش يافته و زمين هاى تحت کشت نسبت به گذشته چند برابر شده است.

بر اساس آمار ادارۀ مبارزه عليه مواد مخدر و کنترول جرايم ملل متحد  UNODC و وزارت مبارزه با مواد مخدر افغانستان، سطح کشت تریاک، در سال ٢٠٠٢ ميلادى به ٧٤ هزار هکتار ميرسيد که در سالهاى بعدى، به تدريج بلند رفته و حالا اين رقم به ٢٠٩ هزار هلکتار بالغ ميشود.

اين آمار نشان ميدهد که دولت  افغانستان در راستای نابودی کشتزارهای کوکنار، چندان موفق نبوده است.

وزارت مبارزه با مواد مخدر ميگويد که در جریان ١٣ سال گذشته، پول گزافى در محو موادمخدر مصرف شده؛ اما در کاهش کشت، تولید و قاچاق آن تاثیر مثبت نگذاشته است.

هارون الرشید شیرزاد معین پالیسی و مسلکی وزارت مبارزه با مواد مخدر، به آژانس خبری پژواک گفت که درين مدت بیش از هفت ميلیارد دالر در راستای مبارزه با مواد مخدر به مصرف رسیده؛ اما بدبختانه که هنوز هم افغانستان بزرگترین تولید کننده مواد مخدر در سطح جهان شناخته شده است.

وی، ازعدم همکاری جامعه جهانی ابراز نگرانی کرده گفت:  جامعه جهانی در پهلوی اینکه ما را تنها گذاشته، بر ما فشار وارد میکند که از کشت و تولید مواد مخدر جلوگیری کنیم؛ اما حکومت به تنهایی قادر به از بین بردن این پدیدۀ شوم نيست.

شيرزاد علاوه کرد که دربيش از يکدهۀ گذشته حدود ٢٠ درصد کمکهای مالی در عرصه محو کشت کوکنار، از طریق حکومت و متباقی از سوی کشورهای کمک کننده به مصرف رسیده است.

معین پالیسی و مسلکی وزارت مبارزه با مواد مخدر گفت که قاچاقبران بزرگ مواد مخدر در کشور های جهان وجود دارند؛ اما جامعه جهانی در شناسایی و دستگیری آنها اقدام نکرده و ملامتی را به دوش حکومت می اندازد.

به گفتۀ وى، قاچاقبران افغان ظرفیت، تکنالوژی و توانایی انتقال مواد مخدر را به خارج ندارند و این قاچاقبران خارجی مانند ایرانى، پاکستانى، هندی، آسیای مرکزی، اروپایی و روسى اند که محموله های بزرگ مواد مخدر را به خارج انتقال می دهند. 

شيرزاد گفت:  اگر جامعه جهانی در دستگیری قاچاقبران بین المللی اقدام کند، خود به خود کشت و قاچاق مواد مخدر کاهش می یابد.

منبع افزود با وجودى که بیشترین کوکنار در کشور کشت ميشود؛ اما سه درصد سود ناشی از آن، به دهاقین  میرسد و ٩٧ درصد مفاد آن، به جیب قاچاقبران خارجی انتقال می یابد.

کوکنار بيشتر در ولايات جنوبى به شمول هلمند و ولايت شرقى ننگرهار کشت ميشود.

درحاليکه وزارت مبارزه با مواد مخدر ميگويد که در بيش از ١٥ هزار هکتار زمين درين ولايت کوکنار کشت شده است، مقامات ننگرهار ميگويند که آنان کمپاين محو کشت کوکنار را اجرا نموده و صدها هکتار زمين را ازين مادۀ مخدر پاک کرده اند.

ملک عثمان يکتن از متنفذين ولسوالى سپين غر ننگرهار، به پژواک گفت که حکومت دراين ولسوالى هيچ کاری در عرصۀ بازسازى نکرده و مردم مجبور هستند که کوکنار کشت کنند.

به گفته وى، مقامات حکومتى بار بار وعده هاى بازسازى و کمک در بدل کشت نکردن کوکنار را داده اند؛ اما به آن جامۀ عمل نپوشانده اند.

درويش يکتن از دهاقين ولسوالى لعلپور گفت که  اگر حکومت در بدل کوکنار با آنان کمک وهمکارى کند، آنان هم از کشت کوکنار دست بر ميدارند.

اين دهقان گفت که اقتصاد مردم خراب است، کار نيست، مشکلات مردم روز به روز زياد ميشود و باشندگان ولسوالى، بدون کشت کوکنار ديگر وسيلۀ اقتصادی ندارند.

نادر خان يکتن از باشندگان ولسوالى خوگيانى ننگرهار نيز گفت:  بخاطری کوکنار کشت کدیم که کار ديگرى ندارم، فابريکه نيس، دولت به مردم کار پيدا نمى کنه و مجبور هستيم که کوکنار بکاريم.

شمس الله صحرایی یکتن از بزرگان قومى ولسوالی سنگین ولایت هلمند نيز به اين باور است که مردم بخاطر نبود کار و وظیفه، هنوزهم دست به کشت کوکنار میزنند.

وی گفت دولت تا هنوز به کسانیکه مصروف کشت کوکنار هستند، توجه خاص نکرده  و آنها ناگزيراند که به کشت کوکنار که از نگاه اسلام حرام است، بپردازند.

صحرایی، این را یک فرصت خوب برای دولت خوانده گفت که دولت باید از این فرصت استفاده کند و برای کسانیکه دست به کشت کوکنار میزنند، زمینۀ کار را مهیا سازد تا آنها دوباره به کشت کوکنار روی نیاورند.

حبیب الله یکتن از دهاقين منطقه مسجد سفید گرشک هلمند گفت که در دشت ها و ساحاتی که از کنترول دولت خارج است، هنوزهم کوکنار کشت میشود؛ اما مناطقی که در کنترول دولت است، مزارع کوکنار بسیار کم دیده میشود.

وی افزود:  در گذشته خودم هم کوکنار کشت میکدم؛ اما حالى دولت دوا پاشی میکنه و کوکنار ماره از بين مى بره، ما با بسیار مشکلات روبه رو هستیم؛ نه وظیفه داریم و نه کوکنار کشت کده میتانیم.

اين دهقان گفت که اگر دولت اجازۀ کشت کوکنار را به دهاقین نمیدهد، باید برای شان زمینۀ کار را مساعد کند تا از کشت کوکنار جلوگیری شود؛ در غير آن دوباره به کشت کوکنار اقدام خواهند کرد.

برخى کارشناسان به اين عقيده اند که در کنار ضعف حکومت، جامعۀ جهانی نيز در امر مبارزه با مواد مخدر کوتاهى کرده اند.

جاوید کوهستانی يکتن از کارشناسان سیاسی و نظامی گفت که جامعۀ بين المللى وعده داده بود که با مواد مخدر مبارزۀ جدى ميکند؛ اما با گذشت سالها، اين وعده درشعار باقى مانده و جامۀ عمل نپوشيده است.

به گفتۀ وى پولهايی که از سوی دولت به دسترس وزارت داخله و معینیت مبارزه با مواد مخدر وقت قرار گرفت، آنرا به جیب زده و بین هم تقسیم کردند.

کوهستانى افزود:  فساد گسترده، عدم تامین عدالت، عدم شفافیت در سیاست جامعه جهانی بخصوص انگلیس ها و رقابت در انتقال مواد مخدر به بازارهای اروپا توسط نیروهای خارجی، باعث تشويق اين شد که کشت کوکنار وقاچاق مواد مخدر به عنوان یک فرهنگ در جامعه ما مبدل شود.

اين کارشناس علاوه کرد که همزمان با گسترش قاچاق و کشت مواد مخدر در طرف جنوب و جنوبغرب کشور، گروه های هراس افگن نیز افزایش پیدا کرده و به عنوان پاسبانهای کشتزار موادمخدر، در کنار دهاقين آمدند که این کار، زارعين را تشویق کرد که فرزندان شانرا با طالبان بفرستند؛ تا آنها از کشتزارهای شان حراست نمایند.

به گفتۀ وى در سالهای اول، دستگیری قاچاقچیان و فشار وارد کردن بر دهاقين، از جمله برنامه های دولت بود؛ اما دولت با پاشیدن دوا از طریق هوا به کشتزارها جهت زهری نشدن سایر بخش های زراعت مخالفت کرد که اين پاليسى، باعث افزايش کشت کوکنار گرديده است.

همچنان در سالهاى گذشته در کنار هزاران نیروى خارجی، ١٥ هزار پولیس و اردوی ملی نیز در هلمند و کندهار حضور داشتند؛ اما هیچکدام در این عرصه مبارزه فعال و سازمان یافته را انجام ندادند.

کوهستانى گفت:  این کار نشان میدهد که شماری از رهبران حکومت و قوماندانان، نقش اجرایی در کشت مواد مخدر داشتند، که این کار سبب شد که کشت و قاچاق مواد مخدر، در سالهای ٢٠٠٧ تا ٢٠٠٩ به بالاترین رقم برسد که در مجموع، افغانستان تا ٩٧ درصد مواد مخدر دنیا را تولید کرده و ریکارد قایم کرد.

اين کارشناس افزود که مواد مخدر، در خانه خانۀ افغانها رخنه کرده و باید حکومت آینده این کار را جدی بگیرد تا مردم از اعتیاد نجات پیدا کنند.

اما وزارت مبارزه با مواد مخدر ميگويد که شماری از مقامات محلی به شمول قوماندان های امنیه، ولسوالان و کارمندان گمرکات که در کشت و قاچاق مواد مخدر دست داشتند، در جریان ١٣ سال گذشته گرفتار و به ارگانهای عدلی و قضایی معرفی گردیده اند.

اين وزارت، دلیل افزایش کوکنار را عدم موجودیت امنيت و صلح پایدار در کشور خوانده ، مى افزايد که اگر امنیت تامین شود و حکومتداری خوب به وجود آید، به همان اندازه مواد مخدر کاهش پیدا میکند.

به گفتۀ وزارت مبارزه با مواد مخدر، سال گذشته سه هزار قاچاقبر بازداشت شده و٧٠٠ تُن مواد مخدر کشف و ضبط گردیده است.

ارقام مرکز عدلی و قضايی مبارزه علیه جرایم مسکرات و مواد مخدر نيز نشان ميدهد که طى چهار سال گذشته، در مجموع ٣٠١٦ تن به جرم قاچاق مواد مخدر به این مرکز معرفی گرديده که پس از تحقیقات ابتدايی، جهت تحقیقات بیشتر به ریاست عمومی څارنوالی اختصاصی مبارزه علیه جرایم مسکرات وموادمخدر فرستاده شده است.

در گزارش این مرکز آمده است که در مجموع بیش از ٢٥ تُن هيرو‌ئين، ٨٢ تُن مورفين، ٢٥٠ تُن ترياک، ٣٢١ تُن چرس و ١٧١ هزار لیتر مشروبات الکولی کشف و ضبط گردیده است.

وزارت مبارزه با مواد مخدر، استخبارات کشورهای همسایه را نیز در همکاری با قاچاقبران مواد مخدر متهم کرده، میگوید:  استخبارات کشورهای همسایه تلاش میکنند تا حکومت افغانستان را در امر مبارزه با مواد مخدر ناکام بسازند.

به گفته منبع، در حال حاضر آنها توانسته اند ١٤ ولایت را عاری از کشت کوکنار بسازند. کمپاین محو کوکنار در هلمند، کندهار، فراه، ارزگان و نیمروز نيز امسال آغاز گرديده و در نتیجه این کمپاین، توانسته اند که دو هزار هکتار زمین را از وجود کوکنار پاک نمايند.

فعلاً کمپاین محو کوکنار در ١٠ ولایات سردسیر جریان دارد. در دو سال گذشته این روند به خوبی انجام شده و همه ساله در حدود هشت هزار هکتار زمین از وجود کوکنار پاک شده است.

  وزارت مبارزه با مواد مخدر ميگويد که این وزارت در جریان سالهای گذشته، برنامه های آگاهی عامه، معیشت بدیل، تقدیر از اجراآت خوب و پروژه های انکشافی را بخاطر جلوگیری از کشت کوکنار به راه انداخته است.

بر اساس آمار ادارۀ مبارزه عليه مواد مخدر و کنترول جرايم ملل متحد  UNODC  افغانستان کشورى است که بيش از يک ميليون معتاد به موادمخدر دارد.

معین وزارت مبارزه با مواد مخدر، ازين وضعيت ابراز نگرانی کرده گفت:  درهر کشوری که کوکنار و چرس کشت ميشود، آمار معتادان نیز بیشتر می شود.

به گفته وى، در سال ٢٠٠١ میلادی هیچ مرکز تداوى معتادان در کشور وجود نداشت؛ اما فعلاً ١١٠ مرکز وجود دارد، باآنهم این تعداد بسنده نبوده و باید این رقم به ٥٠٠ مرکز افزایش يابد.

منبع افزود که فعلاً بیشترین معتادان در ولایات همسرحد با ایران و پاکستان وجود دارند و باید به خاطر کاهش رقم آنها، مراکز تداوی درين ولايات نيز ایجاد گردد.

موصوف عوامل ازدیاد معتادان را بیکاری، فقر، ناامنی، مهاجرت و تاثیرات جنگ داخلی خوانده، ميگويد که ٦٠ درصد معتادان پس از تداوی، بخاطر نبود شغل و فقر، دوباره به اعتیاد رو مى آورند.

وزارت مبارزه با مواد مخدر خاطرنشان نموده که در سال ٢٠٠٢ یک درصد تداوی اعتیاد به مواد مخدر وجود داشت؛ اما در جریان ١٢ سال گذشته ظرفیت تداوى به شش درصد افزایش یافته و آنها در آینده ظرفیت تداوی معتادان را به ٣٠ درصد افزایش خواهند داد.(پژواک)